Thieàn Sö ÑAÏO HAÏNH

(? - 1115)-(Ñôøi thöù 12, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö tuïc danh laø Töø Loä, con vieân Taêng quan Ñoâ AÙn Töø Vinh. Thuôû nhoû, Töø Vinh troï hoïc ôû laøng Yeân Laõng, laáy ngöôøi con gaùi hoï Taêng, beøn theo queâ quaùn beân vôï. Baø Taêng sanh ra Sö.

Sö taùnh tình haøo hieäp vaø coù chí lôùn. Thöôøng laøm baïn vôùi nho giaû teân Phí Sinh, ñaïo só teân Leâ Toaøn Nghóa vaø moät phöôøng cheøo teân Vi AÁt. Ban ñeâm, Sö caàn cuø ñoïc saùch, ban ngaøy laïi thoåi saùo, ñaù caàu, ñaùnh côø vui chôi. Thaân phuï thaáy theá thöôøng quôû maéng veà toäi bieáng nhaùc.

Moät ñeâm, oâng vaøo phoøng doø xeùt thaáy ngoïn ñeøn ñaõ taøn, saùch vôû chaát ñaày beân caïnh, Sö thì töïa aùn nguû say, trong tay coøn caàm quyeån saùch, taøn ñeøn rôi ñaày caû maët baøn. OÂng môùi bieát con chaêm lo hoïc, chaúng coøn lo laéng nöõa.

Sau, Sö thi ñoã Taêng quan, do nhaø vua toå chöùc.

*

*  *

 Töø Vinh coù söï traùi yù vôùi Dieân Thaønh Haàu, Haàu nhôø phaùp sö Ñaïi Ñieân ñaùnh cheát. Sö muoán traû thuø cho cha, ñònh sang AÁn Ñoä hoïc thuaät linh dò ñeå gieát Ñaïi Ñieân. Nhöng khi ñi tôùi xöù moïi raêng vaøng, vì thaáy ñöôøng saù hieåm trôû, Sö ñaønh trôû veà. Sö vaøo aån trong hang ñaù Töø Sôn chuyeân trì Ñaïi bi taâm Ñaø-la-ni. Thôøi gian sau, Sö thaáy ñuû khaû naêng traû thuø cha, beøn tìm ñeán Ñaïi Ñieân ñaùnh oâng ta mang beänh roài cheát.

Töø ñaây, oan nghieäp xöa saïch nhö tuyeát tan, caùc vieäc ñôøi laëng nhö tro laïnh, Sö traûi khaép tuøng laâm tìm hoïc phaùp thieàn.

*

*   *

Nghe Kieàu Trí Huyeàn hoùa ñaïo ôû Thaùi Bình, Sö thaân ñeán tham vaán. Sö noùi keä hoûi veà chaân taâm:

          Laãn loän phaøm traàn chöa hieåu vaøng

          Chaúng bieát nôi naøo phaûi chaân taâm?

          Cuùi mong chæ thaúng baøy phöông tieän

          Thaáy roõ nhö nhö heát khoå taàm.

          (Cöûu hoãn phaøm traàn vò thöùc caâm (kim)

          Baát tri haø xöù thò chaân taâm?

          Nguyeän thuøy chæ ñích khai phöông tieän

          Lieãu kieán nhö nhö ñoaïn khoå taàm.)

Trí Huyeàn ñaùp:

          Trong ngoïc aån thanh dieãn dieäu aâm,

          Nôi kia ñaày maét baøy thieàn taâm.

          Haø sa caûnh laø Boà-ñeà caûnh,

          Nghó ñeán Boà-ñeà caùch vaïn taàm.

          (Ngoïc lyù bí thanh dieãn dieäu aâm

          Caù trung maõn muïc loä thieàn taâm.

          Haø sa caûnh thò Boà-ñeà caûnh,

          Nghó höôùng Boà-ñeà caùch vaïn taàm.)

Sö vaãn môø mòt chaúng hieåu, laïi tìm ñeán phaùp hoäi cuûa Thieàn sö  Suøng Phaïm ôû chuøa Phaùp Vaân. Ñeán ñaây, Sö cuõng laëp laïi caâu hoûi:

- Theá naøo laø chaân taâm ?

Suøng Phaïm ñaùp: - Caùi gì chaúng phaûi chaân taâm ?

Sö hoaùt nhieân nhaän ñöôïc. Laïi hoûi: - Laøm sao gìn giöõ ?

Suøng Phaïm baûo: - Ñoùi aên, khaùt uoáng.

Sö lieàn leã baùi roài lui.

Sau, Sö truï trì chuøa Thieân Phuùc ôû nuùi Phaät Tích, (Chuøa Thieân Phuùc cuõng goïi laø chuøa Thaày ôû nuùi Phaät Tích, nay laø nuùi Saøi Sôn, huyeän Quoác Oai, tænh Haø Taây. Nôi sanh Thieàn sö Ñaïo Haïnh coù laäp chuøa Chieâu Thieàn cuõng goïi laø chuøa Laùng ñeå thôø Ngaøi. Chuøa Laùng ôû laøng Yeân Laõng, huyeän Töø Lieâm, kinh thaønh Thaêng Long, hieän nay laø phöôøng Laùng Thöôïng, quaän Ñoáng Ña, Haø Noäi. Ca dao coù caâu: Nhôù ngaøy moàng baûy thaùng ba,Trôû veà chuøa Laùng, trôû ra hoäi Thaày. ) taêng chuùng tìm ñeán tham vaán. Coù vò taêng hoûi:

- Ñi ñöùng naèm ngoài thaûy ñeàu Phaät taâm, theá naøo laø Phaät taâm ?

          Sö noùi keä ñaùp:

          Coù thì muoân söï coù,

          Khoâng thì taát caû khoâng.

          Coù, khoâng traêng ñaùy nöôùc,

          Ñöøng maéc coù cuøng khoâng.

          (Taùc höõu traàn sa höõu,      

          Vi khoâng nhaát thieát khoâng.        

          Höõu khoâng nhö thuûy nguyeät,

          Vaät tröôùc höõu khoâng khoâng.)     

Sö laïi tieáp:

          Nhaät nguyeät taïi non ñaàu

          Ngöôøi ngöôøi töï maát chaâu.

