Thieàn Sö KHAÙNH HYÛ

(1066 - 1142)-(Ñôøi thöù 14, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Nguyeãn, queâ ôû Coå Giao, Long Bieân, voán haït gioáng tònh haïnh. Thuôû nhoû, Sö ñaõ khoâng aên thòt caù. Lôùn leân theo thoï hoïc vôùi Thieàn sö Boån Tòch ôû chuøa Chuùc Thaùnh.

Moät hoâm, treân ñöôøng ñeán nhaø ñaøn vieät thoï trai, Sö hoûi:

- Theá naøo laø yù chính cuûa Toå sö ?

Ngay luùc ñoù nghe tieáng troáng leân ñoàng trong nhaø daân, Boån Tòch noùi:

- Lôøi noùi aáy ñaâu khoâng phaûi ñoàng coát giaùng thaàn ?

- Hoøa thöôïng chôù chuyeân noùi ñuøa.

- Ta khoâng töøng coù maûy may noùi ñuøa.

Sö khoâng hoäi, beøn töø thaày maø ñi.

Ñeán chuøa Vaïn Tueá, Sö ra maét Thieàn sö Bieän Taøi. Bieän Taøi hoûi:

- Ngöôi töø ñaâu ñeán ?

Sö thöa:- Con töø Boån Tòch ñeán.

- Thaày aáy cuõng laø thieän tri thöùc moät phöông, ñaõ töøng noùi vôùi ngöôi caâu gì ?

- Con ñaõ thôø Thaày nhieàu naêm, chæ moät caâu hoûi maø chaúng khöùng cho, neân con boû ñi.

- Ngöôi ñaõ töøng hoûi caâu gì ?

Sö lieàn thuaät laïi caâu hoûi tröôùc. Bieän Taøi baûo:

- OÂi ! Tòch sö vì ngöôi ñaõ noùi toät roài, chôù huûy baùng Boån sö khoâng toát.

Sö döøng laïi suy nghó, Bieän Taøi baûo:

- Ñaâu khoâng nghe noùi khi ñaït khaép caûnh ñaày ñuû, chaúng ngoä haèng traùi xa.

Sö boãng nhieân ñoán ngoä, lieàn trôû veà yeát kieán Boån Tòch.

Boån Tòch thaáy Sö trôû veà beøn hoûi:

- Ngöôi ñeán ñaâu maø veà mau theá ?

Sö suïp xuoáng laïy thöa:

- Con mang toäi huûy baùng Hoøa thöôïng neân trôû veà xin saùm hoái.

- Töôùng toäi, taùnh noù khoâng, ngöôi laøm sao saùm hoái ?

- Phaûi nhö theá maø saùm hoái.

Boån Tòch lieàn thoâi.

*

*  *

Sö cuøng hai Thieàn giaû Tònh Nhaõn, Tònh Nhö ñöùng haàu thaày.

Boån Tòch baûo:

- Caùc nhaân giaû ôû trong toâng moân cuûa ta, hoïc hoûi ñaõ laâu. Caùc oâng haõy trình kieán giaûi cuûa mình, ñeå ta xem xeùt choã tieán ñaïo cuûa caùc oâng theá naøo ?

Tònh Nhaõn, Tònh Nhö toan môû mieäng ñaùp, Sö beøn noùi to:

- Moät khi maét bò beänh, hoa ñoám rôi loaïn giöõa hö khoâng.

Boån Tòch khen:

- Xaø-leâ Khaùnh Hyû! Sao duøng thuyeàn laïi ñaäp beå gaøu muùc nöôùc ?

- Duøng thuyeàn laøm gì ?

- Keû lanh lôïi, chôù coù môû hoaùc, ngöôi chæ gioûi noùi ñeán vieäc beân naøy, neáu vieäc beân kia vaãn coøn chöa moäng thaáy.

- Tuy nhieân chæ laø y.

- Rôøi khoûi ñaàu saøo traêm tröôïng buoâng tay ñi, ngöôi noùi laøm sao ?

Sö naém hai tay, thöa:

- Chaúng lieãm ! Chaúng lieãm  !

- Tha ngöôi moät gaäy.

Do ñaây, danh tieáng Sö ñoàn khaép tuøng laâm.

*

*  *

Khoaûng nieân hieäu Thieân Chöông Baûo Töï (1133-1138), vua Lyù Thaàn Toâng môøi Sö vaøo kinh. Sö öùng ñoái xöùng hôïp yù chæ, vua baùi phong chöùc Taêng Luïc, laïi thaêng chöùc Taêng Thoáng.

Moät hoâm, ñeä töû Phaùp Dung hoûi:

- Lieãu ñaït saéc khoâng, saéc laø phaøm hay laø thaùnh ?

Sö öùng thinh ñaùp baøi keä:

          Uoång coâng thoâi hoûi saéc cuøng khoâng,

          Hoïc ñaïo gì hôn phoûng Toå toâng.

          Ngoaøi trôøi tìm taâm thaät khoù thaáy,

          Theá gian troàng queá ñaâu thaønh toøng.

          Ñaàu loâng truøm caû caøn khoân thaûy,

          Haït caûi bao goàm nhaät nguyeät trong.

          Ñaïi duïng hieän tieàn tay naém vöõng,

          Ai phaân phaøm thaùnh vôùi taây ñoâng.

          (Lao sanh höu vaán saéc kieâm khoâng,

          Hoïc ñaïo voâ nhö phoûng Toå toâng.

          Thieân ngoaïi mích taâm nan ñònh theå,

          Nhaân gian thöïc queá khôûi thaønh tuøng.

          Caøn khoân taän thò mao ñaàu thöôïng,

          Nhaät nguyeät bao haøm giôùi töû trung.

          Ñaïi duïng hieän tieàn quyeàn taïi thuû,

          Thuøy tri phaøm thaùnh döõ taây ñoâng?)

*

*  *

Nieân hieäu Ñaïi Ñònh naêm thöù ba (1142) nhaèm naêm Nhaâm Tuaát, ngaøy 27 thaùng gieâng, Sö thò hieän coù chuùt beänh roài tòch, thoï 76 tuoåi.

Sö coù saùng taùc “Ngoä Ñaïo Ca Thi Taäp”, ñöôïc löu haønh ôû ñôøi.

Theo Söû kyù ghi Sö tòch vaøo naêm Thieân Chöông Baûo Töï thöù ba (1135).

]

Thieàn Sö GIÔÙI KHOÂNG

(Ñôøi thöù 15, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö tuïc danh laø Nguyeãn Tuaân, con moät löông gia trong quaän Maõn Ñaåu. Thuôû nhoû, Sö ñaõ meán Phaät phaùp, theo Thieàn sö Quaûng Phöôùc ôû chuøa Nguyeân Hoøa treân nuùi Chaân Ma xuaát gia vaø thoï giôùi Cuï tuùc. Theo Thaày tu hoïc maáy naêm, Sö nhaän ñöôïc yù chæ.

