Thieàn Sö  TÒNH GIAÙC THIEÄN TRÌ

(MOÄC Y SÔN OÂNG)

Thieàn sö Tònh Giaùc - Thieän Trì, huùy Taùnh Ban, hieäu laø Moäc Y Sôn OÂng thöôøng ñöôïc goïi laø OÂng Nuùi hay OÂng Nuùi maëc aùo voû caây, teân laø Leâ Ban, ngöôøi Trung  Hoa (?).

Naêm Nhaâm Ngoï (1702), thôøi chuùa Nguyeãn Phöôùc Chu, OÂng Nuùi ñeán nuùi Linh Phong ôû vuøng mieàn bieån Phöông Phi, Phöông Thaùi, huyeän Phuø Caùt, tænh Bình Ñònh, laäp am tranh tu haønh, ñaët teân chuøa laø Duõng Tuyeàn.

Töông truyeàn, haèng ngaøy oâng vaøo nuùi haùi cuûi, boù thaønh boù to, ñoäi cuûi xuoáng nuùi ñaët beân veä ñöôøng, ngöôøi daân ñòa phöông ñem gaïo, rau ñoåi laáy. Nuùi naøy nhieàu coïp beo vaø thuù döõ, nhöng vôùi ñöùc haïnh cao phong cuûa OÂng Nuùi, thuù döõ trôû neân hieàn laønh, gaàn guõi nhau thaân thieän, khoâng coøn caùch bieät giöõa ngöôøi vaø vaät.

Naêm Quí Söûu (1733), chuùa Nguyeãn Phöôùc Truù (1726-1738) nghe danh OÂng Nuùi, quí troïng oâng laø moät Thieàn sö chaân chính neân ra leänh xaây caát laïi chuøa Duõng Tuyeàn trôû thaønh moät ngoâi chuøa lôùn, ñaët teân chuøa laø “Linh Phong Thieàn Töï”, laïi ban cho taám hoaønh coù vieát boán chöõ “Linh Phong Thieàn Töï”, phía traùi khaéc chöõ “Vónh Khaùnh, thaùng gieâng naêm Quí Söûu”, phía maët coù khaéc chöõ “Quoác Chuû ngöï ñeà”. Chuùa cuõng ban cho chuøa caâu ñoái:

          Haûi ngaïn khôûi löông nhaân, phaùp vuõ phoå thieân tö Phaät thoå. 

          Linh Phong ngöng thoaïi khí, töôøng vaân bieán ñòa aám nhaân gian.

          (Bôø bieån gaëp duyeân may, möa phaùp khaép trôøi thaám nhuaàn ñaát Phaät.

          Nuùi Linh ñoïng khí toát, maây laønh khaép choán che chôû ngöôøi ñôøi.)   

Chuùa laïi ban cho OÂng Nuùi hieäu “Tònh Giaùc Thieän Trì Ñaïi Laõo Thieàn sö”.

Naêm Taân Daäu (1741), nieân hieäu Caûnh Höng thöù ba, chuùa Voõ Vöông Nguyeãn Phöôùc Khoaùt (1738-1765) saéc trieäu “OÂng Nuùi” veà ñoâ thaønh Phuù Xuaân tham vaán Phaät phaùp. OÂng Nuùi xaùch tích tröôïng veà phuû Chuùa ôû ñoù moät thaùng. Chuùa ban cho OÂng Nuùi ca-sa coù moùc vaøng, voøng ngoïc.

OÂng Nuùi vieân tòch taïi chuøa Linh Phong vaøo thôøi Taây Sôn, ñoà chuùng laäp thaùp thôø ôû beân phaûi chuøa vaøo naêm Thaùi Ñöùc thöù taùm (1785). Thaùp coù caâu ñoái:

          “Quyeàn thaïch tieäm thaønh sôn, thaûn thaûn u trinh thöôøng laïc thoå.

          Chuùng löu naêng vi thuûy, man man khoâng teá Ñoäng Ñình thieân.”

          (Gom ñaù daàn daàn thaønh nuùi, tónh mòch theânh thang ñaát Phaät vui.

          Nhieàu doøng nöôùc thaønh soâng, meânh moâng baùt ngaùt trôøi Ñoäng Ñình.)

Naêm Gia Long thöù baûy (1808), Hoaøng haäu Hieáu Khöông ra lònh cho truøng tu chuøa Linh Phong, trong khi truøng tu, khoâng ai ñöôïc laáy ñi baát cöù moät vaät gì cuûa chuøa. 

Töông truyeàn vaøo thôøi vua Minh Maïng (1821-1840), moät hoâm vua bò beänh, vöøa chôïp maét moäng thaáy moät vò sö giaø maëc aùo voû caây ñöùng beân giöôøng ngoïc quaït cho vua. Saùng sôùm hoâm sau vua heát beänh, vaø khoûe maïnh nhö thöôøng. Ngöï trieàu keå laïi chuyeän ñeâm qua, coù quan trong trieàu cho raèng: vò Sö giaø ñoù coù leõ laø Moäc Y Sôn OÂng (oâng Nuùi maëc aùo voû caây) ôû chuøa Linh Phong ngaøy xöa. Vì vaäy vua xuoáng saéc ra lònh cho quan traán tænh Bình Ñònh truøng tu laïi chuøa Linh Phong, caáp cho moät traêm hai möôi löôïng baïc, ñoàng thôøi vua ra leänh cho quan ñòa phöông thænh phaùp phuïc cuûa Sôn OÂng ñöôïc trieàu tröôùc ban thöôûng ñem veà cung Noäi ôû kinh ñoâ Hueá ñeå vua chieâm ngöôõng, roài theo maãu ñoù, cheá ra moät aùo ca-sa moùc vaøng, voøng ngaø môùi ban cho ñem veà chuøa thôø cuùng.

]

Hoøa Thöôïng MINH VAÄT NHAÁT TRI

( ? - 1786)-(Ñôøi phaùp thöù 34, toâng Laâm Teá)

Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá ñôøi phaùp thöù 34, truï trì chuøa Kim Cang ôû Ñoàng Nai, laø ñeä töû cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch.

Tröôùc ñaây, trong caùc saùch Lòch Söû Phaät Giaùo Vieät Nam chæ bieát Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri laø ñeä töû cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch, nhöng khoâng bieát roõ Hoøa thöôïng Nhaát Tri hoaèng hoùa ôû ñaâu, haønh traïng nhö theá naøo.

Nhôø ñi tìm toøi, nghieân cöùu veà caùc Thieàn sö hoaèng hoùa ôû Ñoàng Nai, chuùng toâi phaùt hieän ñöôïc thaùp cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu, Long vò cuûa Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri ôû chuøa Kim Cang (Ñoàng Nai), chuùng toâi môùi bieát ñöôïc laø Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri cuøng vôùi Boån sö laø Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch hoaèng hoùa ôû chuøa Kim Cang. Sau ñoù, chuùng toâi theo daáu veát cuûa caùc Thieàn sö hoaèng hoùa ôû Ñoàng Nai, tìm thaáy theâm caùc ñeä töû vaø phaùp toân cuûa Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri hoaèng hoùa ôû nhieàu nôi nhö sau:

1. Hoøa thöôïng Lieân Hoa, töùc Thieàn sö Thieät Thaønh Lieãu Ñaït, laø Taêng cang chuøa Thieân Muï (Ñoâ thaønh Phuù Xuaân), sau Truï trì chuøa Saéc Töù Töø AÂn (ôû Gia Ñònh), Hoøa thöôïng Lieân Hoa coù caùc ñeä töû cuõng laø Taêng cang chuøa Thieân Muï laø Teá Chaùnh Boån Giaùc, Teá Boån Vieân Thöôøng ...