          Keû giaøu saün ngöïa maïnh

          Boä haønh chaúng ngoài xe.

          (Nhaät nguyeät taïi nham ñaàu,      

          Nhaân nhaân taän thaát chaâu.

          Phuù nhaân höõu caâu töû        

          Boä haønh baát kî caâu.)       

Sö saép tòch, taém röûa saïch seõ, thay ñoåi y phuïc, goïi caùc moân ñoà ñeán daïy:

- Tuùc nhaân cuûa ta chöa heát phaûi coøn sanh laïi theá gian naøy taïm laøm vò quoác vöông. Sau khi maïng chung ta laïi sanh leân coõi trôøi thöù ba möôi ba laøm Thieân chuû. Neáu thaáy thaân ta bò hö hoaïi thì ta môùi thaät vaøo Nieát-baøn, chaúng coøn truï trong voøng sinh dieät naøy nöõa.

Moân ñoà nghe lôøi daïy naøy ai naáy ñeàu buoàn thaûm rôi leä. Sö noùi keä daïy:

          Thu veà chaúng heïn nhaïn cuøng bay,

          Cöôøi laït ngöôøi ñôøi luoáng xoùt vay.

          Thoâi! Hôõi moân nhaân ñöøng löu luyeán,

          Thaày xöa maáy löôït hoùa Thaày nay.

          (Thu lai baát baùo nhaïn lai qui,

          Laõnh tieáu nhaân gian taïm phaùt bi.

          Vò baùo moân nhaân höu luyeán tröôùc,

          Coå sö kyû ñoä taùc kim Sö.)

Noùi xong, Sö an nhieân maø hoùa, maõi ñeán sau naøy thaân xaùc vaãn coøn [Ñeán naêm Vónh Laïc nhaø Minh, bò ngöôøi Minh ñoát chaùy. Ngöôøi laøng aáy ñaép töôïng ñeå thôø nhö cuõ, hieän nay haõy coøn (Theo Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö)]

]

Thieàn Sö  BAÛO TAÙNH vaø Thieàn Sö MINH TAÂM

(? - 1034)-(Ñôøi thöù 7, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Hai Sö queâ ôû Chu Minh, Baûo Taùnh hoï Nghieâm, Minh Taâm hoï Phaïm. Cuøng xuaát gia thuôû nhoû ñoàng laøm baïn chí thaân vôùi nhau. Hai vò cuøng vôùi Thieàn sö Vieân Chieáu ñoàng thôø Tröôûng laõo Ñònh Höông vaø saâu ñöôïc coát tuûy cuûa Thieàn.

Veà sau, moãi ngöôøi mang taâm aán tuøy phöông giaùo hoùa, ñeàu laø haøng tuaán kieät trong tuøng laâm. Rieâng hai Sö cuøng truï taïi chuøa Caûm ÖÙng ôû Sôn AÁp, phuû Thieân Ñöùc, chuyeân trì tuïng kinh Phaùp Hoa, traûi 15 naêm chöa khi naøo thieáu soùt. Moãi khi hai vò tuïng ñeán phaåm Döôïc Vöông thaûy ñeàu rôi nöôùc maét, baûo nhau:

- Nhaân ñòa cuûa Boà-taùt ñaõ nhieàu huaân tu, ñoái vôùi taâm Ñaïi thöøa vaãn hay phaùt ñaïi doõng maõnh tinh tieán chaúng tieác thaân maïng. Huoáng laø chuùng ta ôû trong ñôøi Maït phaùp, laø ngöôøi sô phaùt taâm, neáu khoâng coù loøng chí thaønh nhö theá, thì ñoái vôùi Ñaïi Boà-ñeà taâm chaân ñaïi thöøa, laøm sao coù theå troâng mong ?

Thaùng 4 nieân hieäu Thieân Thaønh thöù baûy (1034), hai Sö muoán thieâu thaân, vua Thaùi Toâng ñöôïc tin, cho söù thænh veà trieàu, laäp hoäi giaûng kinh. Giaûng kinh xong, hai Sö ñoàng nhaäp hoûa quang tam-muoäi, haøi coát coøn laïi ñeàu thaønh baûy baùu. Vua ra chieáu löu haøi coát ñeå ôû chuøa Tröôøng Thaùnh cuùng döôøng. Do coù söï linh dò, vua Thaùi Toâng ñoåi nieân hieäu laø Thoâng Thuïy, xaây chuøa thaùp.

]

Thieàn Sö QUAÛNG TRÍ

(Ñôøi thöù 7, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Nhan, ngöôøi ôû kinh ñoâ, laø anh cuûa Hoaøng phi Chöông Phuïng, voán ngöôøi khoâng öa caùi ñeïp xa xæ beân ngoaøi, chæ thích giöõ khí tieát thanh cao cuûa mình. Naêm ñaàu nieân hieäu Chöông Thaùnh Gia Khaùnh (1059), Sö töø boû theá tuïc, ñeán tham vaán vôùi Thieàn Laõo Thieàn Sö ôû Tieân Du. Ngay moät caâu noùi cuûa thaày, Sö nhaän ñöôïc yeáu chæ. Töø ñoù, naêm thaùng mieät maøi. Sö doác heát yù chí vaøo thieàn hoïc, chöa bao laâu tieáng taêm vang xa khaép nôi.

Veà sau, Sö truï chuøa Quaùn Ñænh nuùi Khoâng Loä, thöôøng mang moät y naïp, aên uoáng raát ñaïm baïc. Sö cuøng taêng Minh Hueä keát baïn ñoàng tu. Ngöôøi ñôøi cho laø “Haøn Sôn, Thaäp Ñaéc taùi theá”. Coâng boä Thöôïng thô Ñoaøn Vaên Khaâm raát kính troïng Sö, coù laøm thô taëng:

          Choáng gaäy non cao boû saùu traàn,

          ÔÛ yeân huyeãn moäng hoûi phuø vaân.

          AÂn caàn khoâng caùch tham Tröøng, Thaäp

          Troùt vöôùng baày coø lôùp muõ caân.

          (Quaûi tích nguy phong baõi luïc traàn,

          Maëc cö huyeãn moäng vaán phuø vaân.

          AÂn caàn voâ keá tham Tröøng, Thaäp

          Saùch baùn traâm anh taïi loä quaàn.) 