Sau, Sö ñeán Lòch Sôn döïng moät am nhoû, chuyeân tu thieàn ñònh khoaûng naêm, saùu naêm. Rôøi am, Sö choáng gaäy xuoáng nuùi, tuøy phöông hoùa ñaïo. Treân ñöôøng ngang qua vuøng Nam Saùch, Sö laïi vaøo trong hang ñaù Thaùnh Chuùa caám tuùc saùu naêm, tu haïnh ñaàu-ñaø.

Vua Lyù Thaàn Toâng (1128-1138) nhieàu laàn vôøi veà kinh, Sö töø choái maõi, sau baát ñaéc dó môùi nhaän lôøi. Veà ñeán kinh, vua saéc Sö ôû chuøa Gia Laâm ñeå giaùo hoùa.

Veà giaø, Sö trôû veà queâ truï trì chuøa laøng Thaùp Baùt quaän Maõn Ñaåu. Chính Sö truøng tu laïi ñöôïc chín möôi laêm ngoâi chuøa.

Moät hoâm khoâng beänh Sö noùi keä daïy chuùng:

          Ta coù moät vieäc kyø ñaëc,

          Chaúng xanh vaøng ñen ñoû traéng.

          Caû ngöôøi taïi gia, xuaát gia,

          Thích sanh, chaùn töû laø giaëc.

          Chaúng roõ sanh töû khaùc ñöôøng,

          Sanh töû chæ laø ñöôïc maát.

          Neáu cho sanh töû khaùc ñöôøng,

          Löøa caû Thích-ca, Di-laëc.

          Ví bieát sanh töû, sanh töû,

          Môùi hieåu laõo taêng choã naùu,

          Moân nhaân, haäu hoïc, caùc ngöôøi,

          Chôù nhaän khuoân maãu phaùp taéc.

          (Ngaõ höõu nhaát söï kyø ñaëc,

          Phi thanh huyønh xích baïch haéc.

          Thieân haï taïi gia xuaát gia,

          Thaân sanh oá töû vi taëc.     

          Baát tri sanh töû dò loä,       

          Sanh töû chæ thò thaát ñaéc.  

          Nhöôïc ngoân sanh töû dò ñoà,       

          Traùm khöôùc Thích-ca Di-laëc.

          Nhöôïc tri sanh töû, sanh töû,       

          Phöông hoäi laõo taêng xöù naëc.

          Nhöõ ñaúng haäu hoïc moân nhaân,

          Maïc nhaän baøn tinh quó taéc.)      

Noùi keä xong, Sö cöôøi moät tieáng lôùn, roài chaáp tay vieân tòch. Moân nhaân vaø ñeä töû laø Chaâu muïc Leâ Kieám sai caùc traùng ñinh lo vieäc hoûa taùng, thu xaù-lôïi xaây thaùp thôø, ñoàng thôøi ñaép töôïng Sö ñeå cuùng döôøng.

]

Thieàn Sö PHAÙP DUNG

(? - 1174)-(Ñôøi thöù 15, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Leâ queâ ôû Boái Lyù, laø doøng doõi Chaâu muïc AÙi Chaâu Leâ Löông döôùi thôøi Ñöôøng. Traûi möôøi laêm ñôøi laøm Chaâu muïc, gia toäc vinh hieån. Cha laø Huyeàn Nghi hieäu Taêng Phaùn. Sö hình thaùi ñeïp ñeõ, gioïng noùi trong thanh, ñoái vôùi kinh vaên ngoïc keä khoâng ñaâu chaúng taùn tuïng.

Thuôû beù, Sö theo Taêng thoáng Khaùnh Hyû xuaát gia. Khaùnh Hyû thaáy Sö khen laø kyø ñaëc, beøn ñem phaùp aán trao cho.

Töø ñoù, Sö maëc yù ngao du sôn thuûy, tuøy duyeân hoùa ñaïo. Keá, Sö döøng ôû chuøa Khai Giaùc treân ngoïn Thöùu Phong. Haèng ngaøy moân ñoà tìm ñeán tham vaán ñaày thaát. Sau, Sö veà nuùi Ma Ni ôû phuû Thanh Hoùa, döïng ngoâi chuøa Höông Nghieâm roài truï trì.

Nieân hieäu Thieân Caûm Chí Baûo thöù nhaát (1174) nhaèm naêm Giaùp Ngoï, ngaøy muøng 5 thaùng 2, Sö khoâng beänh maø tòch.

Moân nhôn laø Ñaïo Laâm... laøm leã hoûa taùng, xaây thaùp thôø Sö taïi boån sôn.

]

Thieàn Sö KHOÂNG LOÄ

(? - 1119)-(Ñôøi thöù 9, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Döông, khoâng roõ teân thöïc laø gì, queâ ôû laøng Haûi Thanh. OÂng cha chuyeân ngheà chaøi löôùi, ñeán ñôøi Sö môùi boû ngheà aáy ñi tu ñaïo Phaät. Khoaûng nieân hieäu Chöông Thaùnh Gia Khaùnh (1059-1065), Sö theo Thieàn sö  Loâi Haø Traïch xuaát gia, cuøng laøm baïn vôùi Thieàn sö Giaùc Haûi vaø Töø Ñaïo Haïnh.

Phong caùch Sö thoaùt tuïc, aên maëc theá naøo xong thoâi, khoâng vöôùng maéc vaät chaát thöôøng tình, chæ tinh chuyeân thieàn ñònh, traûi bao naêm tu taäp, aên caây maëc coû, queân caû thaân mình.

Sau khi ñaéc ñaïo, Sö coù theå bay treân khoâng, hoaëc ñi treân maët nöôùc, coïp thaáy phaûi cuùi ñaàu, roàng gaëp cuõng neùp phuïc. Nhöõng phaùp thuaät thaàn bí cuûa Sö khoâng ño löôøng ñöôïc.

Ñeán ngaøy 3 thaùng 6 naêm Hoäi Töôøng Ñaïi Khaùnh thöù möôøi (1119) ñôøi Lyù Nhaân Toâng, Sö vieân tòch. Moân ñoà laøm leã hoûa taùng, thu xaù-lôïi, xaây thaùp thôø ôû tröôùc chuøa Nghieâm Quang [Thieàn sö Khoâng Loä chuøa Nghieâm Quang: Chuøa Nghieâm Quang ñoåi teân laø Thaàn Quang (1167), nguyeân ôû höõu ngaïn soâng Hoàng ñaõ bò huûy hoaïi vì baõo luït. Naêm 1630 daân sôû taïi döïng laïi chuøa ôû taû ngaïn soâng Hoàng, nay thuoäc xaõ Vuõ Nghóa, huyeän Vuõ Thö, tænh Thaùi Bình, thöôøng goïi laø chuøa Keo döôùi.]laø nôi Sö  truï trì.

