Thieàn Sö GIAÙC HAÛI

(Khoaûng theá kyû 11-12)-(Ñôøi thöù 10, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Nguyeãn, queâ laøng Haûi Thanh, thuôû nhoû laøm ngheà chaøi löôùi, thöôøng duøng moät chieác thuyeàn con laøm nhaø, soáng leânh ñeânh treân khaép soâng hoà. Naêm 25 tuoåi, Sö döùt boû theá nghieäp xuaát gia laøm taêng. Ban ñaàu, Sö cuøng Thieàn sö Khoâng Loä ñoàng thôø thaày Haø Traïch ôû chuøa Dieân Phöôùc, Haûi Thanh. Sau, Sö laïi keá thöøa doøng phaùp cuûa Khoâng Loä vaø truï trì luoân chuøa naøy.

Ñôøi vua Lyù Nhaân Toâng (1072-1127), Sö cuøng Thoâng Huyeàn bò trieäu vaøo haàu. Boãng ñaâu coù hai con caéc keø caát tieáng keâu chaùt tai. Vua baûo Thoâng Huyeàn laøm cho noù ñöøng keâu. Thoâng Huyeàn thaàm nieäm thaàn chuù, moät con rôi xuoáng. Thoâng Huyeàn cöôøi nhìn Sö, baûo: “Ñeå laïi moät con cho Sa-moân.” Sö chuù maét nhìn noù, choác laùt noù cuõng rôi xuoáng. Nhaø vua kinh dò, laøm thô taëng:

          Giaùc Haûi taâm nhö bieån,

          Thoâng Huyeàn ñaïo laïi huyeàn.

          Thaàn thoâng goàm bieán hoùa,

          Moät Phaät, moät thaàn tieân.

          (Giaùc Haûi taâm nhö haûi,   

          Thoâng Huyeàn ñaïo höïu huyeàn.

          Thaàn thoâng kieâm bieán hoùa,      

          Nhaát Phaät nhaát thaàn tieân.)

Sö noåi tieáng khaép thieân haï, taêng tuïc ñeàu quí kính. Vua Nhaân Toâng moãi khi ra chôi haønh cung Haûi Thanh ñeàu gheù chuøa thaêm Sö.

Moät hoâm vua hoûi:

- Pheùp chaân thaàn tuùc coù theå ñöôïc nghe chaêng?

Sö lieàn hieän taùm pheùp thaàn bieán: Thaân voït leân hö khoâng caùch ñaát vaøi tröôïng, chôït laïi trôû xuoáng...

Vua vaø quaàn thaàn voã tay khen ngôïi. Töø ñoù vua ban cho Sö töï do ra vaøo cung vua.

Ñeán ñôøi vua Lyù Thaàn Toâng (1128-1138), nhieàu laàn trieäu vaøo cung, nhöng Sö töø choái vieän côù giaø beänh chaúng ñeán ñöôïc.

*

Coù vò taêng hoûi:

- Phaät vaø chuùng sanh ai khaùch ai chuû?

Sö duøng baøi keä ñaùp:

          Gaùi ñeå choûm ñaàu baïc,

          Baûo oâng, taùc giaû bieát.

          Neáu hoûi caûnh giôùi Phaät,

          Long moân bò ñieåm traùn.

          (A giaùc nöõ ñaàu baïch,

          Baùo nhó taùc giaû thöùc.

          Nhöôïc vaán Phaät caûnh giôùi,

          Long moân tao ñieåm ngaïch.)

Luùc saép tòch, Sö goïi chuùng noùi keä:

          Xuaân veà hoa böôùm gaëp nhau ñaây,

          Hoa böôùm phaûi caàn hoïp luùc naøy.

          Hoa böôùm xöa nay ñeàu laø huyeãn,

          Giöõ taâm beàn chaët böôùm hoa thaây.

          (Xuaân lai hoa ñieäp thieän tri thì,

          Hoa ñieäp öng tu coäng öùng kyø.

          Hoa ñieäp boån lai giai thò huyeãn,

          Maïc tu hoa ñieäp höôùng taâm trì.)

Ñeâm aáy coù ngoâi sao lôùn rôi xuoáng goùc Ñoâng nam thaát Sö, Sö ngoài ngay thaúng an nhieân thò tòch. Vua haï chieáu quyeân ba möôi hoä ñeå cuùng höông hoûa. Hai ñöùa con Sö cuõng ñöôïc aân thöôûng laøm quan.

]

Thieàn Sö TÒNH KHOÂNG

(? - 1170)-(Ñôøi thöù 10, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Ngoâ queâ ôû Phuùc Xuyeân. Ban ñaàu ñeán vieän Suøng Phöôùc trong baûn chaâu xuaát gia vaø thoï giôùi cuï tuùc.

Naêm 30 tuoåi, Sö ñi haønh khöôùc phöông Nam ñeán chuøa Khai Quoác, phuû Thieân Ñöùc döøng laïi Truï trì. Khoaûng naêm saùu naêm chuyeân tu haïnh ñaàu-ñaø, ngaøy chæ duøng moät ít ñaäu, moät ít meø, ngoài hoaøi khoâng nguû. Moãi khi Sö nhaäp ñònh ñeán nhieàu ngaøy môùi xuaát. Ñaøn thí boán phöông ñem leã vaät cuùng döôøng chaát cao nhö nuùi. Nhöõng keû gian ñeán rình moø, Sö troâng thaáy baûo “töï do laáy ñi.”