2. Thieàn sö Thieät Thoaïi Taùnh Töôøng khai sôn chuøa Hoa Nghieâm (Thuû Ñöùc, Gia Ñònh) vaø chuøa Long Thoï (xaõ Phuù Cöôøng, Thuû Daàu Moät), coù ñeä töû noåi danh laø Teá Giaùc Quaûng Chaâu truï trì ôû chuøa Giaùc Laâm (Gia Ñònh), Teá Vónh Quaûng Nhaân vaø Teá Lyù Quaûng Ñöùc truï trì chuøa Hoa Nghieâm (Hueâ Nghieâm) ôû Thuû Ñöùc.

3. Thieàn sö Phaät Chí Ñöùc Haïnh khai sôn chuøa Long Nhieãu (Thuû Ñöùc Gia Ñònh).

Hieän chöa bieát roõ veà haønh traïng cuûa Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri, nhöng coù theå ñoaùn bieát Hoøa thöôïng laø cao taêng taøi ñöùc ñuùng theo yù nghóa cuûa phaùp danh cuûa Ngaøi, vaø vì coù nhöõng ñeä töû vaø phaùp toân noåi danh treân.

Hieän chöa bieát Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri sanh naêm naøo, ôû ñaâu, laø ngöôøi Vieät hay ngöôøi Hoa (coù theå laø ngöôøi Trung Hoa). Chæ bieát ñöôïc laø Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri vieân tòch ngaøy muøng 10 thaùng 10 naêm Bính Ngoï (1786) nhôø phía sau long vò coù ñeà:

“Thaäp ngoaït sô thaäp nhaät vieân tòch.” (Vieân tòch ngaøy muøng 10 thaùng 10.)

“Tueá thöù Ñinh Muøi nieân, Troïng Xuaân ngoaït, caùt nhaät caån taïo.” (Caån taïo ngaøy toát, thaùng hai naêm Ñinh Muøi.)

Long vò ñöôïc taïo muøa Xuaân naêm Ñinh Muøi (1787), maø Hoøa thöôïng vieân tòch ngaøy muøng 10 thaùng 10, nhö vaäy phaûi laø naêm tröôùc naêm Ñinh Muøi, töùc naêm Bính Ngoï (1786?).

Ñaëc bieät, caùc ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri truyeàn thöøa theo nhieàu baøi keä truyeàn phaùp khaùc nhau; trong ñoù Thieàn sö Thieät Thoaïi Taùnh Töôøng truyeàn theo baøi keä “Thieät Teá Ñaïi Ñaïo, Taùnh Haûi Thanh Tröøng...” maø nhieàu ngöôøi cho laø baøi keä do Thieàn sö Thieät Dieäu Lieãu Quaùn ñaët ra (?).

- Thieàn sö Thieät Thoaïi Taùnh Töôøng khai sôn chuøa Hueâ Nghieâm (Thuû Ñöùc, Gia Ñònh) coù truyeàn thöøa theo baøi keä “Thieät Teá Ñaïi Ñaïo...” ôû caùc chuøa Ñöùc Laâm (Gia Ñònh), Linh Sôn (Baø Ñen); ôû chuøa Hueâ Nghieâm laïi truyeàn theo baøi keä cuûa Toå Vaïn Phong “Toå Ñaïo Giôùi... Sieâu Minh Thieät Teá Lieãu Ñaït Ngoä Chaân Khoâng”.

- Thieàn sö Phaät Chí Ñöùc Haïnh khai sôn chuøa Long Nhieãu (Thuû Ñöùc) truyeàn theo baøi keä cuûa Toå Ñaïo Maân “Ñaïo Boån Nguyeân Thaønh Phaät Toå Tieân...”.

          (Xem Phoå heä truyeàn thöøa cuûa Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri.)

]

Hoøa Thöôïng THAØNH ÑAÚNG MINH LÖÔÏNG (MINH YEÂU) vaø PHAÙP TÖÛ

Thieàn sö Thaønh Ñaúng Minh Löôïng laø ñeä töû cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch, thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá, theá heä thöù 34, hieän chöa bieát roõ queâ quaùn vaø haønh traïng cuûa Ngaøi ...

Coù theå Thieàn sö Thaønh Ñaúng thoï giaùo qui y vôùi Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri ôû chuøa Kim Cang (Bình Thaûo - Ñoàng Nai), vaø sau ñoù, Thieàn sö ñeán truï trì chuøa Ñaïi Giaùc ôû Ñaïi Phoá Ñoàng Nai (cuø lao Phoá, xaõ Hieäp Hoøa, tænh Bieân Hoøa sau naøy).

Chuùng toâi chöa tìm ñöôïc phaùp danh (huùy) cuûa Thieàn sö Quaûng Ñöùc laø gì vaø chöa tìm ñöôïc veà truyeàn thöøa cuûa vò naøy cuõng nhö chöa coù taøi lieäu veà caùc Thieàn sö Chí Toaøn, Ñöùc Boån, Chí Bi, Tònh Nhaõn, Vieân Tröøng, Toaøn Chöông ... Nhöng veà truyeàn thöøa cuûa Thieàn sö Linh Nhaïc, chuùng toâi tìm ñöôïc söï truyeàn thöøa vaø haønh traïng cuûa caùc Thieàn sö khaù ñaày ñuû nhö: Thieàn sö Linh Nhaïc, Thieàn sö Maät Hoaèng, Thieàn sö Vieân Quang.

]

Hoøa Thöôïng THAØNH NHAÏC AÅN SÔN

( ? - 1776)-(Ñôøi phaùp thöù 34, toâng Laâm Teá)

Hieän chöa bieát roõ veà queâ quaùn vaø haønh traïng cuûa Hoøa thöôïng Thaønh Nhaïc AÅn Sôn, chæ bieát:

Hoøa thöôïng Thaønh Nhaïc laø ñeä töû cuûa Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch, vaø Hoøa thöôïng Thaønh Nhaïc ñaõ khai sôn chuøa treân nuùi Chaâu Thôùi. Hoøa thöôïng Thaønh Nhaïc vaãn thænh thoaûng xuoáng Beán Ngöïa ôû treân soâng Ñoàng Nai ñeå taém, sau naøy caùc ñeä töû hay phaùp toân môùi laäp chuøa Long Thieàn (xaõ Böûu Hoøa, tænh Bieân Hoøa sau naøy).

Hoøa thöôïng Thaønh Nhaïc AÅn Sôn vieân tòch ngaøy 17 thaùng chaïp naêm Bính Thaân (1776) ôû chuøa nuùi Chaâu Thôùi, ñeä töû laäp thaùp ôû gaàn chuøa ñeå an taùng vaø thôø cuùng. Sau naøy, thaùp naøy bò hö saäp neân moân ñoà laäp theâm voïng thaùp ôû chuøa Long Thieàn ñeå thôø (Theo lôøi keå cuûa hai huynh ñeä laø Tyø-kheo ... vaø Ñaïi ñöùc ... chuøa nuùi Chaâu Thôùi keå naêm 1989.)

Qua taøi lieäu ôû chuøa nuùi Chaâu Thôùi, chuøa Phöôùc Töôøng (Thuû Ñöùc), chuøa Long Thieàn vaø chuøa Hieån Laâm (Ñoàng Nai), chuùng ta bieát ñöôïc laø Hoøa thöôïng Thaønh Nhaïc AÅn Sôn coù ñeä töû noåi danh laø Thieàn sö Phaät Chieáu Linh Quang Truï trì chuøa Long Höng (?) vaø chuøa Phöôùc Töôøng ôû xaõ Taêng Nhaân Phuù (Thuû Ñöùc).

Hoøa thöôïng Thaønh Nhaïc coøn coù hai ñeä töû nöõa laø Phaät Böûu vaø Phaät Ñònh, nhöng hieän chöa bieát veà tieåu söû vaø haønh traïng cuûa hai vò naøy.