Taùc phaåm cuûa Sö coù baøi keä Ngoân Hoaøi vaø baøi thô Ngö Nhaøn.

Keä Ngoân Hoaøi:

          Traïch ñaéc long xaø ñòa khaû cö,

          Daõ tình chung nhaät laïc voâ dö.

          Höõu thôøi tröïc thöôùng coâ phong ñaûnh,

          Tröôøng khieáu nhaát thanh haøn thaùi hö.

Dòch:  Löïa nôi roàng raén ñaát öa ngöôøi,

          Caû buoåi tình queâ nhöõng maûng vui.

          Coù luùc thaúng leân ñaàu nuùi thaúm,

          Moät hôi saùo mieäng, laïnh baàu trôøi.

                                      (Ngoâ Taát Toá)

Thô Ngö Nhaøn:

          Vaïn lyù thanh giang vaïn lyù thieân,

          Nhaát thoân tang giaù nhaát thoân yeân.

          Ngö oâng thuøy tröôùc voâ nhaân hoaùn,

          Quaù ngoï tænh lai tuyeát maõn thuyeàn.

Dòch:

          Muoân daëm soâng daøi, muoân daëm trôøi,

          Moät laøng daâu giaù, moät laøng hôi.

          OÂng chaøi meâ nguû, khoâng ngöôøi goïi,

          Tænh giaác quaù tröa tuyeát ñaày thuyeàn.

]

Thieàn Sö ÑAÏO HUEÄ

(? - 1172)-(Ñôøi thöù 9, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï AÂu, queâ ôû Chaân Hoä laøng Nhö Nguyeät, töôùng maïo ñoan trang, tieáng noùi raát trong treûo.

Naêm 25 tuoåi, Sö theo Ngoâ Phaùp Hoa (Thoâng Bieän) ôû chuøa Phoå Ninh xuaát gia. ÔÛ ñaây Sö thaàm hoûi veà huyeàn moân vaø thaâm ñaéc ñeán choã uyeân aùo.

Sau, Sö tìm ñeán chuøa Quang Minh nuùi Thieân Phuùc trong huyeän Tieân Du döøng truï. Sö kheùp mình trong giôùi luaät, chuyeân tu thieàn ñònh, suoát ngaøy ñeâm khoâng naèm, ngoùt saùu naêm tröôøng. Caûm ñeán loaøi khæ vöôïn trong nuùi hoïp laïi nghe phaùp. Do ñoù, tieáng Sö vang daäy ñeán kinh sö.

Nieân hieäu Ñaïi Ñònh thöù hai möôi (1159), Hoaøng coâ Thuïy Minh coù beänh, vua sai söù thænh Sö vaøo xem beänh. Khi Sö xuoáng nuùi khæ vöôïn ñeàu keâu la bi thaûm, nhö quyeán luyeán trong söï chia ly. Khi vaøo cung, Sö vöøa ñeán cöûa ngoaøi thì beänh Hoaøng coâ ñöôïc laønh. Vua Lyù Anh Toâng raát vui möøng, môøi Sö ôû laïi chuøa Baùo Thieân trong khoaûng möôøi ngaøy. Caùc coâng khanh vaø baïn ñaïo khaép nôi nghe danh Sö tìm ñeán thaêm vieáng ñoâng ñaûo khoâng keå xieát. Nhaân ñoù, Sö khai ñöôøng giaùo hoùa, khoâng trôû veà nuùi laïi.

Ñeán nieân hieäu Chính Long Baûo ÖÙng thöù möôøi (1172) ngaøy muøng moät thaùng taùm, Sö coù chuùt beänh, than raèng: “Loaïn ly lan roäng, aùi chöø, töø ñoù maø ñeán.”

Laïi noùi keä:

          Ñaát nöôùc löûa gioù thöùc,

          Nguyeân lai thaûy ñeàu khoâng.

          Nhö maây laïi tan hôïp,

          Phaät nhaät chieáu khoâng cuøng.

          Saéc thaân cuøng dieäu theå,

          Chaúng hôïp chaúng chia lìa.

          Neáu ngöôøi caàn phaân bieät,

          Trong loø moät caønh hoa.    

          (Ñòa thuûy hoûa phong thöùc,

          Nguyeân lai nhaát thieát khoâng.    

          Nhö vaân hoaøn tuï taùn,      

          Phaät nhaät chieáu voâ cuøng. 

          Saéc thaân döõ dieäu theå,     

          Baát hieäp baát phaân ly.      

          Nhöôïc nhaân yeáu chaân bieät,

         Loâ trung hoa nhaát chi.)    

Ñeán canh ba, Sö im laëng maø hoùa. Moân nhaân ñöa linh cöõu Sö veà coá quaän laøm leã hoûa taùng, xaây thaùp thôø taïi chuøa Baûo Khaùm, nuùi Tieân Du, laïi ñöa moät phaàn xaù-lôïi veà an trí.

]

Thieàn Sö BAÛO GIAÙM

(? - 1173)-(Ñôøi thöù 9, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Kieàu teân Phuø, queâ ôû laøng Trung Thuïy. Taùnh tình trung thöïc, giaûn dò vaø ñieàm ñaïm. Thuôû nhoû hoïc Nho, thoâng hieåu Thi, Thô, Leã, Dòch, chöõ vieát raát ñeïp. Sö laøm quan ñeán chöùc Cung Haäu Xaù Nhaân ñôøi Lyù Anh Toâng.

Naêm 30 tuoåi, Sö boû quan ñeán chuøa Baûo Phöôùc quaän Myõ Löông thoï giaùo xuaát gia vôùi Thieàn sö Ña Vaân. Taïng kinh trong chuøa naày, chính tay Sö cheùp laïi. Ñeán khi Thieàn sö Ña Vaân tòch, Sö keá tieáp truï trì chuøa naøy. Ñôøi soáng cuûa Sö raát laø ñaïm baïc, suoát naêm chæ maëc aùo gai thoâ sô, trong mình khoâng dính moät sôïi tô. Coâng vieäc tu trì thì khoâng bao giôø treã naûi.

Sö thöôøng baûo moân ñoà:

- Muoán tieán ñeán toâng thöøa cuûa Phaät laø phaûi sieâng naêng, song thaønh Phaät chaùnh giaùc phaûi nhôø trí tueä. Ví nhö nhaém baén caùi ñích ngoaøi traêm böôùc, muõi teân ñeán ñöôïc laø nhôø söùc maïnh, song truùng ñöôïc ñích khoâng phaûi do söùc.

Ñeán ngaøy 7 thaùng 5 nieân hieäu Chính Long Baûo ÖÙng thöù möôøi moät (1173), saép vieân tòch, Sö noùi keä:

          Ñöôïc thaønh chaùnh giaùc ít nhôø tu,

          AÁy  chæ nhoïc nhaèn, trí tueä öu.