Baø coâng chuùa Nam Khöông yù muoán xuaát gia, saép soaïn leã vaät ñònh xin xuoáng toùc. Trieàu ñình hay ñöôïc, xuoáng chieáu baét Sö vaøo trieàu. Vaøo ñeán cöûa khuyeát, thaàn saéc Sö vaãn bình thöôøng, vua thaáy theá caøng theâm kính neå, baùi phong laø baäc danh taêng.

Moät hoâm, coù moät vò thieàn khaùch ñeán chuøa Sö, hoûi thaêm söï tu haønh, bieát Sö chöa ñaït yeáu chæ Thieàn toâng, lieàn giôùi thieäu Sö ñeán tham vaán Thieàn sö Ñaïo Hueä ôû nuùi Tieân Du, Sö beøn giao chuøa ñi thaúng ñeán nuùi Tieân Du.

Ñeán nôi Sö hoûi Ñaïo Hueä:

- Nôi naøy coù toâng chæ Thieàn toâng chaêng?

Ñaïo Hueä ñaùp:

- Nôi ñaây toâng chæ chaúng phaûi khoâng, nhöng Xaø-leâ laøm sao ñaûm nhaän?

Sö suy nghó traû lôøi. Ñaïo Hueä naït:

- Ngay tröôùc maët ñaõ laàm qua roài!

Sö lieàn laõnh hoäi yeáu chæ. Sö ôû laïi ñaây haàu haï thaày  ba naêm.

Sau, Sö veà chuøa cuõ thu nhaän ñoà chuùng. Moät hoâm Sö hoäi chuùng noùi keä:

          Treân khoâng mieáng ngoùi che,

          Döôùi khoâng ñaát caém duøi.

          Hoaëc ñoåi aùo thaúng ñeán,

          Hoaëc xaùch tröôïng maø ñi.

          Khoaûng chuyeån ñoäng xuùc chaïm,

          Tôï roàng vaãy ñôùp moài.

          (Thöôïng voâ phieán ngoõa giaù,

          Haï voâ traùc chuøy ñòa.       

          Hoaëc dòch phuïc tröïc ngheä,       

          Hoaëc saùch tröôïng nhi chí.

          Chuyeån ñoäng xuùc xöù gian,       

          Tôï long döôùc thoân nhó.)   

Coù vò taêng ñeán hoûi:

- Töø tröôùc chæ thaúng laø noùi caùi gì ?

Sö ñaùp:

- Ngaøy ngaøy ñi gaët luùa, giôø giôø kho laãm khoâng.       

          (Nhaät nhaät khöù hoaïch hoøa,

          Thì thì khoâng thöông laãm)

- Con chaúng hoäi.

- Nhaät nguyeät haèng saùng, maây noåi phuû che.

          (Nhaät nguyeät tröôøng minh,

          phuø vaân caùi aám)

Sö noùi keä:

          Ngöôøi trí khoâng ngoä ñaïo,

          Ngoä ñaïo töùc keû ngu.

          Khaùch naèm thaúng duoãi chaân,

          Naøo bieát nguïy vaø chôn.

          (Trí nhaân voâ ngoä ñaïo,      

          Ngoä ñaïo töùc ngu nhaân.   

          Thaân cöôùc cao ngoïa khaùch,

          Heà thöùc nguïy kieâm chaân.)        

*

*  *

Taêng hoûi:- Theá naøo laø Phaät ?

Sö ñaùp:- Nhaät nguyeät saùng trôøi truøm öùc coõi,

          Ai bieát maây muø rôi nuùi soâng.

          (Nhaät nguyeät leä thieân haøm öùc saùt,

          Thuøy tri vaân vuï laïc sôn haø.)

- Theá naøo hoäi ñöôïc ?

- Muïc ñoàng chæ thích naèm löng traâu,

          Keû só thöôøng khoe ñöôïc anh huøng.

          (Muïc ñoàng chí quaùn ngoïa ngöu boái,

          Thoå höõu anh huøng khoùa ñaéc y.)

- YÙ toå vaø yù kinh laø ñoàng laø khaùc ?

- Muoân daëm nhôø thuyeàn ñeàu ñeán trieàu vua.

- Hoøa thöôïng coù vieäc kyø ñaëc, taïi sao khoâng noùi cho con ?

- Ngöôi thoåi löûa, ta hoát gaïo, ngöôi khaát thöïc, ta giöõ baùt, ai maø coâ phuï ngöôi ?

Taêng nghe xong lieàn khai ngoä.

Naêm thöù taùm nieân hieäu Chính Long Baûo ÖÙng (1170) ñôøi Lyù Anh Toâng, saép tòch Sö töø giaõ chuùng daën:

- Caùc ngöôi kheùo töï gìn giöõ nhö luùc ta coøn, chôù nhieãm theá gian sanh ra quyeán luyeán.

Ñeán nöûa ñeâm, Sö ngoài kieát giaø maø tòch, thoï hôn 80 tuoåi.

]

Thieàn Sö ÑAÏI XAÛ

(1120 - 1180)-(Ñôøi thöù 10, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Höùa, queâ ôû phöôøng Ñoâng Taùc (nay thuoäc huyeän Hoaøng Long, Haø Ñoâng). Xuaát gia töø thuôû beù, theo hoïc vôùi Thieàn sö Ñaïo Hueä, nhaän ñöôïc chuùt ít yeáu chæ thieàn hoïc, Sö thöôøng trì tuïng kinh Hoa Nghieâm vaø thaàn chuù cuûa ngaøi Phoå Hieàn laøm vieäc thöôøng nhaät. Coù luùc, Sö xoõa toùc boû aên, choã ôû khoâng nhaát ñònh. Caùc vöông coâng ñeàu quí kính, Kieán Ninh Vöông vaø coâng chuùa Thieân Cöïc cuõng raát kính troïng.