Khoaûng nieân hieäu Quaûng Höïu (1085-1091) ñôøi Lyù Nhaân Toâng, Sö qui tòch. Ñoaøn Vaên Khaâm thöông tieác laøm lôøi vaên ñieáu raèng:

          Laùnh chôï vaøo röøng toùc baïc phô,

          Non cao ruõ aùo ngaùt höông thöøa,

          Chuøn khaên nhöõng muoán haàu beân chieáu,

          Treo deùp ñaø nghe kheùp cöûa chuøa.

          Traêng doïi saân trai chim khaéc khoaûi,

          Thaùp khoâng bia chöõ, moä thôø ô,

          Baïn thieàn thoâi cuõng ñöøng thöông xoùt!

          Non nöôùc ngoaøi am ñoù daùng xöa.  (Ngoâ Taát Toá)

          (Laâm man baïch thuû ñoän kinh thaønh

          Phaát tuï cao sôn vieãn caùnh hinh.

          Kyû nguyeän tònh trung xu tröôïng tòch,

          Hoát vaên di lyù yeåm thieàn quynh.

          Trai ñình u ñieåu khoâng ñeà nguyeät,

          Cô thaùp thuøy nhaân vi taùc minh,

          Ñaïo löõ baát tu thöông vónh bieät,

          Vieän tieàn sôn thuûy thò chaân hình.)

]

Thieàn Sö THUAÀN CHAÂN

(? - 1101)-(Ñôøi thöù 12, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Ñaøo, queâ laøng Cöûu OÂng, huyeän Teá Giang. Thuôû nhoû Sö baùc thoâng kinh söû. Lôùn leân Sö gaëp Thieàn sö Phaùp Baûo ôû chuøa Quang Tònh, qua moät caâu noùi, lieàn nhaän ñöôïc yeáu chæ. Baáy giôø, taát caû sôû hoïc Sö ñeàu buoâng boû.

Chaúng bao laâu, Sö môû tung ñöôïc caùnh cöûa aùo dieäu, tia saùng ñaù löûa xuaát hieän. Töø ñoù, Sö ñeán truï trì chuøa Hoa Quang, laøng Taây Keát, Thöôïng Nghi. Tuøy ngöôøi ñeán thöa hoûi, Sö phaùt huy toâng chæ, daãn daét nhöõng keû môø toái.

Ngaøy 7 thaùng 2 nhaèm naêm ñaàu nieân hieäu Long Phuø ñôøi Lyù Nhaân Toâng (1101), Sö baùo tin saép tòch. Coù ñeä töû laø Boån Tòch vaøo thaát thöa hoûi theâm, Sö noùi keä daïy:

          Chaân taùnh thöôøng khoâng taùnh,

          Ñaâu töøng coù sanh dieät.

          Thaân laø phaùp sanh dieät,

          Phaùp taùnh chöa töøng dieät.

          (Chaân taùnh thöôøng voâ taùnh        

          Haø taèng höõu sanh dieät     

          Thaân thò sanh dieät phaùp   

          Phaùp taùnh vò taèng dieät.)   

Noùi xong, Sö tòch. Phuï quoác Thaùi baûo laø Cao Coâng troâng nom vieäc hoûa thieâu vaø döïng thaùp.

]

Thieàn Sö TRÌ BAÙT

(1049 - 1117)-(Ñôøi thöù 12, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Vaïn, queâ ôû Luy Laâu, tuoåi treû maø taâm moä Phaät phaùp raát thieát tha. Ñeán ñoä 20 tuoåi, Sö theo Thieàn sö Suøng Phaïm ôû chuøa Phaùp Vaân xin xuaát gia vaø thoï giôùi cuï tuùc.

Thieàn sö Suøng Phaïm thaáy Sö sieâng naêng tu hoïc, ñöùc haïnh hoaøn bò, laøm vieäc raát caån thaän, thaàm aán chöùng vaø ban ñaïo hieäu laø Trì Baùt.

Sau khi Suøng Phaïm tòch, Sö daïo khaép caùc thieàn tòch, tham yeát caùc vò toân tuùc, vaø ñeán truï trì chuøa Toå Phong ôû nuùi Thaïch Thaát, laøng Ñaïi Caàu, Taân Traïi ñeå giaûng cöùu. Töôùng quoác Lyù Thöôøng Kieät laø moät thí chuû cuûa Sö. Nhöõng taøi vaät tín thí cung caáp, Sö ñeàu ñeå heát vaøo Phaät söï truøng tu caùc ngoâi chuøa: Phaùp Vaân, Thieàn Cö, Theâ Taâm, Quaûng An... ñeå baùo ñaùp phaàn naøo coâng aân phaùp nhuõ.

Nieân hieäu Hoäi Töôøng Ñaïi Khaùnh thöù taùm (1117) ñôøi Lyù Nhaân Toâng, ngaøy 18 thaùng 2, Sö goïi ñoà chuùng ñeán noùi baøi keä thò tòch:

          Coù töû aét coù sanh,

          Coù sanh aét coù töû.

          Cheát laø ngöôøi ñôøi buoàn,

          Sanh laø ngöôøi ñôøi vui.

          Buoàn, vui hai khoâng cuøng

          Chôït vaäy thaønh kia ñaây.

          Ñoái sanh töû chaúng ñeå loøng,

          AÙn toá roâ toá roâ taát rò.

          (Höõu töû taát höõu sanh

          Höõu sanh taát höõu töû

          Töû vi theá sôû bi

          Sanh vi theá sôû hæ

          Bi hæ löôõng voâ cuøng         

          Hoát nhieân thaønh bæ thöû     

          Ö chö sanh töû baát quan hoaøi

          AÙn toá roâ toá roâ taát rò.)

Noùi keä xong, Sö ngoài ngay thaúng maø ñi, thoï 69 tuoåi. Ñeä töû laø Thieàn sö Tònh Haïnh, Phaùp Nhaõn... laøm leã hoûa taùng thu xaù-lôïi xaây thaùp cuùng döôøng.