Qua caùc taøi lieäu ôû caùc chuøa treân, chuùng ta coù ñöôïc taïm thôøi veà söï truyeàn thöøa cuûa Hoøa thöôïng Thaønh Nhaïc AÅn Sôn nhö sau:

Ñôøi 33          Nguyeân Thieàu

                    Sieâu Baïch

Ñôøi 34          Thaønh Nhaïc

                    Aån Sôn

Ñôøi 35          Phaät Chieáu   Phaät Böûu      Phaät Ñònh

                    Linh Quang

Ñôøi 36          Toå Kim        Toå Thuaän     Laâm Ñöùc Sôn

                    Töø Chaân       Ñöùc An        Phoå Chieáu

Ñôøi 37          Tieân Ñöùc

                    Tònh Taïng

Ñôøi 38          Minh Thi

                    Thieän Baûo

Ñôøi 39          Nhö Luaät

Ñôøi 40          Kieåu Oai

                    Taâm Minh

Ñôøi 41          Nhaät Giaùc    Nhaät Giaùo

                    Hueä Ñaït       Hueä Laâm

                    ­                            ½

                    ½                       Leä Haïnh

                    ½                       Thieän Vieân

                    ½                            ­

             Chuøa Long Thieàn       Chuøa Hieån Laâm

]

Thieàn Sö PHAÄT YÙ LINH NHAÏC

(1725 - 1821)

VÔÙI CHUØA SAÉC TÖÙ TÖØ AÂN VAØ CHUØA QUOÁC AÂN KHAÛI TÖÔØNG

Hieän chöa bieát veà queâ quaùn cuûa Thieàn sö Phaät YÙ Linh Nhaïc, coù leõ queâ ôû dinh Traán Bieân (tænh Bieân Hoøa, Baø Ròa sau naøy). Taøi lieäu ôû chuøa Ñaïi Giaùc cho bieát: Thieàn sö Phaät YÙ tòch naêm Taân Tî (1821) thoï 97 tuoåi, nhö vaäy laø sanh naêm AÁt Tî (1725).

Thieàn sö Linh Nhaïc Phaät YÙ qui y thoï giaùo vôùi Hoøa thöôïng Thaønh Ñaúng Minh Löôïng chuøa Ñaïi Giaùc taïi Ñaïi Phoá Ñoàng Nai, dinh Traán Bieân (cuø lao Phoá, xaõ Hieäp Hoøa, thaønh phoá Bieân Hoøa ngaøy nay).

Naêm Giaùp Ngoï (1744), chuùa Voõ Vöông toå chöùc laõnh thoå Ñaøng Trong thaønh moät nöôùc rieâng bieät, coi nhö ngang haøng vôùi Ñaøng Ngoaøi chöù khoâng chòu thaàn phuïc vua Leâ, chuùa Trònh ôû Ñaøng Ngoaøi nöõa. Chuùa ñaõ cho môû roäng laõnh thoå Ñaøng Trong, phaùt ñoäng phong traøo di cö ñoâng ñaûo ñeán huyeän Taân Bình, dinh Phieân Traán cuûa phuû Gia Ñònh, töùc vuøng ñaát Saøi Goøn-Gia Ñònh sau naøy. Daân chuùng töø caùc ñòa phöông mieàn Trung nöôùc Vieät vaø vuøng Ñoàng Nai di chuyeån ñeán huyeän Taân Bình.

Thieàn sö Phaät YÙ Linh Nhaïc vaâng lôøi thaày, theo lôùp ngöôøi daân töø Ñoàng Nai xuoáng huyeän Taân Bình, trong ñoù coù caû ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Hoa. Treân ñöôøng ñi, Thieàn sö Linh Nhaïc gaëp moät taêng só cuøng löùa tuoåi (hieän chöa bieát roõ phaùp danh vaø toâng phaùi) keát laøm huynh ñeä vaø cuøng nhau ñeán laøng Taân Loäc lo khai phaù röøng, caát am tranh tu haønh vaø cuøng vôùi daân chuùng khai khaån ruoäng ñaát canh taùc. Hai huynh ñeä chia phieân nhau: cöù nöûa thaùng ra laøm ruoäng raãy, ñoán cuûi, haùi rau, traùi caây veà aên, nöûa thaùng sau ôû nhaø lo söûa sang am thôø Phaät, ñoùng baøn gheá, tuû thôø... ñeâm ñeán hai huynh ñeä cuøng nhau toïa thieàn tuïng kinh, hoïc theâm kinh saùch Phaät giaùo.

Ngöôøi daân di cö soáng xa queâ höông, ôû vuøng ñaát môùi hoang vaéng giöõa röøng raäm ñaày thuù döõ, raén rít ñoäc...Ban ngaøy lo khai phaù ruoäng ñaát ôû giöõa röøng, vöøa meät nhoïc vöøa soáng trong caûnh baát traéc tröôùc nhöõng tai hoïa do aùc thuù gaây ra (coïp beo aên thòt, raén ñoäc caén, caù saáu aên...), ñeâm ñeán soáng trong caûnh aâm u hoang vaéng giöõa vuøng röøng raäm, con ngöôøi caûm thaáy quaù beù nhoû giöõa thieân nhieân roäng lôùn bao la. Tröôùc nhöõng tai hoïa do aùc thuù gaây ra, hoaëc tai naïn lao ñoäng (caây ñeø cheát choùc, gaõy tay chaân...), hoaëc beänh hoaïn cheát choùc vì khí thieâng nöôùc ñoäc... laøm cho con ngöôøi thaáy roõ ñöôïc söï voâ thöôøng cuûa cuoäc ñôøi, nay coøn mai maát, söï thay ñoåi cuûa cuoäc ñôøi vaø thænh thoaûng laïi gaëp nhöõng söï vieäc hay hieän töôïng huyeàn bí, maàu nhieäm... con ngöôøi caûm thaáy caàn ñeán söï an uûi tinh thaàn vaø caàn ñeán söï hoä trì cuûa Trôøi Phaät, cuûa nhöõng ñaáng voâ hình, neân hoï tìm ñeán chuøa chieàn vaø caùc taêng só Phaät giaùo ñeå nhôø an uûi, caàu nguyeän... Vì vaäy, daân chuùng trong vuøng môùi ñeán am tranh cuûa Thieàn sö Linh Nhaïc ñeå caàu nguyeän, nghe thuyeát giaûng veà Phaät phaùp, tuïng kinh leã saùm, nhaát laø nhöõng ngaøy 14, raèm, 30, muøng 1 aâm lòch (soùc, voïng).

Sau ñoù, khi cuoäc soáng taïm oån ñònh, ngöôøi baïn ñaïo cuûa Thieàn sö Linh Nhaïc cuõng caát theâm moät am tranh môùi, caùch am tranh cuõ vaøi traêm thöôùc ñeå thuaän tieän cho vieäc tu haønh.

Sau hôn möôøi naêm lao ñoäng vaát vaû, cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân di cö ñöôïc oån ñònh, khai khaån troàng troït ñaõ thu hoaïch ñöôïc hoa lôïi, cuoäc soáng ngöôøi daân thoaûi maùi hôn, neân Phaät töû ñeán chuøa caøng ngaøy caøng ñoâng. Vì vaäy naêm Nhaâm Thaân (1752),  Thieàn sö Linh Nhaïc vôùi söï hoä giuùp cuûa boån ñaïo ñaõ dôõ boû am tranh, caát thaønh moät ngoâi chuøa khang trang, coù ñuû chaùnh ñieän, nhaø Toå, phoøng khaùch... Thieàn sö Linh Nhaïc Phaät YÙ ñaët teân chuøa laø “Töø AÂn” vôùi nguï yù laø nhôø loøng töø bi vaø aân hueä cuûa ñöùc Phaät maø baù taùnh ñöôïc bình an, taïo ñöôïc cuoäc soáng aám no haïnh phuùc nôi vuøng ñaát môùi vaø cuõng nhôø loøng töø bi vaø aân hueä cuûa ñöùc Phaät, chö vò hoä phaùp maø taïo neân ñöôïc cô sôû ñeå truyeàn baù ñaïo phaùp cho baù taùnh.

Ngoâi am cuûa vò sö gaàn ñoù cuõng ñöôïc söûa thaønh ngoâi chuøa khang trang vôùi teân laø “Khaûi Töôøng” vôùi nguï yù laø môû roäng phöôùc laønh cho baù taùnh.