Sö thöôøng ôû Tuyeân Minh Hoã Nham laäp chuøa giaùo hoùa, hoïc giaû caùc nôi ñeán hoïc raát ñoâng. Coù vò taêng nöôùc Toáng hieäu Nham OÂng, nghe tieáng Sö caûm moä ñoát ngoùn tay ñeå cuùng döôøng. Coù ngöôøi nghi Sö duøng yeâu thuaät, neân trong khoaûng nieân hieäu Thieân Caûm Chí Baûo (1174-1175) Thaùi uùy Ñoã Anh Vuõ ra leänh baét Sö vaøo giam, haønh phaït naëng neà maø Sö khoâng coù veû sôï haõi. Sau ñoù, coù leänh thaû Sö.

Vua Lyù Anh Toâng trieäu Sö vaøo hoûi:

- Traãm bò phieàn muoän, Sö coù thuaät gì trò chaêng ?

Sö ñaùp:

- Phaùp Möôøi hai nhôn duyeân laø caên baûn tieáp noái söï soáng cheát, caàn laáy ñoù ñeå trò, noù thaät laø phöông thuoác hay vaäy.

Vua hoûi:- YÙ chæ noù theá naøo ?

Sö ñaùp:

- Voâ minh laø nhaân duyeân cuûa Haønh cho ñeán lo buoàn khoå naõo, muoán caàu quaû Bích-chi Phaät neân noùi Möôøi hai nhôn duyeân. Ñem trò trong thaân naøy thì khoâng coøn phieàn naõo.

Vua hoûi:- Theá thì, traãm phaûi tónh taâm tu taäp ?

Sö ñaùp:

- Khi giöõ ñöôïc nghieäp thöùc yeân tònh, töùc laø loùng trong phieàn naõo, khoâng coøn phaùp naøo khaùc ñaùng tu taäp caû. Xöa kia vua Löông Voõ Ñeá thöôøng ñem vaán ñeà naøy hoûi Thieàn sö Baûo Chí, Baûo Chí cuõng ñaùp nhö theá. Hoâm nay troäm vì beä haï ñöa ra ñieàu töông tôï aáy.

*

*   *

Ñeán ngaøy 2 thaùng 5 nieân hieäu Trinh Phuø thöù naêm (1180), Sö goïi ñeä töû daën doø noùi keä:

          Boán raén chung röông tröôùc giôø khoâng,

          Nuùi cao naêm uaån ñaâu chuû oâng.

          Chaân taùnh saùng ngôøi khoâng chöôùng ngaïi,

          Nieát-baøn sanh töû maëc che loàng.

          (Töù xaø ñoàng khieáp boån lai khoâng,

          Nguõ uaån sôn cao dieäc baát toâng.

          Chaân taùnh linh minh voâ quaùi ngaïi,

          Nieát-baøn sanh töû nhaäm giaø lung.)

Laïi noùi:

          Ngöïa ñaù nhe raêng cuoàng,

          AÊn maï ngaøy thaùng keâu.

          Ñöôøng caùi ngöôøi ñoàng qua,

          Treân ngöïa khoâng ngöôøi ñi.

          (Thaïch maõ xæ cuoàng nanh,

          Thöïc mieâu nhaät nguyeät minh.

          Ñoà trung nhaân coäng quaù,

          Maõ thöôïng nhaân baát haønh.)      

Noùi keä xong, ñeán canh naêm Sö tòch, thoï 61 tuoåi.

]

Thieàn Sö TÍN HOÏC

(? - 1190)-(Ñôøi thöù 10, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Toâ queâ ôû laøng Chu Minh, phuû Thieân Ñöùc. Gia ñình chuyeân ngheà khaéc baûn kinh. Thuôû nhoû Sö theo hoïc vôùi thaày Thaønh Giôùi, khoâng thích giao du.

Naêm 32 tuoåi, Sö ñeán Thieàn sö Ñaïo Hueä ôû nuùi Tieân Du thoï giaùo. ÔÛ ñaây haàu Thaày ba naêm, Sö nhaän ñöôïc toâng chæ thieàn toâng moät caùch saâu saéc. Sau ñoù, Sö moät mình choáng gaäy du phöông, ñeán chuøa Quaùn Ñaûnh nuùi Khoâng Loä huyeän Thaïch Thaát, Sôn Taây döøng laïi truï trì.

Sö ôû tröôùc Phaät ñoát ngoùn tay cuùng döôøng vaø phaùt nguyeän lôùn:

- Con ñaõ nhieàu kieáp troâi laên trong traàn lao, nay nguyeän döùt haún khoâng coøn taïo laïi.

Sö chuyeân tu Tam quaùn theo trong kinh Vieân Giaùc, ngaøy chæ aên moät böõa, ñeán hình dung tieàu tuïy, traûi nhieàu naêm nhö theá maø chaúng thoái chí. Do ñaây, thaâm ñaéc Chaùnh ñònh tam quaùn. Coâng khanh só thöù ngöôõng moä phong thaùi cao nhaõ cuûa Sö ñua nhau ñeán hoïc hoûi raát ñoâng.