]

Thieàn Sö HUEÄ SINH

(? - 1063)-(Ñôøi thöù 13, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Laâm teân Khu queâ laøng Ñoâng Phuø Lieät, doøng doõi Laâm Phuù ôû Traø Sôn, Vuõ An. Cha Sö teân Khoaùng keát duyeân vôùi con gaùi nhaø hoï Quaùch, vì theo queâ vôï neân laäp nghieäp ôû laøng Phuø Lieät. Sö coù hai anh em, ngöôøi anh caû laøm quan ñeán chöùc Thöôïng Thô Binh Boä Vieân Ngoaïi Lang vaø Sö.

Sö töôùng maïo khoâi ngoâ bieän luaän löu loaùt, laïi noåi tieáng vaên hay, chöõ toát, veõ kheùo. Ngoaøi giôø hoïc Nho, Sö nghieân cöùu saùch Phaät, chö kinh baùch luaän khoâng boä naøo chaúng qua maét Sö. Moãi khi luaän ñeán choã coát yeáu cuûa Phaät phaùp, Sö thöôøng than thôû rôi nöôùc maét.

Naêm 19 tuoåi, Sö xaû tuïc xuaát gia cuøng Sö Phaùp Thoâng ôû Haïc Laâm thôø Thieàn sö Ñònh Hueä ôû chuøa Quang Höng laøm thaày. Töø ñaây, huyeàn hoïc caøng ngaøy caøng tieán. Ñònh Hueä an uûi vaø aán chöùng cho Sö.

Sau ñoù, Sö leâ goùt khaép tuøng laâm tham vaán ñaày ñuû yeáu chæ Thieàn. Roài truï ôû Traø Sôn, ngoïn nuùi Boà-ñeà. Moãi laàn Sö vaøo Thieàn ñònh ít ra cuõng naêm ngaøy. Thôøi nhôn goïi Sö laø nhuïc thaân Ñaïi só.

Vua Lyù Thaùi Toâng (1028-1054) nghe danh Sö, sai söù ñeán môøi veà kinh.

Sö baûo söù raèng:

- OÂng khoâng thaáy con vaät ñem teá leã sao? Khi chöa teá thì ngöôøi ta cho noù aên coû thôm, maëc aùo gaám, ñeán khi daãn vaøo Thaùi mieáu thì chæ xin moät chuùt soáng cuõng khoâng ñöôïc, huoáng laø vieäc gì !

Noùi xong, Sö töø choái khoâng ñi. Sau vì nhaø vua coá eùp baát ñaéc dó Sö phaûi ñeán cöûa khuyeát. Sau khi ñaøm ñaïo vôùi Sö, vua raát kính phuïc, phong chöùc Noäi Cung Phuïng Taêng vaø saéc Truï trì taïi chuøa Vaïn Tueá gaàn thaønh Thaêng Long.

Moät hoâm, nhaân leã trai taêng trong Ñaïi noäi, vua hoûi:

- Traãm nghó nguoàn taâm cuûa Phaät Toå, hoïc giaû caùc nôi tranh caõi nhau maõi. Vaäy xin caùc baäc thöôïng ñöùc ôû ñaây, moãi vò töï thuaät choã thaáy cuûa mình, ñeå traãm roõ caùch duïng taâm cuûa caùc Ngaøi theá naøo ?

Sö öùng thinh ñoïc keä:

          Phaùp goác nhö khoâng phaùp,

          Chaúng coù cuõng chaúng khoâng.

          Neáu ngöôøi bieát phaùp aáy,

          Chuùng sanh cuøng Phaät ñoàng.

          Traêng Laêng-giaø vaéng laëng

          Thuyeàn Baùt-nhaõ roãng khoâng.

          Bieát khoâng, khoâng giaùc coù

            Chaùnh ñònh maëc thong dong.

          (Phaùp baûn nhö voâ phaùp    

          Phi höõu dieäc phi voâ

          Nhöôïc nhaân tri thöû phaùp  

          Chuùng sanh döõ Phaät ñoàng.         

          Tòch tòch Laêng-giaø nguyeät

          Khoâng khoâng ñoä haûi chu. 

          Tri khoâng, khoâng giaùc höõu         

          Tam-muoäi nhaäm thoâng chaâu.)

Vua nghe qua caøng meán phuïc, phong Sö chöùc Ñoâ Taêng Luïc.

Baáy giôø, caùc vöông coâng nhö: Phuïng Caøn Vöông, Uy Vuõ, Hæ Töø, Thieän Hueä Chieâu Khaùnh, thaùi töû Hieán Minh, Thöôïng töôùng Vöông Coâng Taïi, Thaùi sö Löông Vaên Nhaäm, Thaùi baûo Ñaøo Xöû Trung, Tham chaùnh Kieàu Boàng v.v... ñeàu tôùi lui thöa hoûi ñaïo lyù vôùi Sö.

Ñeán ñôøi vua Lyù Thaùnh Toâng (1054-1072), laïi thaêng Sö chöùc Taû Nhai Ñoâ Taêng Thoáng, ngang vôùi töôùc Haàu.

Nieân hieäu Chöông Thaùnh Gia Khaùnh thöù naêm (1063), Sö saép tòch, lieàn hoïp chuùng noùi keä:

          Nöôùc löûa ngaøy hoûi nhau,

          Nguyeân do chöa theå baøn.

          Ñaùp anh khoâng nôi choán,

          Tam tam laïi tam tam.

          Xöa nay keû tham hoïc,

          Ngöôøi ngöôøi chæ vì Nam.

          Neáu ngöôøi hoûi vieäc môùi,

          Vieäc môùi, ngaøy muøng ba.

          (Thuûy hoûa nhaät töông tham        

          Do lai vò khaû ñaøm. 

          Baùo quaân voâ xöù sôû

          Tam tam höïu tam tam.     

          Töï coå lai tham hoïc

          Nhaân nhaân chæ vò Nam.    

          Nhöôïc nhaân vaán taân söï    

          Taân söï, nguyeät sô tam.)   

Noùi xong, Sö taém goäi, thaép höông, vaøo giöõa ñeâm laëng leõ vieân tòch.

Sö coù soaïn vaên bia caùc chuøa: Thieân Phuùùc, Thieân Thaùnh, Khai Quoác ôû Tieân Du; Dieäu Nghieâm, Baùo Ñöùc v.v. ôû Vuõ Ninh. Caùc taùc phaåm: Phaùp Söï Trai Nghi, Chö Ñaïo Traøng Khaùnh Taùn Vaên… vaãn coøn löu haønh.