          Nhaän ñöôïc ma-ni lyù huyeàn dieäu,

          Ví theå treân khoâng hieän vaàng hoàng.

          Ngöôøi trí khaùc naøo traêng roïi khoâng,

          Chieáu soi khaép coõi saùng khoân ngaàn.

          Neáu ngöôøi caàn bieát, neân phaân bieät,

          Khoùi muø man maùc phuû non chieàu.

          (Ñaéc thaønh chaùnh giaùc haõn baèng tu,

          Chæ vò lao lung, trí tueä öu.

          Nhaän ñaéc ma-ni huyeàn dieäu lyù,

          Chæ nhö thieân thöôïng hieån kim oâ.

          Trí giaû du nhö nguyeät chieáu thieân,

          Quang haøm traàn saùt chieáu voâ bieân.

          Nhöôïc nhôn yeáu thöùc tu phaân bieät,

          Laõnh thöôïng phuø sô toûa moä yeân.)

Sö laïi daïy:

- Taâm yù Nhö Lai ñeàu khoâng theå ñöôïc, chæ neân goïi laø Voâ löôïng trí. Cho neân bieát, taâm Nhö Lai nhö hö khoâng, laø choã nöông cuûa taát caû, trí tueä cuûa Nhö Lai cuõng nhö theá.

Noùi xong Sö tòch, moân ñoà traø tyø thu xaù-lôïi xaây thaùp thôø.

]

Thieàn Sö BOÅN TÒNH

(1100 - 1176)-(Ñôøi thöù 9, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Kieàu queâ ôû Phuø Dieãn, Vónh Khöông. Thuôû nhoû raát hieáu hoïc, thaáu toät ñöôïc leõ sinh töû cuûa ñaïo Phaät, thoâng suoát thuyeát nhaân nghóa cuûa ñaïo Nho.

Sö xuaát gia theo hoïc vôùi Thieàn sö Maõn Giaùc ôû chuøa Giaùo Nguyeân, ñaït ñöôïc thaâm chæ Thieàn toâng.

Naêm Ñaïi Ñònh thöù hai (1141), Sö leân nuùi Chí Linh, tu taïi am Bình Döông. Quan Höõu Baät Nguïy Quoác Baûo meán phuïc ñöùc haïnh cuûa Sö, kính thôø laøm thaày. Sau Sö nhaän lôøi thænh cuûa Thaønh Döông Coâng, ñeán truï trì chuøa Kieàn An. Sö thöôøng phaùt ñaïi nguyeän:

- Nguyeän con ñôøi ñôøi chaúng laàm toâng chæ cuûa Phaät, haïnh töï giaùc giaùc tha khoâng bao giôø giaùn caùch, duøng phöông tieän daãn daét moïi ngöôøi ñoàng vaøo moät ñaïo.

Nieân hieäu Trinh Phuø naêm ñaàu (1176), thaùng gieâng, Sö khoâng beänh goïi chuùng ñeán daïy:

          Moät ñaïo moät ñaïo,

          Meøo ñaù vaãy ñuoâi,

          Nhaûy boå chuïp chuoät,

          Laïi hoùa thaønh quæ.

          Neáu caàn raønh roõ

          Vaøng sanh soâng Leä.

          (Nhaát quyõ nhaát quyõ 

          Thaïch mieâu dieâu vó

          Tròch thaân troùc thöû 

          Hoaøn hoùa vi quæ    

          Nhöôïc yeáu phaân minh    

          Kim sanh Leä thuûy.) 

Vaø keä:

          Thaân huyeãn voán töø khoâng tòch sanh,

          Döôøng tôï trong göông hieän boùng hình.

          Boùng hình giaùc roõ khoâng taát caû,

          Thaân huyeãn chôùp maét chöùng töôùng chaân.

          (Huyeãn thaân boån töï khoâng tòch sanh,

          Du nhö caûnh trung xuaát hình töôïng.

          Hình töôïng giaùc lieãu nhaát thieát khoâng,

          Huyeãn thaân tu du chöùng thaät töôùng.)

Noùi keä xong, Sö thò tòch, thoï 77 tuoåi.

]

Thieàn Sö TRÍ

(Ñôøi thöù 16, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Leâ teân Thöôùc, doøng doõi Ngöï Man Vöông trieàu Leâ Ñaïi Haønh queâ ôû Phong Chaâu. OÂng noäi teân Thuaän Toâng laøm quan trieàu Lyù, chöùc Trung thö ñaïi lieâu ban, keát duyeân vôùi coâng chuùa Kim Thaønh. OÂng thaân sinh Sö teân Ñaïc laøm quan chöùc Minh Töï. Ngöôøi anh teân Kieám boå chöùc Tam Nguyeân Ñoâ Tuaàn Kieåm vaø Chaâu muïc. Thuôû nhoû, Sö vaãn theo nghieäp tröôøng oác, thi ñoã Tieán só, sung chöùc Cung Haàu Thö Gia.

Naêm 27 tuoåi, Sö theo oâng anh ñeán Phaùp tòch cuûa Thieàn sö Giôùi Khoâng, nghe giaûng kinh Kim Cang ñeán caâu:

          Taát caû phaùp höõu vi,

          Nhö moäng huyeãn boït boùng,

          Nhö söông cuõng nhö ñieän,

          Phaûi quaùn saùt nhö theá.

          (Nhaát thieát höõu vi phaùp,  

          Nhö moäng huyeãn baøo aûnh,       

         Nhö loä dieäc nhö ñieän,     

          Öng taùc nhö thò quaùn.)    

Boãng nhieân Sö caûm ngoä, beøn nghó: “Naêm lôøi cuûa ñöùc Nhö Lai chaúng phaûi luoáng doái. Bôûi taát caû phaùp trong theá gian ñeàu hö huyeãn khoâng thaät chæ coù Ñaïo môùi laø chaân thaät. Ta coøn caàu caùi gì? Nhaø Nho thì truyeàn baù ñaïo vua toâi cha con; Phaät phaùp thì daïy roõ coâng ñöùc cuûa Thanh vaên, Boà-taùt. Hai loái daïy tuy coù khaùc, töïu trung chæ veà moät moái maø thoâi. Nhöng muoán vöôït khoûi khoå lôùn sanh töû, döùt chaáp coù khoâng, ngoaøi Phaät giaùo khoâng theå ñöôïc vaäy.”

Nghó xong Sö xin caïo toùc xuaát gia.

*

*  *

Sau khi ñöôïc taâm aán, Sö thaúng vaøo nuùi Töø Sôn taïm truù döôùi goác caây, ngaøy ñeâm thieàn ñònh chuyeân tu khoå haïnh, theä troïn saùu naêm.