Moät hoâm Sö töï baûo:

- Coù lôïi aét coù nhieãm, coù nhieãm aét coù lôïi; coù lôïi coù nhieãm Boà-taùt chaúng laøm; khoâng lôïi khoâng nhieãm, Boà-taùt môùi laøm.

Ñeán ngaøy 9 thaùng gieâng naêm Thieân Tö Gia Thuïy thöù naêm (1190) ñôøi Lyù Cao Toâng, Sö caùo beänh noùi keä:

          Nuùi röøng coïp beo,

          Vaèn veän laãn loän.

          Neáu muoán phaân raønh,

          Con keâu, meï moå.

          (Sôn laâm hoå baùo,  

          Hoaønh vaên ban baùc.        

          Nhöôïc duïc chaân bieät,     

          Töû thoát maãu traùc.) 

Noùi keä xong, Sö thò tòch.

]

Thieàn Sö TRÖÔØNG NGUYEÂN

(1110 - 1165)-(Ñôøi thöù 10, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Phan, queâ ôû Tröôøng Nguyeân, Tieân Du, doøng doõi theo Phaät. Khi môùi xuaát gia thoï giaùo vôùi Thieàn sö Ñaïo Hueä. Sau khi ñöôïc Ñaïo Hueä aán chöùng, Sö ñi thaúng vaøo nuùi Töø Sôn aån tích. ÔÛ ñaây, haøng ngaøy Sö maëc aùo coû, aên traùi deû, laøm baïn cuøng suoái, ñaù, khæ, vöôïn. Suoát möôøi hai giôøø, Sö nhoài naën thaân taâm laëng leõ thaønh moät maûnh. Traûi qua naêm, saùu naêm, ngöôøi ñôøi khoâng ai xem thaáy ñöôïc choã aûnh höôûng cuûa Sö.

Vua Lyù Anh Toâng nghe tieáng aùi moä, muoán gaëp Sö maø khoâng theå ñöôïc. Vua thaàm sai Phieân thaàn hoï Leâ laø baïn cuõ cuûa Sö kheùo daãn duï veà trieàu. Hoï Leâ duï ñöôïc Sö veà ñeán nhaø troï chuøa Höông Saùt. Sö töï hoái haän, lieàn troán trôû veà nuùi xöa. Sö baûo ñoà ñeä:

- Haïng ngöôøi thaân khoâ taâm nguoäi nhö ta, khoâng phaûi nhöõng vaät phuø nguïy theá gian coù theå caùm doã ñöôïc. Bôûi vì chí, haïnh cuûa ta chöa thuaàn neân bò caùc thöù baãy loàng vaây khoán. Nghe ta noùi keä ñaây:

          Khæ vöôïn boàng con laïi nuùi xanh,

          Töø xöa hieàn thaùnh khoâng moái manh.

          Xuaân veà oanh hoùt trong vöôøn uyeån,

          Thu ñeán cuùc cöôøi maát daùng hình.

          Vieân haàu baõo töû qui thanh chöôùng

          Töï coå thaùnh hieàn moät khaû löôïng.

          Xuaân lai oanh chuyeån baùch hoa thaâm,

          Thu chí cuùc khai moät moâ daïng.)

Sö thöôøng baûo moïi ngöôøi:

- Laï thay ! Laï thay ! Taïi sao caùc chuùng sanh naøy coù ñuû trí tueä Nhö Lai, maø ngu si meâ hoaëc chaúng thaáy chaúng bieát. Ta thöôøng ñem ñaïo lyù daïy doã, khieán hoï lìa haún voïng töôûng chaáp tröôùc trong töï thaân, maø thaáy trí tueä roäng lôùn Nhö Lai cuûa mình, ñöôïc lôïi ích an laïc.

Ñeán ngaøy 7 thaùng 6 nieân hieäu Chính Long Baûo ÖÙng thöù ba (1165), Sö coù chuùt beänh, noùi keä daïy chuùng:

          ÔÛ choã boùng traàn,

          Thöôøng lìa boùng traàn,

          Taâm phuû loùng toät,

          Cuøng vaät khoâng thaân.

          Theå voán töï nhieân,

          Hieän vaät khoâng thieân,

          Taøi baèng trôøi ñaát,

          Vöôït caû nhaân luaân.

          Döôõng nuoâi muoân vaät,

          Cuøng vaät laøm xuaân,

          Ñöùng muùa gaùi saét,

          Ñaùnh troáng ngöôøi caây.

          (Taïi quang taïi traàn,

          Thöôøng ly quang traàn,     

          Taâm phuû tröøng trieät,       

          Döõ vaät voâ thaân.    

          Theå ö töï nhieân.     

          ÖÙng vaät voâ ngaân,  

          Toâng töôïng nhò nghi,      

          Ñaøo thaûi nhaân luaân.       

          Ñình ñoäc vaïn vaät, 

          Döõ vaät vi xuaân,    

          Taùc vuõ thieát nöõ,    

          Ñaû coå moäc nhôn.) 

Noùi keä xong, Sö vieân tòch, thoï 56 tuoåi.