]

Thieàn Sö NGOÄ AÁN

(1019 - 1088)-(Ñôøi thöù 8, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Ñaøm, teân Khí, queâ ôû Tö Lyù laøng Kim Baøi. Theo truyeàn thuyeát, meï Sö hoï Cuø, khi chöa laáy choàng nhaø baø ôû gaàn khu röøng caïnh laøng. Moät hoâm, baø ñang deät vaûi ôû trong nhaø, boãng coù moät con khæ lôùn vaøo oâm sau löng baø troïn caû ngaøy roài môùi ñi. Sau ñoù, bieát coù thai. Khi baø sanh ñöôïc moät ñöùa con trai, baø gheùt laém ñem boû trong röøng. Trong laøng coù moät nhaø sö hoï Ñaøm, ngöôøi Chieâm Thaønh, löôïm ñem veà nuoâi ñaët teân laø Khí.

Naêm Sö leân möôøi, nhaø sö Chieâm Thaønh cho Sö theo hoïc Nho, hoïc vaán caøng ngaøy caøng tieán. Sö thoâng caû hai thöù chöõ Haùn vaø Phaïn. Naêm 19 tuoåi, Sö xuaát gia thoï giôùi cuï tuùc, chuyeân hoïc hai boä kinh Vieân Giaùc vaø Phaùp Hoa, nghóa lyù thoâng suoát. Sö theo hoïc thieàn vôùi Thieàn sö Quaûng Trí ôû chuøa Quaùn Ñænh vaø ñöôïc Quaûng Trí truyeàn taâm aán.

Sau, Sö ñi vaøo Ninh Sôn phuû Thieân ÖÙng keát coû laøm am tranh ôû tu (sau thaønh chuøa hieäu laø Long AÂn), laáy hieäu laø Ngoä AÁn.

Coù vò taêng ñeán hoûi: - Theá naøo laø ñaïi ñaïo ?

Sö ñaùp:- Laø ñöôøng caùi.

- Con hoûi ñaïi ñaïo, Hoøa thöôïng ñaùp ñöôøng caùi, chöa bieát bao giôø ñaït ñöôïc ñaïi ñaïo ?

- Con meøo chöa bieát baét chuoät.

- Con meøo coù Phaät taùnh chaêng ?

- Khoâng.

- Hoøa thöôïng coù Phaät taùnh chaêng ?

- Khoâng.

- Taát caû chuùng haøm linh ñeàu coù Phaät taùnh, vì sao rieâng Hoøa thöôïng khoâng co ù?

- Vì ta chaúng phaûi haøm linh.

- Ñaõ chaúng phaûi haøm linh töùc laø Phaät chaêng ?

- Ta chaúng phaûi Phaät, cuõng chaúng phaûi haøm linh.

*

*  *

Coù ngöôøi ñeán hoûi:- Theá naøo laø Phaät, Phaùp vaø Thieàn ?

Sö ñaùp:

- Ñaáng Phaùp Vöông Voâ Thöôïng, ôû thaân laø Phaät, ôû mieäng laø Phaùp, ôû taâm laø Thieàn. Tuy coù ba thöù, kyø thaät laø moät. Ví nhö nöôùc ba con soâng, tuøy choã ñaët teân tuy chaúng ñoàng, maø taùnh nöôùc khoâng khaùc.

*

*  *

Nieân hieäu Quaûng Höïu thöù tö (1088), ngaøy 14 thaùng 6, saép thò tòch Sö noùi baøi keä:

          Dieäu taùnh roãng khoâng chaúng theå vin,

          Roãng khoâng taâm ngoä vieäc deã tin.

          Töôi nhuaàn saéc ngoïc trong nuùi chaùy,

          Loø löûa hoa sen nôû thaät xinh.

          (Dieäu taùnh hö voâ baát khaû phan,

          Hö voâ taâm ngoä ñaéc haø nan.

          Ngoïc phaàn sôn thöôïng saéc thöôøng nhuaän,

          Lieân phaùt loâ trung thaáp vò caøn.)

Noùi keä xong, Sö vui veû thò tòch, thoï 69 tuoåi, moân nhaân ñeå taâm tang ba naêm.

]

Thieàn Sö MAÕN GIAÙC

(1052 - 1096)-(Ñôøi thöù 8, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Nguyeãn teân Tröôøng, queâ ôû Luõng Chieàn laøng An Caùch. Thaân phuï laø Hoaøi Toá laøm chöùc Trung Thô Vieân Ngoaïi Lang.

Luùc vua Lyù Nhaân Toâng coøn laøm Thaùi töû, trieàu ñình coù choïn con em cuûa caùc danh gia vaøo haàu. Sö laø ngöôøi hoïc roäng hieåu nhieàu laïi thoâng caû Nho, Laõo, Phaät neân ñöôïc döï tuyeån. Nhöõng luùc raûnh, Sö thöôøng chuù taâm vaøo Thieàn-na. Ñeán khi vua Lyù Nhaân Toâng leân ngoâi, vì loøng meán Sö neân ban hieäu Hoaøi Tín.

Khoaûng nieân hieäu Anh Voõ Chieâu Thaéng (1076-1084), Sö daâng bieåu xin xuaát gia, theo hoïc vôùi Thieàn sö Quaûng Trí. Sau khi ñöôïc taâm aán, Sö thöôøng choáng gaäy mang baùt vaân du khaép nôi, ñeå tìm thieän tri thöùc. Sö ñeán nôi naøo thöôøng coù hoïc giaû vaân taäp ñoâng ñaûo.

Sau, Sö xem Ñaïi taïng kinh ñöôïc Trí voâ sö, laø baäc laõnh tuï phaùp moân trong moät thôøi vaäy.

Vua vaø baø Hoaøng Thaùi haäu Caûm Linh Nhaân (YÛ Lan) ñang ñeå taâm hoïc Thieàn, beøn döïng ngoâi chuøa beân caïnh cung Caûnh Höng hieäu laø Giaùo Nguyeân, thænh Sö truï trì ñeå tieän vieäc tôùi lui hoïc hoûi. Ñoái vôùi Sö chaúng daùm goïi danh thöôøng, chæ xöng laø Tröôûng Laõo.