Chuøa Khaûi Töôøng ôû goùc ñöôøng Leâ Quí Ñoân vaø Traàn Quí Caùp, töùc vò trí ôû ngoâi nhaø lôùn duøng laøm tröôøng Ñaïi hoïc Y khoa; chuøa Töø AÂn ôû vò trí chôï Ñuõi, thuoäc quaän 3 Saøi Goøn sau naøy.

Sau moät thôøi gian hoaèng hoùa, vò sö ôû chuøa Khaûi Töôøng vieân tòch, Thieàn sö Phaät YÙ Linh Nhaïc truï trì luoân caû hai chuøa. Do taøi ñöùc vaø nhieät taâm hoaèng phaùp cuûa Thieàn sö Linh Nhaïc, hai chuøa Töø AÂn vaø Khaûi Töôøng trôû thaønh hai ngoâi chuøa lôùn vaø noåi tieáng ôû phuû Gia Ñònh.

Trong khi hai chuøa Töø AÂn vaø Khaûi Töôøng phaùt trieån roäng lôùn, Thieàn sö Linh Nhaïc Phaät YÙ ñöôïc söï phuï giuùp cuûa sö ñeä trong toâng phaùi Laâm Teá laø:

- Thieàn sö Thieät Thaønh Lieãu Ñaït, cuõng thuoäc ñôøi 35 nhö sö Linh Nhaïc (ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri) ñöôïc cöû giöõ chöùc Thuû toïa, lo ñieàu khieån taêng chuùng trong hai chuøa. Nhöng sau khi Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri vieân tòch (naêm 1786), Thieàn sö Lieãu Ñaït kính Sö huynh Linh Nhaïc Phaät YÙ nhö thaày.

Ngoaøi ra, Thieàn sö Phaät YÙ Linh Nhaïc cuõng ñaøo taïo ñöôïc moät soá ñeä töû coù trình ñoä vaø ñöùc haïnh ñeå lo vieäc trong chuøa:

- Thieàn sö Toå Toâng Vieân Quang: laø tröôûng töû cuûa Hoøa thöôïng Linh Nhaïc, ñöôïc giao lo phuï traùch vieäc giaûng giaûi kinh ñieån cho ñoà chuùng trong chuøa.

- Thieàn sö Toå Ñaït Trí Taâm ñöôïc trao chöùc Tri khaùch, lo vieäc tieáp khaùch vaø vieäc giao dòch cuûa chuøa; sau ñöôïc cöû truï trì chuøa Khaûi Töôøng. Thieàn sö Toå AÁn Maät Hoaèng sau thôøi gian tu hoïc ôû chuøa Töø AÂn, ñöôïc veà truï trì chuøa Ñaïi Giaùc ôû dinh Traán Bieân (Bieân Hoøa) coù leõ vaøo naêm 1775, sau naøy coøn ñöôïc vua Gia Long môøi ra kinh ñoâ Hueá hoaèng hoùa, ñöôïc phong chöùc Taêng cang chuøa Thieân Muï (1814-1817), truï trì chuøa Quoác AÂn (do Toå sö Nguyeân Thieàu thaønh laäp) cho ñeán ngaøy vieân tòch (naêm 1835).

- Thieàn sö Teá Chaùnh Boån Giaùc: Ñeä töû cuûa Thieàn sö Thieät Thaønh Lieãu Ñaït, ñöôïc Thieàn sö Linh Nhaïc giao chöùc Tri söï, lo vieäc ñieàu haønh noäi boä chuøa Töø AÂn.

Naêm Nhaâm Thìn (1772), Phaät töû ôû chuøa Giaùc Laâm (Phuù Thoï, Gia Ñònh) ñeán chuøa Töø AÂn xin Hoøa thöôïng Linh Nhaïc Phaät YÙ cöû taêng só vaøo truï trì chuøa naøy. Chuøa Giaùc Laâm do cö só Lyù Thoaïi Long, ngöôøi Minh Höông, quyeân tieàn baù taùnh xaây caát naêm Giaùp Tyù (1744). Hoøa thöôïng Linh Nhaïc cöû Thieàn sö Vieân Quang Toå Toâng vaøo truï trì chuøa Giaùc Laâm töø ñoù cho ñeán ngaøy vieân tòch (1827).

Naêm 1801, Nguyeãn Vöông chieám laïi ñöôïc kinh ñoâ Phuù Xuaân vaø sau ñoù chieám luoân coá ñoâ Thaêng Long, deïp tan nhaø Taây Sôn, thoáng nhaát ñaát nöôùc Ñaïi Vieät sau maáy theá kyû phaân chia ly taùn. Naêm 1802, Nguyeãn Vöông leân ngoâi laáy hieäu laø Gia Long.

Sau khi leân ngoâi, vua Gia Long (1802-1820) saéc töù truøng tu vaø ban thöôûng cho caùc chuøa:

- Saéc Töù Töø AÂn Töï, Quoác AÂn Khaûi Töôøng Töï, caáp löông tieàn vaø moïi chi phí cho taêng chuùng vaø sinh hoaït cuûa hai chuøa naøy, coi laø hai chuøa cuûa quoác gia, daân thöôøng goïi laø “chuøa quan”.

- Vua sai quan traán Traán Bieân (tænh Bieân Hoøa sau naøy) ñem töôïng binh vaø coâng thôï truøng tu chuøa Ñaïi Giaùc. Sau ñoù coâng chuùa Ngoïc Anh cuõng tu haønh ôû chuøa Ñaïi Giaùc. Vua ban y baùt vaø saéc phong cho Thöôïng toïa Phaät YÙ Linh Nhaïc laøm Hoøa thöôïng.

Naêm 1814, vua Gia Long laïi phong cho ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Linh Nhaïc laø Thieàn sö Toå AÁn Maät Hoaèng laøm Taêng cang chuøa Thieân Muï. Naêm 1817, vua laïi cöû Thuû toïa chuøa Töø AÂn laø Thieàn sö Thieät Thaønh Lieãu Ñaït laøm Taêng cang chuøa Thieân Muï, thay theá cho Thieàn sö Maät Hoaèng qua truï trì chuøa Quoác AÂn. Sau ñoù, vua laïi ban cho Taêng cang Lieãu Ñaït danh hieäu laø Hoøa thöôïng Lieân Hoa. Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Linh Nhaïc laø baäïc giaùc ngoä, khoaûng naêm 1820-1821, duø Hoøa thöôïng Linh Nhaïc ôû chuøa Töø AÂn (Gia Ñònh) nhöng bieát vieäc ôû xa, neân coù noùi vôùi ñeä töû laø Thieàn sö Vieân Quang (Truï trì chuøa Giaùc Laâm) laø sôï cho duyeân traàn raøng buoäc Hoøa thöôïng Lieân Hoa ñang hoaèng hoùa ôû kinh ñoâ Hueá. Quaû thöïc, Hoøa thöôïng Lieân Hoa ôû Hueá ñang bò Hoaøng Coâ laø Teá Minh Thieân Nhaät thöông meán vaø coá keát gaây nghieäp duyeân oan traùi.

Ngaøy 20 thaùng 11 naêm Taân Tî (1821), Minh Maïng nguyeân nieân, Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Phaät YÙ Linh Nhaïc vieân tòch taïi chuøa Töø AÂn, thoï 97 tuoåi. Khi Ñaïi laõo Hoøa thöôïng vieân tòch coù muøi höông ngaùt ôû chuøa. Chaéc haún laø Ngaøi ñaõ ñaït thaønh Chaùnh giaùc.

Ñoà chuùng vaø quan chöùc Gia Ñònh laøm leã an taùng Ñaïi laõo Hoøa thöôïng heát söùc long troïng, laäp thaùp trong khuoân vieân chuøa Töø AÂn (trong khuoân vieân vöôøn Tao Ñaøn ôû Saøi Goøn ngaøy nay).

Ñeán naêm Quí Hôïi 1923, Thieàn sö Hoàng Höng toå chöùc leã thænh haøi coát cuûa Toå Phaät YÙ Linh Nhaïc veà chuøa Giaùc Laâm vaø laäp thaùp môùi beân caïnh thaùp cuûa Hoøa thöôïng Toå Toâng Vieân Quang trong khuoân vieân chuøa Giaùc Laâm.