]

Thieàn Sö TÒNH LÖÏC

(1112 - 1175)-(Ñôøi thöù 10, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Ngoâ teân Traïm, queâ ôû Caùt Laêng, Vuõ Bình. Thuôû nhoû, Sö raát thoâng minh, lôùn leân caøng gioûi veà vaên chöông, ngheä thuaät vaø chöõ vieát. Sö gaëp Thieàn sö Ñaïo Hueä thaày troø töông öng nhö caây kim haït caûi. Taâm döøng nôi caûnh Phaät, maëc coû aên caây, phöôùc hueä song tu. Traûi qua nhieàu naêm giöõ taâm caøng vöõng chaéc. Thieàn sö Ñaïo Hueä baûo:

- Taâm aán cuûa chö Phaät, ngöôi töï coù ñoù, chaúng phaûi töø nôi ngöôøi maø ñöôïc.

Sö thöa:

- Ñaõ nhôø Thaày chæ daïy, con phaûi truï nôi naøo ?

- Chaúng caàn ñi xa, neân ôû Vuõ Ninh laø toát.

Sö vaâng lôøi thaày thaúng leân nuùi caát moät am coû teân Vöông Trì, laøng Cöông Vieät, Vuõ Ninh roài truï trì nôi ñaây. Trong möôøi hai giôø, Sö leã Phaät saùm hoái, ñöôïc nieäm Phaät tam-muoäi. Baáy giôø tieáng noùi cuûa Sö trong vaét nhö tieáng Phaïm Thieân. Sö thöôøng giaûng kinh Vieân Giaùc, nghóa lyù choã naøo chaúng oån, ñích thaân Sö caûi chính. Thôøi nhaân baûo trong mieäng Sö coù chaát thö hoaøng (Thö Hoaøng: laø moät khoaùng chaát coù maøu vaøng ñoû. Ñôøi xöa duøng taùn nhoû hoøa nöôùc laøm möïc ñeå boâi nhöõng chöõ vieát laàm. Caâu naøy duøng chæ ngöôøi coù taøi bieän baùc, lôõ noùi sai söûa ñöôïc ngay, nhö trong mieäng coù saün thö hoaøng.)

Ñeán nieân hieäu Thieân Caûm Chí Baûo thöù hai (1175) moät hoâm Sö caùo beänh nhoùm moân ñoà daïy:

- Caùc ngöôi! Taát caû caùc ngöôøi hoïc ñaïo laáy taâm sieâng naêng cuùng döôøng Phaät, khoâng gì khaùc hôn chæ caàu döùt ñöôïc caùc nghieäp aùc. Taâm mieäng nieäm tuïng, tin hieåu nghe nhaän, ôû choã vaéng veû yeân laëng, gaàn thieän tri thöùc. Noùi ra lôøi hoøa nhaõ, noùi phaûi thôøi ñuùng luùc, trong taâm khoâng khieáp nhöôïc. Lieãu ñaït nghóa lyù, xa lìa ngu meâ, an truï choã baát ñoäng. Quaùn taát caû phaùp voâ thöôøng voâ ngaõ, voâ taùc voâ vi. Nôi nôi lìa phaân bieät, aáy laø ngöôøi hoïc ñaïo. Nay phaàn hoùa duyeân cuûa ta ñaõ xong.

Laïi noùi keä:

          Tröôùc tuy noùi kieát, sau goïi hung,

          Töø ñôøi Thaùi Toå kieâng chaúng tuøng.

          Vì thaáy roàng leân laøm Phaät töû,

          Chôït troâng chuoät hieän laëng voâ cuøng.

          (Tieân tuy ngoân kieát, haäu ngoân hung,

          Töï thò Thaùi Toå huùy baát tuøng,

          Vi ngoä kieán long vi Phaät töû,

          Hoát tao thöû xuaát tòch voâ cuøng.)

Noùi xong, Sö ngoài ngay thaúng an nhieân thò tòch, thoï 64 tuoåi.

]

Thieàn Sö TRÍ BAÛO

(? - 1190)-(Ñôøi thöù 10, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Nguyeãn, queâ ôû OÂ Dieân, Vónh Khöông, laø caäu ruoät Toâ Hieán Thaønh, moät ñaïi coâng thaàn ñôøi Lyù Anh Toâng.

Sö xuaát gia vaøo tu ôû chuøa Thanh Töôùc treân nuùi Du Hyù laøng Caùt Lôïi, ñaát Thöôøng Laïc. Thöôøng ngaøy maëc aùo vaù aên côm haåm, caû möôøi naêm khoâng ñoåi chieác aùo, ñeán ba ngaøy chaúng thoåi löûa naáu côm, tay chaân chai coùp, thaân theå khoâ khan. Thaáy coù ngöôøi ñeán thì khoanh tay ñöùng neùp moät beân, gaëp baäc Sa-moân thì quì goái leã baùi. Sö chuyeân tu nhö vaäy ñeán saùu naêm môùi xuoáng nuùi.

Xuoáng nuùi, Sö chuyeân taïo phöôùc naøo söûa ñöôøng, baéc caàu, caát chuøa, xaây thaùp, tuøy duyeân khuyeán khích ngöôøi, khoâng vì lôïi döôõng.

Chôït gaëp moät vò taêng hoûi:- Sanh töø ñaâu laïi, töû ñi veà ñaâu ?

Sö lieàn suy nghó. Vò taêng aáy baûo:

- Trong luùc oâng suy nghó, maây traéng bay ngaøn daëm.

Sö khoâng ñaùp ñöôïc. Vò taêng aáy quaùt:- Chuøa toát maø khoâng coù Phaät.