Moät hoâm, nhaø vua baûo Sö:

- Baäc chí nhaân thò hieän, coát cöùu vôùt chuùng sanh, khoâng haïnh naøo chaúng ñuû, khoâng vieäc naøo chaúng tu, chaúng phaûi chæ söùc ñònh hueä, maø cuõng coù coâng giuùp ích, neân phaûi kính nhaän ñoù.

Beøn phong hieäu Giaùo Nguyeân Thieàn Vieän, Hoaøi Tín Ñaïi Sö truyeàn Toå Voâ Tu Voâ Chöùng Taâm AÁn.

Sö phuïng chieáu nhaän chöùc Nhaäp Noäi Ñaïo Traøng, Töù Töû Ñaïi Sa-moân, Ñoàng Tam Ty Coâng Söï, ñöôïc quyeân 50 hoä.

Nieân hieäu Hoäi Phong thöù naêm (1096), cuoái thaùng 11, Sö caùo beänh ñeå keä daïy chuùng:

          Xuaân ñi traêm hoa ruïng,

          Xuaân ñeán traêm hoa cöôøi.

          Tröôùc maét vieäc ñi maõi,

          Treân ñaàu giaø ñeán roài.

          Chôù baûo xuaân taøn hoa ruïng heát,

          Ñeâm qua, saân tröôùc, moät caønh mai.

          (Xuaân khöù baùch hoa laïc,    

          Xuaân ñaùo baùch hoa khai. 

          Söï truïc nhaõn tieàn quaù,     

          Laõo tuøng ñaàu thöôïng lai.  

          Maïc vò xuaân taøn hoa laïc taän,     

          Ñình tieàn taïc daï nhaát chi mai.)  

Noùi keä xong, Sö ngoài kieát giaø thò tòch, thoï 45 tuoåi, ñöôïc 19 tuoåi haï.

Vua kính leã raát haäu, caùc coâng khanh ñi ñöa ñeàu coù ñoát tín höông, laøm leã hoûa taùng thu xaù-lôïi xaây thaùp thôø taïi chuøa Suøng Nghieâm laøng An Caùch. Vua ban thuïy laø Maõn Giaùc.

]

Quoác Sö THOÂNG BIEÄN

(? - 1134)-(Ñôøi thöù 8, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Ngoâ, queâ ôû Ñan Phöôïng, voán con nhaø hoï Thích, taùnh raát thoâng minh laïi hieåu toät Tam hoïc.

Ban ñaàu, Sö ñeán chuøa Kieát Töôøng tham vaán vôùi Thieàn sö Vieân Chieáu, thaàm nhaän ñöôïc yù chæ. Sau, Sö ñeán truï taïi Quoác töï trong kinh ñoâ Thaêng Long, töø ñoù Sö laáy hieäu laø Trí Khoâng.

Naêm thöù naêm nieân hieäu Hoäi Phong (1096), ngaøy raèm thaùng hai, baø Hoaøng thaùi haäu Phuø Thaùnh Caûm Linh Nhaân (YÛ Lan) ñeán chuøa thieát leã trai taêng. Khi ñoù, baø hoûi caùc vò kyø tuùc:

- Nghóa Phaät, Toå coù gì hôn keùm ? Phaät ôû phöông   naøo ? Toå ôû thaønh naøo ? Ñeán nöôùc naøy töø bao giôø? Truyeàn trao ñaïo naøy ai tröôùc ai sau ? Ngöôøi nieäm danh hieäu Phaät, ngöôøi ñaït taâm aán Toå, chöa roõ yù chæ theá naøo ?

 Moïi ngöôøi ñeàu khoâng ñaùp ñöôïc, Sö beøn taâu:

- Thöôøng truï theá gian, khoâng sanh khoâng dieät goïi laø Phaät. Roõ bieát taâm toâng cuûa Phaät, haïnh vaø giaûi töông öng goïi laø Toå. Phaät vaø Toå chæ laø moät, bôûi nhöõng keû laïm hoïc doái noùi coù hôn keùm maø thoâi. Vaû laïi, Phaät laø giaùc. Caùi giaùc naøy xöa nay laëng leõ thöôøng truï. Taát caû chuùng sanh ñeàu ñoàng coù lyù naøy, chæ vì tình traàn che laáp, theo nghieäp troâi laên, chuyeån thaønh caùc coõi.

Phaät do loøng töø bi, cho neân thò hieän sanh ôû AÁn Ñoä, möôøi chín tuoåi xuaát gia, ba möôi tuoåi thaønh ñaïo, ôû ñôøi noùi phaùp boán möôi chín naêm, môû baøy phaùp phöông tieän khieán ngöôøi ngoä ñaïo, ñaây laø moät thôøi ñaïi höng giaùo vaäy. Saép nhaäp Nieát-baøn, Phaät sôï ngöôøi ñôøi laàm maéc keït, neân baûo ngaøi Vaên Thuø raèng: “Ta boán möôi chín naêm chöa töøng noùi moät chöõ, seõ baûo laø coù noùi ö ?”

Nhaân Phaät ñöa caønh hoa sen leân, trong hoäi chuùng ñeàu môø mòt, chæ coù toân giaû Ca-dieáp chuùm chím mieäng cöôøi, Phaät bieát Ca-dieáp ñaõ ngoä, beøn ñem Chaùnh phaùp nhaõn taïng trao cho, ñoù laø vò Toå thöù nhaát. Ñaây goïi laø Taâm toâng giaùo ngoaïi bieät truyeàn vaäy.

Sau ngaøi Ma-ñaèng mang giaùo phaùp vaøo Löu Haùn, Toå Ñaït-ma ñem yù chæ naøy vaøo nöôùc Nguïy, nöôùc Löông. Ngöôøi truyeàn giaùo phaùp ñeán ngaøi Trí Giaû ôû nuùi Thieân Thai laø thaïnh, goïi laø Giaùo toâng. Ngöôøi ñöôïc toâng chæ thieàn ñeán Toå Hueä Naêng ôû Taøo Kheâ laø saùng toû, goïi laø Thieàn toâng.

Hai toâng truyeàn vaøo nöôùc Vieät chuùng ta ñaõ laâu. Veà Giaùo toâng, laáy ngaøi Maâu Baùc, Khöông Taêng Hoäi laøm ñaàu. Veà Thieàn toâng laáy ngaøi Tyø-ni-ña-löu-chi laøm tröôùc, ngaøi Voâ Ngoân Thoâng laø sau. Ñaây goïi laø Toå cuûa hai phaùi vaäy.