]

Thieàn Sö LIEÃU ÑAÏT THIEÄT THAØNH

(? - 1823)-(Ñôøi phaùp thöù 35, toâng Laâm Teá)

Thieàn sö Lieãu Ñaït Thieät Thaønh hay Hoøa thöôïng Lieân Hoa. Hieän chöa bieát teân hoï thöïc, queâ quaùn ôû ñaâu, chæ bieát: Thieàn sö Lieãu Ñaït laø ñeä töû Hoøa thöôïng Minh Vaät Nhaát Tri, coù leõ Thieàn sö Lieãu Ñaït qui y vôùi Hoøa thöôïng Nhaát Tri ôû chuøa Kim Cang (Bình Thaûo, Ñoàng Nai).

Trong thôøi gian Hoøa thöôïng Phaät YÙ Linh Nhaïc (cuõng thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá, ñôøi 35) hoaèng hoùa ôû chuøa Töø AÂn (Gia Ñònh), töø naêm 1744 ñeán naêm 1821 Thieàn sö Lieãu Ñaït Thieät Thaønh ñöôïc cöû laøm Thuû toïa ôû chuøa naøy.

Naêm Ñinh Söûu, nieân hieäu Gia Long thöù 16 (naêm 1817) vua xuoáng saéc, trieäu Thieàn sö Lieãu Ñaït Thieät Thaønh ra kinh ñoâ Hueá, cöû laøm Taêng cang chuøa Thieân Muï (1817-1823), trong thôøi gian naøy, Taêng cang Lieãu Ñaït coøn ñöôïc cöû laøm Phaùp sö ñeå thuyeát giaûng Phaät phaùp trong Noäi cung cuûa vua Gia Long. Moãi thaùng, Taêng cang Lieãu Ñaït phaûi vaøo noäi cung 8 ngaøy ñeå thuyeát phaùp cho Hoaøng gia. Sau ñoù, vua phong cho Taêng cang Lieãu Ñaït Thieät Thaønh danh hieäu laø Hoøa thöôïng Lieân Hoa.

Hoøa thöôïng Lieân Hoa coù töôùng maïo oai nghieâm, töôùng toát (töôùng haûo), thoâng minh, coù taøi thuyeát giaûng vaø bieän luaän veà Phaät phaùp neân ñöôïc nhieàu Phaät töû trong cung Noäi vaø trieàu thaàn nhaø Nguyeãn kính phuïc vaø meán moä taøi ñöùc.

Trong thôøi gian Thieàn sö Lieãu Ñaït Thieät Thaønh hoaèng hoùa ôû kinh ñoâ Hueá (vaøo khoaûng naêm 1821), Hoøa thöôïng Phaät YÙ Linh Nhaïc ôû chuøa Töø AÂn (Saøi Goøn) noùi vôùi ñeä töû laø Thieàn sö Vieân Quang Toå Toâng Truï trì chuøa Giaùc Laâm laø Hoøa thöôïng lo cho Sö Lieãu Ñaït khoâng traùnh khoûi moái daây raøng buoäc cuûa nghieäp traàn duyeân vì Thieàn sö Lieãu Ñaït coù töôùng haûo, coù taøi thuyeát giaûng vaø khoa aên noùi, laïi giaûng giaûi trong noäi cung, gaàn nhieàu vôùi nöõ saéc quyeàn quí.

Ngaøy 20 thaùng 11 naêm Taân Tî (1821), Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Phaät YÙ Linh Nhaïc vieân tòch ôû chuøa Töø AÂn, Thieàn sö Lieãu Ñaït khoâng hay bieát vieäc naøy. Maõi ñeán ñaàu naêm 1823, coù caùc quan ñaïi thaàn töø Gia Ñònh ra kinh ñoâ Hueá döï leã, Hoøa thöôïng Lieân Hoa môùi bieát ñöôïc tin ñoù, vaø nhaân ñoù môùi coù côù ñeå xin vua cho töø nhieäm ôû chuøa Thieân Muï vaø ôû kinh ñoâ Hueá veà Gia Ñònh. Sau caû thaùng, Thieàn sö Lieãu Ñaït môùi ñöôïc vua cho pheùp veà Truï trì chuøa Töø AÂn ôû Gia Ñònh…

… Naêm Quùi Muøi (1823) Hoøa thöôïng Lieân Hoa leân chuøa Ñaïi Giaùc ôû cuø lao Phoá, tænh Bieân Hoøa ñeå nhaäp thaát…

… baøi keä Nieát-baøn do Hoøa thöôïng Lieân Hoa vieát baèng möïc ñen treân vaùch chaùnh ñieän:

          THIEÄT ñöùc reøn kinh veïn kieáp traàn

          THAØNH khoâng vaån ñuïc vaãn trong ngaàn

          LIEÃU tri moäng huyeãn chaân nhö huyeãn

          ÑAÏT ñaïo mình vui ñaïo maáy laàn.

Phía döôùi coù ñeà: Sa-moân Thieät Thaønh hieäu Lieãu Ñaït.

Hay tin Hoøa thöôïng Lieân Hoa ñaõ vieân tòch, caùc quan tænh Bieân Hoøa vaø caùc quan thuoäc dinh Toång traán ôû Gia Ñònh phaûi baùo tin veà trieàu vaø hôïp nhau toå chöùc tang leã.

*

Hoøa thöôïng Lieân Hoa hay Thieàn sö Thieät Thaønh Lieãu Ñaït coù caùc ñeä töû noåi danh nhö:

- Thieàn sö Teá Chaùnh Boån Giaùc: sau laø Taêng cang chuøa Thieân Muï (1823-1825), Taêng cang chuøa Giaùc Hoaøng ñöùng ra lo truøng tu chuøa Quoác AÂn vaø chuøa Töø AÂn.

- Thieàn sö Teá Boån Vieân Thöôøng (1769-1848) truï trì chuøa Long Quang vaø chuøa Phaùp Vaân ôû Thöøa Thieân (Hueá), vaø Taêng cang chuøa Thieân Muï.

- Thieàn sö Teá Tín Chaùnh Tröïc truï trì vaø truøng tu chuøa Saéc Töù Töø AÂn vaø chuøa Quoác AÂn Khaûi Töôøng.

]

Thieàn Sö  TOÅ AÁN MAÄT HOAÈNG

(1735 - 1835)-(Ñôøi  phaùp thöù 36, toâng Laâm Teá)

Thieàn sö Maät Hoaèng, huùy Toå AÁn, hoï Nguyeãn, sanh naêm AÁt Maõo (1735), queâ ôû huyeän Phuø Caùt, tænh Bình Ñònh.

Naêm 1749, luùc môùi 15 tuoåi, Maät Hoaèng töø Bình Ñònh vaøo Gia Ñònh, tu haønh ôû chuøa Ñaïi Giaùc, taïi Ñaïi Phoá Ñoàng Nai, huyeän Phöôùc Long, dinh Traán Bieân (nay laø cuø lao Phoá, xaõ Hieäp Hoøa, thaønh phoá Bieân Hoøa tænh Ñoàng Nai). Sau ñoù, Maät Hoaèng ñeán thoï giôùi cuï tuùc vôùi Hoøa thöôïng Phaät YÙ Linh Nhaïc ôû chuøa Töø AÂn, laøng Taân Khai, huyeän Taân Bình, dinh Phieân Traán (nay thuoäc quaän 3, thaønh phoá Hoà Chí Minh). Tu trì giôùi haïnh tinh nghieâm.

Naêm Quí Tî (1773), Thieàn sö Maät Hoaèng ñöôïc cöû laøm Truï trì chuøa Ñaïi Giaùc (Bieân Hoøa, Ñoàng Nai).