Noùi roài beøn boû ñi. Sö töï than raèng:

- Ta tuy coù taâm xuaát gia, nhöng chöa ñöôïc yeáu chæ cuûa ngöôøi xuaát gia, ví nhö keû ñaøo gieáng, duø ñaøo ñeán chín, möôøi thöôùc maø chöa coù nöôùc, vaãn phaûi boû ñi. Huoáng laø, tu thaân maø chaúng ngoä ñaïo thì coù ích gì ?

Töø ñaây, Sö daïo khaép boán phöông tham tìm baäc thieän tri thöùc. Nghe Thieàn sö Ñaïo Hueä giaùo hoùa ôû Tieân Du, Sö lieàn ñeán ñoù.

Sö hoûi Ñaïo Hueä:- Sanh töø ñaâu laïi, töû ñi veà ñaâu ?

Ñaïo Hueä baûo:- Sanh khoâng töø ñaâu laïi, töû chaúng ñi veà ñaâu.

Sö thöa:- Theá aáy, ñaâu chaúng rôi vaøo choã khoâng sao ?

Ñaïo Hueä baûo:

- Chaân taùnh dieäu vieân, theå töï khoâng tòch, vaän duïng töï taïi, chaúng ñoàng vôùi sanh töû. Theá neân, sanh khoâng töø ñaâu ñeán, töû chaúng ñi veà ñaâu.

Ngay caâu noùi naøy, Sö lieàn laõnh ngoä, noùi:

          Chaúng nhaân gioù cuoán maây troâi heát,

          Ñaâu thaáy trôøi trong muoân daëm thu.

          (Baát nhaân phong quyeån phuø vaân taän,

          Tranh kieán thanh thieân vaïn lyù thu.)

Ñaïo Hueä hoûi:- Ngöôi thaáy caùi gì ?

Sö thöa:- Bieát nhau khaép thieân haï,

            Tri aâm coù maáy ngöôøi.

          (Töông thöùc maõn thieân haï,

          Tri aâm naêng kæ nhaân.)

Sö beøn töø taï trôû veà nuùi.

Töø ñaây, Sö noùi ngang noùi doïc, nhö choïi ñaù nhaùng löûa. Moät hoâm, Sö thaêng ñöôøng, taêng tuïc vaây quanh, coù ngöôøi hoûi:

- Theá naøo laø tri tuùc ?

Sö ñaùp:

- Phaøm ngöôøi xuaát gia vaø taïi gia ñeàu phaûi bieát tri tuùc. Neáu ngöôøi bieát tri tuùc thì ngoaøi chaúng laán ngöôøi, trong khoâng toån mình. Vaät nhoû nhít nhö rau coû, ngöôøi khoâng cho, mình chaúng neân laáy. Huoáng laø, nhöõng vaät lôùn khaùc thuoäc cuûa ngöôøi, khôûi töôûng laø vaät cuûa ngöôøi, troïn khoâng do ñaây maø sanh taâm troäm caép. Cho ñeán, theâ thieáp cuûa ngöôøi, khôûi töôûng laø theâ thieáp ngöôøi, cuõng khoâng do ñaây maø sanh taâm daâm. Caùc ngöôi nghe ta noùi keä:

          Cuûa duøng Boà-taùt bieát vöøa ñuû,

          Ñoái ngöôøi thöông xoùt chaúng laán tham.

          Vaät moïn khoâng cho ta chaúng laáy,

          Chaúng quaûn cuûa ngöôøi ñöùc ngoïc laønh.

          Boà-taùt vôï nhaø coøn bieát ñuû,

          Taïi sao vôï ngöôøi laïi khôûi tham ?

          Theâ thieáp cuûa ngöôøi ngöôøi baûo hoä,

          Ñaâu nôõ loøng mình khôûi vaïy taø.

          (Boà-taùt tö taøi tri chæ tuùc,

          Ö tha töø bi baát daâm duïc.

          Thaûo dieäp baát döõ ngaõ baát thuû,

          Baát töôûng tha vaät ñöùc nhö ngoïc.

          Boà-taùt töï theâ phöông tri tuùc,

          Nhö haø tha theâ khôûi tham duïc ?

          Ö tha theâ, thieáp, tha sôû hoä,

          An nhaãn töï taâm khôûi taâm khuùc.)

Ñeán ngaøy 14 thaùng 4 naêm thöù naêm nieân hieäu Thieân Tö Gia Thuïy (1190) ñôøi Lyù Cao Toâng (Thieàn Uyeån Taäp Anh ghi “Lyù trieàu Anh Toâng hoaøng ñeá Thieân Tö Gia Thuïy nguõ nieân” laø nhaàm. Theo Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö, nieân hieäu naøy thuoäc trieàu Cao Toâng.)Sö caùo beänh vaø thò tòch. Ñeä töû laøm leã hoûa taùng, thu linh coát, xaây thaùp thôø taïi sôn moân.

]

Thieàn Sö NGUYEÄN HOÏC

(? - 1174)-(Ñôøi thöù 10, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Nguyeãn, queâ ôû laøng Phuø Caàm. Thuôû nhoû, Sö thoï phaùp vôùi Thieàn sö Vieân Trí ôû chuøa Maät Nghieâm, ñaõ laõnh hoäi yeáu chæ.

Ban ñaàu, Sö ôû aån treân nuùi Veä Linh chuyeân tu phaïm haïnh möôøi hai naêm. Moãi khi nhaäp thieàn quaùn ñeán ba ngaøy môùi xuaát. Sö thöôøng trì Höông Haûi Ñaø-la-ni neân caùc moân trò beänh, caàu möa raát ñöôïc linh nghieäm.