Moät hoâm Sö ñang ngoài thaáy con coïp ñuoåi con nai chaïy ñeán. Sö duï baûo chuùng: “Taát caû chuùng sanh ñeàu yeâu tieác taùnh maïng, caùc ngöôi chôù neân haïi nhau.” Coïp nghe lôøi Sö cuùi ñaàu saùt ñaát nhaän qui y roài ñi.

Maõn saùu naêm, Sö xuoáng chaân nuùi caát am teân Phuø Moân, thu nhaän ñoà chuùng giaùo hoùa. Tín thí boán phöông daâng leã cuùng döôøng chaát ñaày caû am.

Quanh nuùi coù boïn man rôï tuï taäp nhau laøm troäm cöôùp. Moãi khi Sö ñi ra ngoaøi, thöôøng coù coïp lôùn naèm duoãi chaân tröôùc cöûa am. Keû troäm thaáy theá chaúng daùm xaâm phaïm, chuùng laïi caàu xin Sö chæ daïy ñaïo lyù. Nhöõng ngöôøi ñöôïc Sö daïy doã trôû veà con ñöôøng löông thieän raát nhieàu.

Trieàu Lyù hai vua Anh Toâng vaø Cao Toâng nhieàu laàn vôøi Sö veà kinh, maø Sö ñeàu töø choái.

Quan Phuï quoác Thaùi uùy Toâ Hieán Thaønh vaø Thaùi baûo Ngoâ Hoøa Nghóa ñeàu xin laøm ñeä töû Sö, maø suoát möôøi naêm chöa töøng bieát maët thaày. Boãng moät hoâm, thaày troø gaëp nhau raát hoan hæ. Vöøa hoûi thaêm xong, Sö beøn noùi keä daën doø:

          Ñaõ mang gioáng Phaät döôõng trong loøng,

          Nghe noùi lôøi maàu yù thích mong.

          Vaát ngoaøi ngaøn daëm nieàm tham muoán,

          Lyù nhieäm caøng ngaøy caøng bao dong.

          (Kyù hoaøi xuaát toá döôõng hung trung,

          Vaên thuyeát vi ngoân yù duyeät tuøng.

          Tham duïc truaát tröø thieân lyù ngoaïi,

          Hy di chi lyù nhaät bao dung.)

Laïi noùi:                 

          Ñaïm baïc töï giöõ

          Chæ ñöùc laø vuï.

          Hoaëc noùi lôøi laønh

          Tha thieát moät caâu:

          Loøng khoâng bæ ngaõ,

          Ñaõ döùt buïi muø,

          Ngaøy ñeâm leân xuoáng,

          Khoâng hình khaù truï,

          Nhö boùng nhö vang,

          Khoâng veát khaù ñeán.

          (Ñaïm nhieân töï thuû         

          Duy ñöùc thò vuï.     

          Hoaëc vaân thieän ngoân

          Quyeàn quyeàn nhaát cuù

          Taâm voâ bæ ngaõ

          Kyù tuyeät hoân mai,

          Nhaät daï traéc giaùng,

          Voâ hình khaû truï.    

          Nhö aûnh nhö höôûng

          Voâ tích khaû thuù.)   

Noùi xong, Sö chaáp tay ngoài ngay thaúng vui veû thò tòch. Caùc coâng khanh vaø ñeä töû gaøo khoùc thaûm thieát, tieáng vang caû nuùi.

]

Thieàn Sö CHAÂN KHOÂNG

(1045 - 1100) - (Ñôøi thöù 16, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Vöông tuïc danh Haûi Thieàm, queâ laøng Phuø Ñoång huyeän Tieân Du, con nhaø sang troïng. Luùc meï mang thai Sö, cha moäng thaáy vò Taêng trao cho caây tích tröôïng. Sau ñoù, sinh ra Sö.

Thuôû nhoû, Sö thích ôû rieâng moät mình, sieâng naêng ñoïc saùch, chaúng maøng nhöõng vieäc vaët vaõnh. Naêm 15 tuoåi, Sö ñaõ baùc thoâng saùch söû. Ñeán 20 tuoåi, Sö xuaát gia, roài daïo khaép tuøng laâm tìm nôi kheá hôïp.

Sö ñeán phaùp hoäi chuøa Tónh Löï nuùi Ñoâng Cöùu nghe giaûng kinh Phaùp Hoa, hoaùt nhieân tænh ngoä. Cô duyeân kheá hôïp aáy, khaùc naøo con ruøa muø gaëp boäng caây. Sö ôû ñaây nhaäp thaát saùu naêm, söï tham vaán caøng ngaøy caøng saâu. Nhaân ñoù, ñöôïc truyeàn taâm aán.

Sau, Sö ñeán nuùi Töø Sôn döøng truï. Töï laáy giôùi luaät giöõ mình, treân hai möôi naêm khoâng heà xuoáng nuùi. Danh tieáng vang daäy xa gaàn. Vua Lyù Nhaân Toâng nghe danh, xuoáng chieáu môøi vaøo Ñaïi noäi giaûng kinh Phaùp Hoa. Thính giaû nghe giaûng ai naáy ñeàu kính phuïc.

Baáy giôø, Thaùi uùy Lyù Thöôøng Kieät, Thích söû Laïng Chaâu, Töôùng quoác Thaân Coâng raát kính troïng Sö thöôøng xaû taøi vaät cuùng döôøng. Nhöõng phaàn cuùng döôøng Sö ñeàu duøng vaøo vieäc söûa chuøa xaây thaùp, ñuùc hoàng chung ñeå laïi ñôøi.

Veà sau, Sö truï trì chuøa Chuùc Thaùnh treân nuùi Phaû Laïi, coù vò taêng ñeán hoûi:

- Theá naøo laø dieäu ñaïo ?

Sö ñaùp:

- Sau khi giaùc roài môùi bieát.

- Giaùo chæ töø tröôùc hoïc nhaân chöa roõ, lôøi daïy hoâm nay laøm sao hoäi ñöôïc ?

- Neáu ñeán tieân gia trong ñoäng saâu,

Hoaøn ñan hoaùn coát ñöôïc mang veà.

- Theá naøo laø hoaøn ñan ?

- Nhieàu kieáp toái taêm khoâng hieåu thaáu,

Hoâm nay chôït ngoä ñöôïc khai minh.

- Theá naøo laø khai minh ?

- Khai minh chieáu khaép coõi ta-baø,

Taát caû chuùng sanh chung moät nhaø.

Taêng laïi thöa:

- Tuy nhieân khoâng bieän roõ.

- Choán choán ñeàu gaëp y.

- Caùi gì laø y ?

Sö ñaùp:

- Kieáp hoûa chaùy tan maûy may saïch,

Nuùi xanh nhö cuõ, maây traéng bay.

Taêng hoûi:

- Khi saéc thaân baïi hoaïi thì theá naøo ?