Trong thôøi gian choáng vôùi nhaø Taây Sôn ôû phuû Gia Ñònh (naêm 1778 ñeán naêm 1801) Nguyeãn Vöông Nguyeãn Phöôùc AÙnh nhieàu laàn phaûi laùnh naïn ôû caùc chuøa mieàn Nam nhö chuøa Kim Cang, Böûu Phong (Ñoàng Nai), Taäp Phöôùc (Gia Ñònh), Long Nguyeân (hay Linh Thöùu, Myõ Tho)... Nguyeãn Vöông cuõng coù thôøi gian taïm truù ôû chuøa Ñaïi Giaùc (Bieân Hoøa), Töø AÂn vaø Khaûi Töôøng (Gia Ñònh). Trong thôøi gian ñoù, con gaùi thöù ba cuûa Nguyeãn Vöông laø Ngoïc Anh, laùnh naïn ôû chuøa Ñaïi Giaùc (Bieân Hoøa), moät thôøi gian sau, coâng chuùa Ngoïc Anh xin xuaát  gia thoï giôùi vôùi Thieàn sö Maät Hoaèng, hieän chuùng ta khoâng bieát roõ haønh traïng cuûa coâng chuùa, trong taïp chí Bulletin des Amis du Vieux Hueâ (B.A.V.H.) naêm 1915, coù vieát nhö sau: Coâng chuùa Ngoïc Anh, chò cuûa Vua (Minh Maïng), coøn treû vaø tieát lieät, khi tò naïn nhaø Taây Sôn ñaõ ñeán tu ôû chuøa Ñaïi Giaùc, giöõ cuoäc soáng traàm tö maëc  töôûng, haønh ñaïo moät caùch suøng moä.

Naêm 1802, sau khi ñaùnh baïi nhaø Taây Sôn, Nguyeãn Vöông leân ngoâi, laáy hieäu laø Gia Long. Vua nhôù ôn söï giuùp ñôõ cuûa caùc chuøa treân, neân saéc töù vaø ban thöôûng cho caùc chuøa. Rieâng phaàn chuøa Ñaïi Giaùc (Bieân Hoøa), vua ra lònh cho quan traán ôû ñòa phöông phaûi lo truøng tu cho chuøa, cho Töôïng binh ñem voi ñeán daäm neàn chuøa. Vì vaäy, sau naøy, chuøa Ñaïi Giaùc coøn ñöôïc goïi laø chuøa Töôïng. Chuøa ñöôïc xaây döïng to lôùn hôn, coù laàu chuoâng vaø laàu troáng. Vua laïi cho taïo töôïng Phaät A-di- ñaø cao ñeán 2m25, neân chuøa cuõng ñöôïc goïi laø chuøa Phaät lôùn. Vua saéc phong chöùc Hoøa thöôïng vaø ban y baùt cho boån sö cuûa Thieàn sö Maät Hoaèng laø Thieàn sö Phaät YÙ Linh Nhaïc (chuøa Töø AÂn).

Naêm Gia Long thöù möôøi boán (naêm 1815) vua xuoáng chieáu trieäu Thieàn sö Maät Hoaèng veà kinh ñoâ Hueá, phong chöùc Taêng cang chuøa Thieân Muï, ñoàng thôøi thænh vaøo noäi cung thuyeát phaùp cho Hoaøng gia.

Naêm 1817, vua laïi cöû Taêng cang Maät Hoaèng truï trì chuøa Quoác AÂn (chuøa do Toå sö Nguyeân Thieàu Sieâu Baïch laäp). Trong thôøi gian hoaèng hoùa ôû chuøa naøy, Taêng cang Maät Hoaèng cho xaây döïng laïi chuøa Quoác AÂn (bò phaù saäp trong thôøi Taây Sôn chieám ñoâ thaønh Phuù Xuaân).

Naêm Minh Maïng nguyeân nieân (1820), Taêng cang Maät Hoaèng laïi lo truøng tu laïi chuøa Thaäp Thaùp Di-ñaø ôû Bình Ñònh, laø Toå ñình cuûa phaùi thieàn Laâm Teá Ñaøng Trong, do Toå sö Nguyeân Thieàu thaønh laäp khi Toå töø Trung Hoa môùi sang Ñaøng Trong. Taêng cang coøn cuùng cho chuøa naøy moät taám hoaønh coù vieát teân “Thaäp Thaùp Di-ñaø Töï”, hieän vaãn coøn.

Ngaøy muøng 1 thaùng 10 naêm AÁt Muøi (naêm 1835), Thieàn sö Toå AÁn Maät Hoaèng vieân tòch taïi chuøa Quoác AÂn (Hueá) thoï 101 tuoåi, ñoà chuùng laäp thaùp thôø ôû beân hoâng chuøa. Bia thaùp coù ghi: “Saéc töù Thieân Muï töï, Truï trì Maät Hoaèng Ñaïi laõo Hoøa thöôïng chi thaùp”.

Long vò ôû chuøa Quoác AÂn ghi: Saéc töù Thieân Muï Truï trì, truøng kieán Quoác AÂn, Laâm Teá chaùnh toâng, tam thaäp luïc theá, huùy Toå AÁn, thöôïng Maät  haï Hoaèng, Laõo Hoøa thöôïng.

Chuøa Long Höng hay chuøa Toå (Toå Ñæa) ôû tænh Soâng Beù cuõng coù thôø long vò cuûa Hoøa thöôïng Maät Hoaèng.     

Saùch Ñaïi Nam Nhaát Thoáng Chí, Thöøa Thieân phuû, vieát veà Thieàn sö Maät Hoaèng nhö sau:

          “Nguyeãn Maät Hoaèng

Ngöôøi huyeän Phuø Caùt, tænh Bình Ñònh, 15 tuoåi xuaát gia, löu nguï Gia Ñònh ñaàu thieàn ôû chuøa Ñaïi Giaùc, tu trì giôùi haïnh. Ñôøi  vua Dueä Toâng Hoaøng ñeá, naêm thöù baûy (Quí Tî, 1773) Hoaèng môùi caét toùc laøm thaày. Naêm Gia Long thöù möôøi ba, vua trieäu Hoaèng veà kinh caáp cho chöùc Taêng cang Truï trì chuøa Thieân Muï, quaùn thoáng taêng chuùng. Muøa ñoâng naêm Minh Maïng thöù möôøi saùu (1835) Hoaèng tòch, thoï 101 tuoåi.

Hoøa thöôïng Maät Hoaèng coù ñeä töû noåi danh laø Thieàn sö Tieân Hueä Tònh Nhaõn, sau cuõng ñöôïc vua nhaø Nguyeãn cöû laøm Taêng cang, Truï trì chuøa Thieân Muï.

Thieàn sö Taùnh Thieân Nhaát Ñònh, moät danh taêng ôû kinh ñoâ Hueá thôøi nhaø Nguyeãn, sau ñöôïc vua Minh Maïng phong chöùc Taêng cang chuøa Giaùc Hoaøng (naêm 1839), Toå khai sôn chuøa Töø Hieáu (Hueá), cuõng ñaõ caàu phaùp vôùi Hoøa thöôïng Maät Hoaèng (theá ñoä vôùi Hoøa thöôïng Ñaïo Minh Phoå Tònh chuøa Baùo Quoác).

]

Thieàn Sö  TOÅ TOÂNG VIEÂN QUANG

(1758 - 1827)-(Ñôøi phaùp thöù 36, toâng Laâm Teá)

Thieàn sö Vieân Quang, huùy Toå Toâng, chöa roõ teân hoï thaät, coù theå laø ngöôøi Minh höông (ngöôøi Vieät lai Trung Hoa) vì oâng noäi cuûa Sö laø moät trong soá töôùng só trong ñaïo quaân cuûa Toång binh Cao Loâi Lieâm Traàn Thöôïng Xuyeân cuûa nhaø Minh khoâng chòu thaàn phuïc nhaø Thanh, neân boû Trung Hoa qua Ñaøng Trong (Ñaïi Vieät) xin thaàn phuïc chuùa Nguyeãn vaøo naêm 1679, ñöôïc chuùa Nguyeãn cho vaøo laøm aên sanh soáng ôû Ñoàng Nai. Toång binh Traàn Thöôïng Xuyeân ñaõ ñònh cö ôû vuøng Baøn Laân, sau dôøi leân vuøng Taân Laân (trung taâm thaønh phoá Bieân Hoøa ngaøy nay) vaø phaùt trieån cuø lao Phoá (xaõ Hieäp Hoøa ngaøy nay) thaønh moät thaønh phoá lôùn, ñoàng thôøi laø moät giang caûng quoác teá, goïi laø “Ñaïi Phoá Ñoàng Nai” (Ñoàng Nai Ñaïi Phoá).