Thaùi Haäu laïi hoûi:

- Phaàn Giaùo toâng thì gaùc laïi, coøn hai phaùi Thieàn toâng coù hieäu nghieäm gì ?

Sö taâu:

- Xeùt theo truyeän Phaùp sö Ñaøm Thuyeân coù noùi, vua Tuøy Cao Toå baûo caùc Phaùp sö raèng: “Traãm nghó ôn töø bi daïy doã cuûa ñaáng Ñieàu Ngöï, aân ñöùc ñoù khoâng bieát laáy gì baùo ñeàn. Traãm theïn ôû ngoâi nhaân vöông, muoán hoä trì tam baûo roäng khaép, cho goùp heát xaù-lôïi ôû trong toaøn quoác, xaây döïng boán möôi chín ngoâi baûo thaùp toân thôø, ñeå tieâu bieåu cho ñôøi vaø söûa sang xaây caát moät traêm naêm möôi ngoâi chuøa. Nhöõng coõi ngoaøi nhö xöù Giao Chaâu, cuõng muoán xaây döïng caùc ngoâi chuøa thaùp ñeå cho ñaïo ñöùc thaám nhuaàn khaép coõi ñaïi thieân. Nhöng xöù Giao Chaâu tuy noäi thuoäc nöôùc ta (Trung Quoác) vaãn laø söï lieân heä raøng buoäc. Phaùp sö neân choïn nhöõng vò Sa-moân danh ñöùc sang xöù aáy giaùo hoùa hoï, khieán taát caû ñeàu ñöôïc ñaïo Boà-ñeà.” Phaùp sö taâu: “Coõi Giao Chaâu coù ñöôøng thoâng Thieân Truùc gaàn hôn nöôùc ta (Taøu), luùc Phaät phaùp môùi du nhaäp Giang Ñoâng chöa truyeàn khaép, maø xöù naøy ñaõ xaây döïng treân hai möôi ngoâi baûo thaùp, ñoä hôn naêm traêm vò taêng, phieân dòch ñöôïc möôøi laêm quyeån kinh, do ñoù ôû beân aáy coù Phaät phaùp tröôùc ta vaäy. Thuôû aáy ñaõ coù caùc Tyø-kheo Ma-ha Kyø-vöïc, Khöông Taêng Hoäi, Chi Cöông Löông vaø Maâu Baùc ñeán ñoù truyeàn ñaïo. Hieän nay laïi coù Phaùp Hieàn thöôïng só ñaéc phaùp nôi ngaøi Tyø-ni-ña-löu-chi, keá thöøa truyeàn baù toâng phaùi cuûa Tam toå, laø haøng Boà-taùt trong loaøi ngöôøi, hieän Truï trì taïi chuøa Chuùng Thieän, thu nhaän moân ñoà giaùo hoùa trong hoäi khoâng döôùi ba traêm ngöôøi, cuøng Trung Quoác khoâng khaùc. Beä haï laø cha laønh khaép trôøi, muoán bình ñaúng boá thí neân muoán phaùi chö taêng ñeán ñoù giaùo hoùa, song hoï ñaõ coù ñuû ngöôøi roài, ta chaúng caàn phaûi sang.”

Laïi, Töôùng quoác nhaø Ñöôøng hieäu Quyeàn Ñöùc Dö, laøm baøi töïa truyeàn phaùp raèng: “Sau khi Toå Taøo Kheâ maát, phaùp thieàn ñöôïc thaïnh haønh, moãi nôi ñeàu coù doøng doõi: Thieàn sö Chöông Kænh Uaån mang taâm yeáu Maõ Toå giaùo hoùa thaïnh haønh ôû xöù Ngoâ Vieät. Ñaïi só Voâ Ngoân Thoâng truyeàn toâng chæ cuûa Toå Baù Tröôïng khai ngoä ôû ñaát Giao Chaâu.”

Laáy ñaây ñeå nghieäm xeùt bieát vaäy.

Thaùi Haäu laïi hoûi:- Söï truyeàn thöøa cuûa hai toâng thöù töï theá naøo ?

Sö ñaùp:

- Ngöôøi keá thöøa phaùi Löu-chi hieän nay chính laø Thieàn sö Hueä Sinh, Thieàn sö Chaân Khoâng vaäy. Ngöôøi keá thöøa phaùi Voâ Ngoân Thoâng hieän laø Thieàn sö Vieân Chieáu, Thieàn sö Quaûng Trí. Beân phaùi Khöông Taêng Hoäi hieän nay coù Loâi Haø Traïch aáy vaäy. Ngoaøi ra nhöõng vò keá thöøa phuï nhieàu khoâng theå keå heát.

Thaùi Haäu raát hoan hæ leã baùi phong Sö chöùc Taêng Luïc, ban töû y ca-sa vaø hieäu laø Thoâng Bieän Ñaïi Sö cuøng troïng thöôûng raát haäu. Bôûi kính troïng Sö, Thaùi Haäu thöôøng trieäu thænh vaøo noäi vaø leã baùi phong laøm Quoác Sö. Do söï giaùo hoùa cuûa Sö, Thaùi Haäu nhaän ñöôïc yeáu chæ. Chính baø laøm keä ngoä ñaïo raèng:

          Saéc laø khoâng, khoâng töùc saéc,

          Khoâng laø saéc, saéc töùc khoâng.

          Saéc khoâng ñeàu chaúng quaûn,

          Môùi ñöôïc hôïp chaân toâng.

          (Saéc thò khoâng, khoâng töùc saéc,   

          Khoâng thò saéc, saéc töùc khoâng.    

          Saéc khoâng caâu baát quaûn, 

          Phöông ñaéc kheá chaân toâng.)       

Luùc tuoåi cao, Sö veà truï chuøa Phoå Minh ôû Töø Lieâm, môû ñaøn thuyeát phaùp. Sö daïy ngöôøi tu thöôøng laáy kinh Phaùp Hoa laøm duïng. Theá neân thôøi nhaân goïi Sö laø Ngoâ Phaùp Hoa.