- Xuaân ñeán, xuaân ñi ngôõ xuaân heát,

Hoa nôû, hoa taøn chæ laø xuaân.

Taêng suy nghó, Sö quaùt raèng:

- Ñaát baèng sau binh löûa,

Thöïc vaät ñeàu ngaùt thôm.

          (Bình nguyeân kinh hoûa haäu,

          Thöïc vaät caùc thuø phöông)

Taêng leã baùi.

*

*  *

Vaõn nieân, Sö trôû veà quaän nhaø, truøng tu laïi ngoâi chuøa Baûo Caûm. Coâng vieäc vöøa xong, ngaøy muøng 1 thaùng 11 nieân hieäu Hoäi Phong thöù chín (1100), Sö baùo tin saép tòch noùi keä:

          Dieäu baûn theânh thang roõ töï baøy,

          Gioù hoøa thoåi daäy khaép ta-baø.

          Ngöôøi ngöôøi nhaän ñöôïc voâ vi laïc,

          Neáu ñöôïc voâ vi môùi laø nhaø.

          (Dieäu baûn hö voâ minh töï khoa,  

          Hoøa phong xuy khôûi bieán ta-baø. 

          Nhaân nhaân taän thöùc voâ vi laïc,    

          Nhöôïc ñaéc voâ vi thuûy thò gia.)    

Ñeán nöûa ñeâm, Sö laïi baûo: “Ñaïo cuûa ta ñaõ thaønh, ta giaùo hoùa ñaõ xong, vaäy ta tuøy yù ra ñi.” Beøn ngoài kieát giaø maø tòch, thoï 55 tuoåi, ñöôïc 36 tuoåi haï.

Hoaøng Thaùi Haäu, Coâng chuùa Thieân Thaønh, Ni sö Dieäu Nhaân vaø ñoâng ñaûo ñeä töû laøm leã cuùng döôøng trai taêng hai ngaøy. Ñaïi sö Nghóa Haûi ôû chuøa Ñaïi Minh, ñöôïc vua ban töû y. Sa-moân Phaùp Thaønh, toaøn theå ñoà chuùng lo ñuû leã an taùng Sö, xaây thaùp beân ngoaøi trai ñöôøng.

*

Hoïc só Nguyeãn Vaên Cöû vaâng chieáu soaïn lôøi minh ghi treân thaùp. Coâng boä thöôïng thô Ñoaøn Vaên Khaâm laøm thô truy ñieäu Sö:

          Trong trieàu, ngoaøi noäi kính gia phong,

          Choáng gaäy ñöôøng maây quyeän boùng roàng.

          Cöûa töø chôït hoaûng röôøng coät ñoå,

          Röøng ñaïo buøi nguøi coäi thoâng long.

          Coû bieác quanh moà theâm thaùp môùi,

          Non xanh nöôùc thaém gôûi thaân trong.

          Vaéng veû cöûa thieàn ai ñeán goõ,

          Vaêng vaúng chuoâng chieàu naùt coõi loøng.

          Haïnh cao trieàu daõ chaán thanh phong,

          Tích truï nhö vaân moä taäp long.

          Nhaân vuõ hoát kinh baêng hueä ñoáng,

          Ñaïo laâm tröôøng thaùn yeån trinh toøng,

          Phaàn oanh bích thaûo thieâm taân thaùp

          Thuûy traùm thanh sôn nhaän taï dung.

          Tòch tòch thieàn quan thuøy caùnh khaáu,

          Kinh qua saàu thính moä thieân chung.)

]

Thieàn Sö ÑAÏO LAÂM

(? - 1203) - (Ñôøi thöù 16, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Taêng queâ ôû Cöûu Cao (?), Chu Dieân. Luùc nhoû Sö ñaõ moä Khoâng toâng, yù chí cao caû neát haïnh thuaàn khieát. Sö theo hoïc vôùi Thieàn sö Phaùp Dung ôû chuøa Höông Nghieâm, chaúng bao laâu ñaõ ñöôïc thaày truyeàn taâm aán.

Veà sau, Sö truï trì chuøa Long Vaân laøng Sieâu Loaïi, Long Phuùc, tuøy duyeân noái tieáp ngoïn ñuoác chaùnh phaùp khieán ñöôïc raïng rôõ. Khi tieáp xuùc vôùi moïi ngöôøi tuøy choã kheá hôïp, Sö laøm lôïi ích cho hoï chaúng ít.

Ñeán nieân hieäu Thieân Gia Baûo Höïu thöù hai (1203) nhaèm naêm Quí Hôïi, khoaûng thaùng naêm, Sö ngoài kieát giaø vieân tòch.

]

Ni Sö DIEÄU NHAÂN

(1041 - 1113)-(Ñôøi thöù 17, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Baø teân Ngoïc Kieàu laø tröôûng nöõ cuûa Phuïng Caøn Vöông. Thuôû nhoû baø thieân tö thuaàn haäu, ngoân haïnh ñoan trang, ñöôïc vua Lyù Thaùnh Toâng nuoâi trong cung. Lôùn leân vua gaû cho ngöôøi hoï Leâ, laøm quan Chaâu muïc ôû Chaân Ñaêng. Choàng maát, baø töï theä thuû tieát khoâng chòu taùi giaù.

Moät hoâm baø than:

- Ta xem taát caû phaùp trong theá gian nhö giaác moäng, huyeãn aûo, huoáng laø caùc thöù phuø vinh maø ñaùng troâng caäy sao ?

Theá roài baø ñem taát caû tö trang ra boá thí, caïo toùc xuaát gia, ñeán Thieàn sö Chaân Khoâng ôû laøng Phuø Ñoång xin thoï giôùi Boà-taùt, vaø hoïc hoûi taâm yeáu. Thieàn sö Chaân Khoâng cho baø phaùp danh Dieäu Nhaân vaø daïy truï trì Ni vieän Höông Haûi ôû laøng Phuø Ñoång, Tieân Du. (Ni sö Dieäu Nhaân Höông Haûi Ni Vieän: cuõng goïi laø chuøa Linh ÖÙng hieän nay naèm beân caïnh chuøa Kieán Sô, xaõ Phuø Ñoång, huyeän Gia Laâm, tænh Baéc Ninh.)

Haèng ngaøy, baø gìn giöõ giôùi luaät vaø haønh thieàn ñöôïc chaùnh ñònh, laø baäc maãu möïc trong ni chuùng thôøi aáy. Coù ngöôøi ñeán caàu hoïc, baø thöôøng daïy hoï tu taäp Ñaïi thöøa, daïy raèng:

- Chæ taùnh mình trôû veà nguoàn, ñoán tieäm lieàn tuøy ñoù maø vaøo.

Thöôøng ngaøy, baø chæ thích ngoài laëng leõ, coù beänh kî thanh saéc, ngoân ngöõ. Coù hoïc giaû hoûi:

- Taát caû chuùng sanh beänh neân ta beänh, taïi sao laïi kî saéc thanh ?