Vua Lyù Anh Toâng caûm nhaän söï linh nghieäm cuûa Sö, cho Sö ñöôïc ra vaøo cung vua töï do.

Sau Sö vieän côù giaø beänh veà truï trì chuøa Quaûng Baùo laøng Chaân Hoä, Nhö Nguyeät, taêng chuùng ñeán tham hoïc thöôøng coù maët khoâng döôùi moät traêm ngöôøi.

Ñeán ngaøy 11 thaùng 6 nieân hieäu Thieân Caûm Chí Baûo naêm ñaàu (1174), saép thò tòch, Sö baûo chuùng:

          Ñaïo khoâng hình töôùng,

          Tröôùc maét chaúng xa,

          Xoay laïi tìm kieám,

          Chôù caàu nôi khaùc.

          Duø cho caàu ñöôïc,  

          Ñöôïc töùc chaúng chaân.

          Ví coù ñöôïc chaân,

          Chaân aáy vaät gì?

          Vì theá,

          Chö Phaät ba ñôøi,

          Lòch ñaïi Toå sö,

          AÁn thoï taâm truyeàn,

          Cuõng noùi nhö theá.

          (Ñaïo voâ aûnh töôïng

          Xuùc muïc phi dieâu 

          Töï phaûn suy caàu   

          Maïc caàu tha ñaéc.  

          Tuùng nhieâu caàu ñaéc       

          Ñaéc töùc baát chaân, 

          Thieát söû ñaéc chaân 

          Chaân thò haø vaät    

          Sôû dó

          Tam theá chö Phaät, 

          Lòch ñaïi Toå sö,     

          AÁn thoï taâm truyeàn,

          Dieäc nhö thò thuyeát.)      

Nghe ta noùi keä ñaây:

          Thaân taâm lieãu ngoä maét tueä môû,

          Bieán hoùa linh thoâng baøy töôùng baùu.

          Ñi ñöùng ngoài naèm rieâng vöõng vaøng,

          Hoùa thaân öùng hieän ñaâu tính ñöôïc.

          Maëc daàu ñaày daãy caû hö khoâng,

          Xem ra naøo thaáy coù töôùng gì.

          Theá gian khoâng coù vaät ñeå saùnh,

          Thöôøng hieän linh quang saùng khaép nôi.

          Luoân luoân dieãn noùi khoâng nghó baøn,

          Khoâng coù moät lôøi cho thoûa ñaùng.

          (Lieãu ngoä thaân taâm khai tueä nhaõn,

          Bieán hoùa linh thoâng hieän baûo töôùng,

          Haønh truï toïa ngoïa ñoäc traùc nhieân,

          ÖÙng hieän hoùa thaân baát khaû löôïng.

          Tuy nhieân sung taéc bieán hö khoâng,

          Quan lai baát kieán nhö höõu töôùng.

          Theá gian voâ vaät khaû tyû huoáng,

          Tröôøng hieän linh quang, minh laõng laõng.

          Thöôøng thôøi dieãn thuyeát baát tö nghì,

          Voâ ñaéc nhaát ngoân dó vi ñaùng.)

Noùi xong, Sö ngoài kieát giaø thò tòch.

]

Thieàn Sö MINH TRÍ

(? - 1196)-(Ñôøi thöù 10, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Toâ, teân Thieàn Trí, queâ ôû laøng Phuø Caàm. Tö chaát thoâng minh, ñoïc khaép saùch vôû ngoaøi ñôøi. Luùc treû gaëp Thieàn sö Ñaïo Hueä lieàn xaû tuïc xuaát gia. Theo haàu Ñaïo Hueä, Sö thaáu ñaït lyù huyeàn dieäu cuûa Thieàn, tröïc nhaän ñöôïc yù chæ caùc boä kinh Vieân Giaùc, Nhaân Vöông, Phaùp Hoa vaø saùch Truyeàn Ñaêng. Do chuyeân caàn ñoïc tuïng queân caû nhoïc nhaèn, neân nhaø vua ban hieäu cho Sö laø Minh Trí.

Sau Sö truï trì chuøa Phuùùc Thaùnh, taêng chuùng theo hoïc ñoâng ñaûo. Moät hoâm Sö ñang baøn luaän vôùi moät vò taêng, coù vò taêng beân caïnh noùi:

- Noùi laø Vaên Thuø, nín laø Duy Ma.

Sö baûo:- Khoâng noùi, khoâng nín, ñaâu chaúng phaûi laø oâng ?

Vò taêng aáy lieàn chaáp nhaän. Sö baûo:- Sao chaúng hieän thaàn thoâng ?

Vò taêng thöa:

- Chaúng töø choái hieän thaàn thoâng, chæ sôï Hoøa thöôïng baét vaøo daïy.

Sö baûo:- Ngöôi chöa phaûi laø con maét giaùo ngoaïi bieät truyeàn.

Beøn noùi keä:

          Giaùo ngoaïi neân bieät truyeàn,

          Laâu xa Phaät Toå saâu.

          Neáu ngöôøi caàu phaân bieät,

          AÙnh naéng tìm khoùi maây.

          (Giaùo ngoaïi khaû bieät truyeàn,

          Hy di Toå Phaät uyeân.       

          Nhöôïc nhaân duïc bieän ñích,       

          Döông dieäm mích caàu yeân.)