Luùc coøn nhoû, Thieàn sö Vieân Quang cuøng Trònh Hoaøi Ñöùc [Trònh Hoaøi Ñöùc (1765-1825)] thöôøng ñeán chuøa Ñaïi Giaùc taïi Ñaïi Phoá Ñoàng Nai ñeå leã saùm. Sau ñoù, lôùn leân Thieàn sö Vieân Quang tieáp tuïc tu haønh, Trònh Hoaøi Ñöùc theo nho hoïc, vaø ra laøm quan döôùi thôøi vua Gia Long vaø Minh Maïng, ñöôïc thaêng ñeán chöùc Hieäp Bieän Ñaïi Hoïc Só, töôùc An Toaøn Haàu.

Luùc coøn nhoû, Thieàn sö Vieân Quang ñaõ tu hoïc ôû chuøa Ñaïi Giaùc, Truï trì laø Hoøa thöôïng Thaønh Ñaúng Minh Löôïng.

Khi lôùn leân, Thieàn sö Vieân Quang qui y thoï giaùo vôùi ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Thaønh Ñaúng laø Thieàn sö Phaät YÙ Linh Nhaïc, laø vò khai sôn chuøa Töø AÂn ôû Gia Ñònh (naêm 1744).

Thieàn sö Vieân Quang tu hoïc töø nhoû gioûi chöõ Haùn, chòu khoù vaø chaêm chæ tu haønh, nghieân cöùu nhieàu kinh saùch, töø kinh saùch Phaät giaùo ñeán caùc moân hoïc khaùc nhö saùch Nho hoïc, Lyù dòch, Ñòa lyù... neân uyeân thaâm caû Phaät hoïc vaø Nho hoïc. Vôùi söùc hoïc uyeân baùc ñoù, Thieàn sö Vieân Quang ñöôïc thaày cöû thay thaày dieãn giaûng kinh phaùp cho taêng chuùng  ôû  chuøa.

Naêm Nhaâm Thìn (1772), chuøa Giaùc Laâm khuyeát thaày Truï trì, neân Phaät töû chuøa naøy ñeán chuøa Töø AÂn xin Hoøa thöôïng Phaät YÙ Linh Nhaïc cöû Sö ñeán hoaèng hoùa. Thieàn sö Vieân Quang ñöôïc thaày boå ñeán Truï trì taïi chuøa Giaùc Laâm xaõ Phuù Thoï, huyeän Taân Bình, dinh Phieân Traán (thaønh phoá Hoà Chí Minh ngaøy nay).

Khi veà chuøa Giaùc Laâm, Thieàn sö Vieân Quang ñaõ laø moät vò cao taêng uyeân baùc vôùi taâm nguyeän phoå hoùa Phaät phaùp, Thieàn sö Vieân Quang môû roäng chuøa Giaùc Laâm thaønh Phaät hoïc xaù, thoâng baùo cho chö taêng khaép nôi ai muoán tham hoïc Phaät phaùp thì ñeán chuøa Giaùc Laâm. Chuøa ñaøi thoï cho hoïc taêng moïi phí toån, töø vieäc aên uoáng ñeán kinh saùch, taäp buùt...

Thieàn sö Vieân Quang ñöùng ra thuyeát giaûng kinh phaùp, vöøa lo caû vaán ñeà taøi chaùnh cho chuøa. Phaät hoïc xaù naøy hoaït ñoäng suoát hai möôi maáy naêm, maø chi phí cho chuøa vaãn ñöôïc ñaày ñuû, sung tuùc.

Naêm Maäu Ngoï (1798), Thieàn sö Vieân Quang phaûi taïm cho hoïc taêng nghæ hoïc moät thôøi gian ñeå lo ñaïi truøng tu laïi chuøa Giaùc Laâm, vì chuøa ñaõ bò hö muïc sau khi ñöôïc laäp ñeán hôn nöûa theá kyû (laäp naêm 1744). Chuøa Giaùc Laâm do cö só Lyù Thoaïi Long ñöùng ra quyeân goùp tieàn cuûa baù taùnh ñeå xaây döïng, neân chuøa caát baèng caây thöôøng vaø khoâng myõ thuaät, coät keøo baèng caây taïp neân mau hö muïc. Thieàn sö Vieân Quang cho xaây caát chuøa laïi baèng caùc loaïi goã quí, caây to, coù caây to ñeán noãi hai möôi ngöôøi vaãn chöa khieâng ñöôïc. Goã, ngoùi ñöôïc chuyeån ñeán baèng ñöôøng thuûy. Goã quí töø röøng ñöa veà, ñöôïc chôû baèng thuyeàn hoaëc keát beø, maø chuøa Giaùc Laâm caùch xa beán soâng ñeán 2km. Goã ñöôïc ñöa töø röøng, xuoâi theo soâng Ñoàng Nai, ñoå vaøo soâng Beán Ngheù, theo raïch OÂng Böôøng, gheù vaøo beán ôû treân bôø raïch Hoå Ñaát. Töø raïch Hoå Ñaát ñöa veà chuøa baèng xe traâu. Coù nhieàu caây to quaù, xe traâu keùo khoâng muoán noåi. Caây goã chuyeån veà beán ôû raïch Hoå Ñaát quaù nhieàu neân Thieàn sö Vieân Quang phaûi cöû sö Höông ñaêng cuûa chuøa Giaùc Laâm xuoáng ñoù laäp am tranh vöøa tu haønh, vöøa giöõ goã. Chuøa phaûi xaây caát trong nhieàu naêm môùi hoaøn thaønh (1798-1804), oâng Höông ñaêng ôû beán lo giöõ goã vaãn chuyeân caàn coâng phu, laïi kheùo leùo tu boå trang trí bieán am tranh thaønh moät am thôø Boà-taùt Quan Theá AÂm raát ñeïp.

Naêm Giaùp Tyù (1804), vieäc xaây caát laïi chuøa Giaùc Laâm ñöôïc hoaøn maõn, chuøa ñöôïc döïng vôùi coät goã raát quí, coät ñöôïc laøm baèng loõi caây, ñöôøng kính boán, naêm taác taây neân raát chaéc, khoâng bò moái moït vaø muïc naùt. Muoán coù coät to vôùi loõi caây nhö theá, caây nguyeân cuûa noù ñöôøng voøng phaûi ñeán hai ngöôøi oâm môùi heát, caùc thôï moäc phaûi ñeõo goït raát coâng phu vaø maát nhieàu thì giôø. Ngoaøi ra, caùc caâu ñoái ñöôïc khaéc ngay treân coät, neân caùc taám lieãn naøy cuõng raát beàn chaéc; caùc chöõ Nho khaéc treân coät raát myõ thuaät, lôùp vaøng maï sôn leân chöõ Nho laøm baèng vaøng toát neân chöõ vaãn coøn maøu vaøng saùng oùng aùnh, khoâng bò môø ñen, lôùp maï khoâng bò troùc vôõ.

Hieän trong chuøa Giaùc Laâm coøn hai taám lieãn coù ghi nhö sau:

Vaïn phaùp ñaøi trung tuyeân töù ñeá, baùo Phaät Toå hoàng aân kyø phong ñieàu vuõ thuaän.

Ñaïi huøng baûo ñieän dieãn tam thöøa, chuùc Hoaøng vöông thaùnh thoï nguyeän quoác thaùi daân an.