Baø nöông theo kinh ñaùp:

          Neáu duøng saéc thaáy ta,

          Duøng aâm thanh caàu ta,

          Ngöôøi aáy haønh ñaïo taø,

          Khoâng theå thaáy Nhö Lai.

          (Nhöôïc dó saéc kieán ngaõ

          Dó aâm thanh caàu ngaõ

          Thò nhaân haønh taø ñaïo

          Baát naêng kieán Nhö Lai.)

- Taïi sao ngoài yeân?

- Xöa nay khoâng ñi.

- Theá naøo chaúng noùi ?

- Ñaïo voán khoâng lôøi.

Naêm Hoäi Töôøng Ñaïi Khaùnh thöù tö (1113), ngaøy muøng 1 thaùng 6, baø coù beänh, noùi keä daïy chuùng:

          Sanh giaø beänh cheát

          Xöa nay leõ thöôøng.

          Muoán caàu thoaùt ra

          Môû troùi theâm raøng.

          Meâ ñoù tìm Phaät,

          Laàm ñoù caàu thieàn.

          Phaät, thieàn chaúng caàu,

          Uoång mieäng khoâng lôøi.

          (Sanh laõo beänh töû  

          Töï coå thöôøng nhieân

          Duïc caàu xuaát ly    

          Giaûi phöôïc thieâm trieàn.   

          Meâ chi caàu Phaät   

          Hoaëc chi caàu thieàn

          Thieàn, Phaät baát caàu        

          Uoång khaåu voâ ngoân.)      

Noùi keä xong, baø caïo toùc, taém röûa thaân theå, ngoài kieát giaø vieân tòch, thoï 72 tuoåi.

]

Thieàn Sö VIEÂN HOÏC

(1073 - 1136)-(Ñôøi thöù 17, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Hoaøng, queâ laøng Nhö Nguyeät, tu ôû chuøa Ñaïi An Quoác, huyeän Teá Giang. Thuôû nhoû, Sö ñoïc heát caùc loaïi saùch ngoaøi ñôøi, ñeán naêm 20 tuoåi môùi nghieân taàm noäi ñieån.

Nhôn nghe moät caâu noùi cuûa Thieàn sö Chaân Khoâng maø taâm Sö ñöôïc môû saùng. Töø ñoù, thieàn hoïc caøng cao, luaät nghi cuõng hoaøn bò. Suoát naêm, Sö chæ khoaùc moät aùo naïp, hai muøa laïnh noùng cuõng theá thoâi. Bình baùt, tích tröôïng chaúng rôøi thaân, Sö tuøy phöông giaùo hoùa. Cho ñeán vieäc söûa caàu, ñaép ñöôøng... chaúng vieäc naøo Sö khoâng ñöùng ra laøm tröôùc, roài môùi khuyeán baûo ngöôøi.

Veà sau, Sö truøng tu ngoâi chuøa Quoác Thanh ôû laøng Phuø Caàm vaø ñuùc moät quaû chuoâng. Sö coù laøm baøi keä hoùa duyeân:

          Saùu thöùc toái taêm khoå ñeâm daøi,

          Voâ minh che ñaäy maûi meâ say.

          Sôùm toái nghe chuoâng loøng tænh giaùc,

          Thaàn löôøi döùt saïch, ñöôïc thaàn thoâng.

          (Luïc thöùc thöôøng hoân chung daï khoå,

          Voâ minh bò phuù cöûu meâ dung.

          Truù daï vaên chung khai giaùc ngoä,

Laõn thaàn tònh saùt ñaéc thaàn thoâng.)[ÔÛ ñaây chöõ “saùt”, baûn khaùc chöõ “khöôùc”.]

Naêm Thieân Chöông Baûo Töï thöù tö (1136) nhaèm naêm Bính Thìn ngaøy 14 thaùng 6, Sö thò tòch, thoï 64 tuoåi.

Moân ñeä laø Ngoâ Thoâng Thieàn, Löu Vöông Nhaân, Löõ Phaùp Hoa, Chaâu Dieäu Duïng... thu di theå Sö xaây thaùp thôø.

]

Thieàn Sö TÒNH THIEÀN

(1121 - 1193)-(Ñôøi thöù 17, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Phí teân Hoaøn, queâ laøng Coå Giao, quaän Long Bieân. Luùc ñaàu, Sö cuøng baïn ñoàng hoïc laø Tònh Khoâng thôø Thieàn sö Ñaïo Laâm chuøa Long Vaân laøm thaày. Ngaøy ngaøy Sö thieát tha vì ñaïo, neân thaâm nhaäp ñöôïc huyeàn yeáu. Ñaïo Laâm bieát Sö laø phaùp khí, ban cho phaùp hieäu laø Tònh Thieàn vaø aán chöùng raèng:

          Tònh laø trí tònh troøn maàu

          Thieàn laø taâm thieàn laëng leõ.

Ñaïo Laâm qua ñôøi, Sö môùi daïo khaép caùc thieàn hoäi, tìm baïn ñaïo vaø hoïc hoûi theâm. Ñaïo duyeân thuaàn thuïc, Sö veà queâ nhaø truøng tu ngoâi chuøa Long Hoa roài truï trì taïi ñaây. Haèng ngaøy ngoaøi giôø tu taäp thieàn luaät, moïi hoaït ñoäng Sö ñeàu nhaém vaøo taâm nieäm lôïi tha.

Naêm Thieân Tö Gia Thuïy thöù taùm (1193) nhaèm naêm Quí Söûu, ngaøy 12 thaùng 8, Sö tòch, thoï 73 tuoåi. Moân ñeä laø Phaùp Kyù soaïn vaên bia chuøa ghi raèng:

          Sö sanh ñoàng thôøi, hoï Lyù trò ñôøi,

          Saùu ñoä ñaâu queân, töù hoaèng naøo boû.

          Choã uoáng traø, laø choã thaäp phöông thí chuû doàn veà,

          Khi choáng tích, boán boä hoïc ñoà qui tuï.

          Thaàn thoâng khoù löôøng, huyeàn duïng khoân xeùt.

Töï chaúng ñeán tröôøng Phaät giaùc thì ñaâu theå neâu cao thaéng nghieäp.

Thöïc laø vaàng traêng baùu trong baàu trôøi, laø hoa phaùp cuûa linh hoàn xoùm laøng...

(Sö sanh ñöông Lyù nhaät xuaát trò minh thôøi.

Luïc ñoä ninh vong, töù hoaèng vaät xaû.

Höông boâi phuø xöù, thaäp phöông tín chuû ba tuøy.

Tích tröôïng chaán thôøi, töù boä hoïc ñoà vuï taäp.

Thaàn thoâng cöï traéc, huyeàn duïng nan löôïng.