Ñeán nieân hieäu Thieân Tö Gia Thuïy thöù möôøi moät (1196) Sö saép thò tòch, noùi keä:

          Gioù tuøng, traêng nöôùc saùng,

          Khoâng boùng cuõng khoâng hình.

          Saéc töôùng chæ theá aáy,

          Trong khoâng tìm tieáng vang.

          (Tuøng phong thuûy nguyeät minh,

          Voâ aûnh dieäc voâ hình.       

          Saéc töôùng giaù caù thò,      

          Khoâng khoâng taàm höôûng thinh.)

Noùi xong, Sö laëng leõ thò tòch.

]

Thieàn Sö TÒNH GIÔÙI

(? - 1207)-(Ñôøi thöù 10, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö teân Chu Haûi Ngung, queâ laøng Giang Maõo. Xuaát thaân trong gia ñình haøn vi, nhöng taùnh tình Sö raát thuaàn haäu, luùc nhoû theo hoïc Nho. Ñeán naêm 26 tuoåi, Sö mang beänh naëng, moäng thaáy thaàn nhaân cho thuoác. Tænh giaác, beänh ñöôïc laønh, Sö beøn quyeát chí xuaát gia. Theo moät vò kyø tuùc trong laøng, Sö ñöôïc thoï giôùi cuï tuùc vaø chuyeân nghieân cöùu veà Luaät taïng.

Nghe ôû vuøng Laõng Sôn thanh u vaéng veû, tieän cho söï tu hoïc, Sö choáng gaäy ñi veà phöông ñoâng. Traûi qua baûy naêm tham hoïc, Sö gaëp ñöôïc Thieàn sö Baûo Giaùc ôû chuøa Vieân Minh, qua moät caâu noùi, Sö lieàn kheá hoäi.

Khoaûng nieân hieäu Chính Long Baûo ÖÙng (1163-1173), luùc Thieàn sö Baûo Giaùc saép tòch coù noùi:

- Sanh giaø beänh cheát laø vieäc thöôøng cuûa ngöôøi ñôøi, rieâng ta haù laïi khoûi sao?

Sö lieàn hoûi:- Ngaøy nay Toân ñöùc theá naøo ?

Baûo Giaùc cöôøi noùi keä:

          Muoân phaùp veà khoâng khoâng theå nöông,

          Chaân nhö laëng leõ hieän toû töôøng,

          Thaáu toät nguoàn taâm khoâng choã chæ,

          Nöôùc taâm boùng nguyeät baët nghó löôøng.

          (Vaïn phaùp qui khoâng voâ khaû y,

          Qui tòch chaân nhö muïc tieàn ky,

          Ñaït ngoä taâm vieân voâ sôû chæ,

               Thuûy taâm thuûy nguyeät daãn taâm nghì. (Caâu naøy nguyeân vaên “thuûy thuûy taâm nguyeät daãn taâm nghì”, hai chöõ thuûy vieát loän neân ñoåi laïi.)

Noùi keä xong, Baûo Giaùc truyeàn taâm aán cho Sö.

Töø ñaây, tuøy phöông giaùo hoùa, daàn daàn ñeán chuøa Quoác Thanh treân nuùi Linh Bí ôû An Phuû, Sö beøn döøng laïi truï trì. Sö ôû ñaây caám tuùc saùu naêm chuyeân tu haïnh ñaàu-ñaø. Quan Chaâu muïc teân Phaïm Töø nghe danh ñöùc raát quí meán, ñeán ra maét vaø kính leã, oâng phaùt taâm thænh Sö ñuùc hoàng chung ñeå taïi sôn moân.

Sau, Sö trôû veà laøng cuõ truøng tu laïi ngoâi chuøa Quaûng Thaùnh vaø quyeân tieàn ñuùc chuoâng, mua troáng, döïng bia. Sö truï luoân ôû ñaây thu nhaän moân ñoà giaùo hoùa.

Coù vò taêng hoûi:- Theá naøo laø Phaät lyù ?

Sö ñaùp:- Ngöôi, ta.

Sö thöôøng baûo:

- Taùnh cuûa taâm chính laø taùnh cuûa Nhö Lai taïng taâm. Theá neân töï taùnh taâm thanh tònh vaäy.

Ñeán ngaøy 7 thaùng 7 nieân hieäu Trò Bình Long ÖÙng thöù ba (1207), saép tòch Sö noùi keä:

          Thôøi nay giaûng ñaïo hieám tri aâm,

          Chæ bôûi vì ngöôøi maát ñaïo taâm.

          Naøo gioáng Töû Kyø nghe nhaïc gioûi,

          Nghe qua suoát caû Baù Nha caàm.

          (Thöû thôøi thuyeát ñaïo haõn tri aâm,

          Chæ vò nhö tö taùn ñaïo taâm.

          Heà tôï Töû Kyø ña saûng saám,

          Thính lai nhaát ñaït Baù Nha caàm.)

Laïi noùi:

          Thu veà maùt meû thích trong loøng,

          Taùm ñaáu taøi cao haùt thong dong.

          Cöûa thieàn nhöõng theïn ngöôøi si ñoän,

          Bieát laáy caâu gì ñeå truyeàn taâm.

          (Thu lai löông khí saûng hung khaâm,

          Baùt ñaáu taøi cao ñoái nguyeät ngaâm.

          Kham tieáu thieàn gia si ñoän khaùch,

          Vi haø töông ngöõ dó truyeàn taâm?)

          Noùi keä xong, Sö ngoài kieát giaø thò tòch.

]