(Treân ñaøi Phaät phaùp, truyeàn Töù ñeá, ñaùp hoàng aân Phaät Toå, caàu möa hoøa gioù thuaän.

Nôi ñieän Phaät Toå, dieãn Tam thöøa, chuùc Hoaøng vöông soáng thoï, nguyeän ñaát nöôùc thaùi bình daân an.)

Treân hai caâu lieãn coù khaéc caùc haøng chöõ nhoû: “Gia Long tam nieân Giaùp Tyù, thaùi tueá troïng Ñoâng, kieát ñaùn” vaø “Moäc AÂn ñeä töû, thieän tín chuùng ñaúng khaån baùi phuïng cuùng”; cho chuùng ta bieát ñöôïc; Phaät töû Moäc AÂn vaø thieän nam tín nöõ khaån thaønh leã baùi vaø phuïng cuùng vaøo ngaøy toát, troïng Ñoâng (thaùng 11) naêm Giaùp Tyù, nieân hieäu Gia Long thöù ba (1804).

Sau khi chuøa hoaøn thaønh, Hoøa thöôïng Toå Toâng Vieân Quang tieáp tuïc khai giaûng kinh luaän trôû laïi, chö taêng ôû caùc tænh töïu veà theo hoïc raát ñoâng.

Khoaûng naêm 1816-1820, An Toaøn Haàu Trònh Hoaøi Ñöùc ñöôïc Gia Long cöû laøm Hieäp Toång Traán “Gia Ñònh Thaønh” (goàm 6 tænh Nam kyø sau naøy). Trong thôøi gian naøy, trong moät dòp leã ôû chuøa Taäp Phöôùc (xaõ Bình Hoøa, Gia Ñònh), tình côø Hieäp Bieän Ñaïi hoïc só Trònh Hoaøi Ñöùc gaëp laïi Hoøa thöôïng Toå Toâng Vieân Quang, laø baïn cuõ töø thuôû thô aáu ôû queâ ngoaïi, caûm höùng thaønh baøi thô nguõ ngoân raát ñaëc saéc, theå hieän trình ñoä thaâm hieåu Phaät phaùp saâu xa vaø taâm chaân thöïc cuûa moät böïc trí giaû lieãu ngoä lyù ñaïo vaø haønh thaâm   Phaät ñaïo:

          “ÖÙc tích thaùi bình thì,

          Loäc Ñoäng phöông thònh myõ,

          Thích-ca giaùo höng suøng,

          Laâm ngoaïi toå phuù quí.

          Ngaõ vi thieâu höông ñoàng,

          Sö taùc chi giôùi só,

          Tuy ngoaïi phaân thanh hoaøng,

          Nhöôïc maïc kheá taâm chí.

          Phong traàn thöù löông baèng,

          Theá giôùi nhaäp ngaï quæ,

          Bình ngaïnh nhaäm phuø traàm,

          Baøo aûnh ñaúng sanh töû.

          Yeåm töù thaäp dö nieân,

          Hoaøn thuaán töùc gian söï,

          Taây giao thích nhaøn haønh,

          Sôn moân ngaãu töông trò.

          Ngaõ Hieäp Bieän Traán Coâng,

          Sö Ñaïi Hoøa thöôïng vò,

          Chaáp thuû nghó moäng hoàn,

          Ñaøm taâm taïp kinh quí,

          Vaõng söï haø tuùc luaän,      

          Ñaïi Ñaïo hieäïp nhö thò.

          * Nhôù xöa thuôû thaùi bình,

          Ñaát Ñoàng Nai thaïnh myõ,

          Ñaïo Phaät ñöôïc höng suøng,

          Nhaø ngoaïi theâm phuù quí.

          Ta ñoàng töû ñoát höông,

          Sö theo ñoøi giaùo nghóa,

          Beân ngoaøi chia ñaïo ñôøi,

          Beân trong ñoàng taâm chí.

          Loaïn laïc phaûi xa nhau,

          Theá giôùi thaønh ngaï quæ,

          Ta troâi noåi vaøo ra,

          Boït beøo bieån sanh töû.

          Môùi ñoù boán möôi naêm,

          Chôùp nhoaùng chuyeän theá söï,

          Nay boãng nhieân nhaøn haønh,

          Nôi thieàn moân gaëp gôõ.

          Ta Hieäp Bieän Traán Coâng,

          Sö Cao taêng Thöôïng só.

          Nhìn xöa nhö giaác moäng,

          Taâm cuøng taâm töông nghò,

          Chuyeän xöa noùi sao cuøng,

          Ñaïi Ñaïo voán  Nhö Thò. [Baøi naøy döïa theo Nguyeãn Lang, coù thay ñoåi chuùt ít]

Sau ñoù, coù leõ Hieäp Bieän Ñaïi hoïc só Trònh Hoaøi Ñöùc cuõng thöôøng vieáng chuøa Giaùc Laâm vaø ñaõ taëng chuøa caâu ñoái maø chính Ngaøi ñaõ vieát kính ñieáu thaày hoïc cuûa Ngaøi laø “Xöû só Voõ Tröôøng Toaûn”:

          Sanh tieàn giaùo huaán ñaéc nhaân, voâ töû nhi höõu töû,

          Moät haäu löu danh taïi theá, tuy vong giaû baát vong.

          (Khi soáng daïy doã ñöôïc ngöôøi, khoâng con nhö coù con,

          Luùc maát löu danh laïi ñôøi, tuy maát nhöng khoâng maát)

Caëp caâu ñoái naøy vöøa mang yù nghóa hôïp vôùi ñaïo vaø ñôøi. Moät vò “Thaày” (thaày giaùo hay thaày tu), luùc coøn soáng daïy doã ñöôïc ngöôøi ñôøi, daàu khoâng coù con ñeå noái doøng doõi maø cuõng nhö coù con vì coù hoïc troø noái truyeàn. Vò thaày naøy khi maát roài, danh tieáng vaãn löu laïi trong ñôøi. Tuy thaân xaùc khoâng coøn nhöng danh vaãn khoâng bao giôø maát.

Naêm Gia Long thöù möôøi taùm (1819), Hoøa thöôïng Vieân Quang môû Giôùi ñaøn taïi chuøa Giaùc Laâm, taêng chuùng vaø thieän nam tín nöõ ñeán qui y thoï giôùi raát ñoâng.

Hoøa thöôïng Toå Toâng Vieân Quang vieân tòch taïi chuøa Giaùc Laâm vaøo ngaøy muøng ba thaùng chaïp naêm Ñinh Hôïi (1827), thoï 70 tuoåi, ñoà chuùng laäp thaùp choân haøi coát taïi saân chuøa, treân bia thaùp chæ ghi ñôn sô: “Laâm Teá Chaùnh Toâng, Toâng Hieán Quang Coâng, Ñaïi Laõo Hoøa thöôïng.”

Hieäp Bieän Ñaïi hoïc só Trònh Hoaøi Ñöùc vieát veà Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Vieân Quang nhö sau:

“Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Vieân Quang thuoäc theá heä 36 cuûa phaùi thieàn Laâm Teá chaùnh toâng, traûi töø tuoåi nhoû cho ñeán khi giaø, kieân trì tu haønh, ngaøy caøng tinh taán, laïi coù taùnh öa caûnh khoùi maây, nuùi non soâng suoái (yeân haø tuyeàn thaïch), ít khi ñeán choã thaønh thò huyeân naùo.”

Töø khi Ngaøi ñeán chuøa Giaùc Laâm, chuøa naøy coù tình caûnh hôïp vôùi caâu thô:

          Sôn trung töùc phieàn naõo

          Laâm haï xuaát giaø-lam.

Taïm dòch:

          Treân nuùi döùt phieàn naõo

          Trong röøng xuaát hieän chuøa.

Theo taøi lieäu ôû chuøa Giaùc Laâm cho bieát, Hoøa thöôïng Toå Toâng Vieân Quang tòch naêm Ñinh Hôïi (1827), thoï 70 tuoåi, nhö vaäy laø Hoøa thöôïng coù theå sanh vaøo naêm Maäu Daàn (1758).     

]