Töï phi phoù Phaät giaùc traøng, an naêng du döông thaéng nghieäp.

Chaân sôû vò: Thích thieân baûo nguyeät, phaùp uyeån hoàn thoân...)

]

Quoác Sö VIEÂN THOÂNG

(1080 - 1151)-(Ñôøi thöù 18, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö tuïc danh Nguyeãn Nguyeân ÖÙc, queâ laøng Coå Hieàn sau dôøi veà phöôøng Thaùi Baïch, kinh ñoâ Thaêng Long, laäp nghieäp luoân taïi ñaây. Theá toäc laøm Taêng quan, cha teân Hueä Duïc laøm quan döôùi trieàu Lyù ñeán chöùc Taû Höõu Nhai Taêng Luïc, ñaïo hieäu laø Baûo Giaùc thieàn sö.

Sö tö chaát thoâng minh, hoïc hieåu ñeán choã tinh dieäu, xuaát gia luùc coøn nhoû. Thoï hoïc vôùi Thieàn sö Vieân Hoïc ôû chuøa An Quoác, huyeän Coå Hieàn, Sö ñöôïc thaày truyeàn taâm aán.

Naêm thöù saùu nieân hieäu Hoäi Phong (1097), Sö ñaäu thuû khoa kyø thi Tam giaùo, sung chöùc Ñaïi Vaên. Ñeán naêm thöù taùm nieân hieäu Long Phuø Nguyeân Hoùa (1108) Sö laïi ñöùng ñaàu kyø tuyeån khoa hoaèng taøi ñeå boå khuyeát Taêng Ñaïo. Nhaø vua quaù quí kính muoán ñem chính söï giao phoù cho Sö, Sö coá töø choái chaúng daùm nhaän. Vua beøn tieán chöùc Noäi Cung Phuïng Truyeàn Giaûng Phaùp Sö. Baáy giôø, Sö tuøy cô giaûng giaûi giaùo lyù, khieán ngöôøi giaùc ngoä, phaù ngu giaûi hoaëc khoâng coøn dö thöøa. Nhöõng ngöôøi thuï giaùo nôi Sö ñeàu noåi tieáng sau naày.

Naêm thöù ba nieân hieäu Hoäi Töôøng Ñaïi Khaùnh (1112), sau khi truøng höng ngoâi chuøa Dieân Thoï, vua saéc Sö laøm baøi vaên bia. Vua meán phuïc taøi, phong Sö leân chöùc Taû Nhai Taêng Luïc.

Naêm thöù ba nieân hieäu Thieân Thuaän (1130), vua Lyù Thaàn Toâng trieäu Sö vaøo cung ñeå hoûi vieäc trò loaïn, höng vong cuûa ñaát nöôùc. Sö ñaùp:

- Thieân haï ví nhö moùn ñoà duøng, ñaët vaøo choã yeân thì yeân, ñaët vaøo choã nguy thì nguy, chæ ôû ñöùc vua thöïc haønh khaùc nhau ñoù thoâi. Ñöùc hieáu sinh cuûa vua nhuaàn thaám ñeán nhaân daân thì nhaân daân yeâu vua nhö cha meï, toân vua nhö maët trôøi, maët traêng, theá töùc ñaët thieân haï vaøo choã yeân vaäy.

Sö laïi tieáp:

- Vieäc trò loaïn coøn ôû caùc quan, ñöôïc loøng ngöôøi thì trò an, maát loøng ngöôøi thì loaïn laïc. Toâi traûi xem caùc ñeá vöông ñôøi tröôùc, chöa töøng chaúng do duøng quaân töû maø ñöôïc höng thaïnh, vì duøng tieåu nhaân maø bò nguy vong. Xeùt lyù do nhö theá, khoâng phaûi taïi ngay moät sôùm moät chieàu, maø nguyeân do cuûa noù phaùt töø töø ñaõ laâu laém vaäy.

Trôøi ñaát khoâng theå laøm noùng laïnh ngay, aét phaûi daàn daàn töø xuaân sang thu; nhaân quaân khoâng theå laøm trò loaïn ngay, aét phaûi daàn daàn töø thieän aùc. Caùc thaùnh vöông ñôøi xöa bieát theá, neân baét chöôùc trôøi tu ñöùc söûa mình, baét chöôùc ñaát chaêm tu ñöùc ñeå an daân. Söûa mình laø caån thaän beân trong, run sôï nhö daãm ñi treân lôùp baêng moûng. Yeâu daân laø kính caån coâng chuùng, nôm nôùp nhö caàm roi naém cöông ngöïa. Ñöôïc nhö theá thì ñaâu maø chaúng höng; neáu traùi laïi thì ñaâu maø chaúng vong. Lyù do höng vong töø töø nhö theá.

Vua nghe qua raát haøi loøng, laïi thaêng Sö chöùc Höõu Nhai Taêng Thoáng, Tri Giaùo Moân Coâng Söï. Sö nghieâm trang ñeán gaàn daâng vua moät baøi chaâm ñeå laøm qui cuû, luùc naøo cuõng chaêm chæ chöa töøng thieáu soùt.

Naêm thöù naêm nieân hieäu Thieân Chöông Baûo Töï (1137) vua saép baêng, Sö coù döï vaøo haøng Coá meänh thaûo tôø di chieáu. Vua phoù thaùc moïi vieäc cho Sö.

Naêm thöù nhaát nieân hieäu Thieäu Minh (1138), vua Lyù Anh Toâng leân ngoâi, Thaùi haäu xeùt thaáy Sö coù coâng lôùn neân raát troïng haäu.

Sau, Sö veà laøng Coå Hieàn tænh Nam Ñònh laäp ngoâi chuøa hieäu Quoác AÂn truï trì ñeán giaø. Nhöõng thoân gaàn ñaây laáy thueá cung caáp moïi phí duïng cho Sö.

Naêm thöù tö nieân hieäu Ñaïi Ñònh (1143) nhaø vua vinh thaêng Sö chöùc Taû Höõu Nhai Taêng Thoáng, Noäi Cung Phuïng Tri Giaùo Moân Coâng Söï, Truyeàn Giaûng Tam Taïng Vaên Chöông, ÖÙng Cheá Hoä Quoác Quoác Sö vaø ban töû y.

Ngaøy 21 thaùng 4 naêm Taân Muøi, nieân hieäu Ñaïi Ñònh (1151), Sö hoïp chuùng töø bieät, khoâng beänh maø tòch, thoï 72 tuoåi.

Taùc phaåm cuûa Sö:

          1.- Chö Phaät Tích Duyeân Söï, 30 quyeån.

          2.- Hoàng Chung Vaên Bi Kyù.

          3.- Taêng Gia Taïp Luïc, hôn 50 quyeån.

          4.- Vieân Thoâng Taäp, hôn moät ngaøn baøi thô.

]