Ngaøy raèm thaùng hai naêm Giaùp Daàn, nhaèm nieân hieäu Thieân Chöông Baûo Töï thöù hai (1134), ñôøi Lyù Thaàn Toâng, Sö cho hay coù beänh roài tòch.

]

Thieàn Sö BOÅN TÒCH

(? - 1140)-(Ñôøi thöù 13, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Nguyeãn, tröôùc teân Phaùp Maät, queâ laøng Taây Keát, doøng doõi Noäi cung phuïng ñoâ uùy Nguyeãn Kha döôùi trieàu Leâ. Thuôû nhoû Sö ñaõ coù tö thaùi khaùc thöôøng. Coù moät vò taêng laï khen: “Ñöùa beù naày coát töôùng phi thöôøng, neáu xuaát gia aét thaønh töïu gioáng phaùp chaân thöïc.”

Lôùn leân, Sö ñeán thuï nghieäp vôùi Thieàn sö Thuaàn Chaân chuøa Hoa Quang. Sau khi nhaän ñöôïc yeáu chæ, Sö xin thaày thoï giôùi cuï tuùc. Thuaàn Chaân thaáy Sö giôùi, ñònh ñeàu ñöôïc troøn ñaày thanh tònh, hoïc moät bieát möôøi, beøn xoa ñaûnh baûo: “Chaùnh phaùp ôû phöông Nam ñôïi ngöôi xieån döông   ñaây !”

Baáy giôø, ñoái vôùi chaùnh phaùp, Sö ñaõ vöôït ngoaøi coù, khoâng vaø goàm thoâng caû ñoán, tieäm. Nôi naøo Sö ñeán ñeàu röôùi nhöõng traän möa phaùp, laøm chaán ñoäng huyeàn phong, Taêng Ni só thöù ñeàu quí moä.

Sau, Sö truï trì chuøa Chuùc Thaùnh laøng Nghóa Truï, khieán Phaät phaùp nôi ñaây caøng höng thaïnh.

Ñeán nieân hieäu Thieäu Minh thöù ba (1140) ngaøy 14 thaùng 6, Sö goïi ñoà chuùng laïi baûo: - Voâ söï ! Voâ söï !

Noùi xong, Sö tòch.  

]

Thieàn Sö THIEÀN NHAM

(1093 - 1163)-(Ñôøi thöù 13, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö hoï Khöông, teân Thoâng, gia theá ñôøi ñôøi laøm Taêng quan, tinh thaàn quaéc thöôùc, tieáng noùi trong thanh.

Trieàu ñình môû khoa thi veà caùc kinh ñieån Ñaïi thöøa: Phaùp Hoa, Baùt Nhaõ, Sö ñoã Giaùp khoa (thuû khoa). Sö tìm ñeán chuøa Thaønh Ñaïo tham vaán vôùi Thieàn sö Phaùp Y, qua moät caâu noùi Sö laõnh hoäi, lieàn ñöôïc aán chöùng. Nhaân ñoù, Sö môùi xuaát gia.

Ban ñaàu Sö truï trì chuøa Thieân Phuùc trong nuùi Tieân Du, giôùi haïnh tinh nghieâm, taâm ñaïo roäng lôùn. Ñoùi thì aên laù caây, khaùt thì uoáng nöôùc suoái, suoát saùu naêm tröôøng nhö vaäy. Sau, Sö  trôû veà queâ truøng tu ngoâi chuøa Trí Quaû laøng Coå Chaâu, Long Bieân vaø truï trì nôi ñaây.

Khoaûng nieân hieäu Thieân Thuaän (1128-1132), trieàu ñình gôûi chieáu vôøi Sö veà kinh ñoâ caàu möa. Bôûi coù linh nghieäm neân vua Lyù Thaàn Toâng troïng Sö vaøo haøng danh taêng vaø ban cho Sö thöôïng phuïc.

  Naêm Chính Long Baûo ÖÙng thöù nhaát (1163), khoaûng giöõa muøa xuaân, luùc ban ngaøy, Sö ñoát höông töø bieät moïi ngöôøi, ngoài an nhieân maø tòch, thoï 71 tuoåi.

Thôøi gian sau, theå xaùc cuûa Sö vaãn coøn, thôøi nhaân goïi Sö laø “Phaät soáng”.         

]

Thieàn Sö MINH KHOÂNG

(1076 - 1141)-(Ñôøi thöù 13, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi)

Sö teân Nguyeãn Chí Thaønh, sinh ngaøy 14 thaùng 8 naêm Bính Thìn (1076) taïi laøng Loaïi Trì, huyeän Chaân Ñònh, tænh Nam Ñònh, thöôøng cuøng vôùi Giaùc Haûi, Ñaïo Haïnh laøm baïn thaân. Naêm 29 tuoåi, Sö cuøng hai vò aáy sang Thieân Truùc hoïc ñaïo vôùi Thaày Sa-moân, ñöôïc pheùp Luïc trí thaàn. Trôû veà queâ, Sö taïo ngoâi chuøa Dieân Phöôùc, ôû ñoù chuyeân trì chuù Ñaïi bi.

Baáy giôø, Sö muoán taïo Ñaïi Nam Töù Khí (töôïng Phaät, hoàng chung, caùi ñænh, caùi vaïc) khoâng neä nhaø ngheøo söùc moïn. Moät hoâm, Sö suy nghó: “Nöôùc Toáng aét coù nhieàu ñoàng toát, coù theå duøng ñuùc ñöôïc.” Nghó xong, Sö thaúng ñöôøng sang Baéc trieàu (Trung Quoác). Tröôùc nhaát, Sö gheù troï moät nhaø tröôûng giaû xin maûnh ñaát baèng chieác ca-sa ñeå laäp Kyø Vieân. Tröôûng giaû cöôøi baûo: “Xöa kia Thaùi töû nhaø Löông muoán laäp Kyø Vieân, khoaûng ñaát roäng ñeán ngaøn daëm, laáy vaøng loùt ñaát. Taïi sao oâng chæ xin maûnh ñaát baèng aùo ca-sa, chæ baèng chuoàng gaø maø laøm gì ?” Ñeâm aáy, Sö traûi chieác ca-sa khaép möôøi daëm ñaát. Tröôûng giaû thaáy Sö coù pheùp thaàn lieàn daãn vôï con ra leã baùi, töø  ñaây caû nhaø ñeàu qui y Tam baûo.

Hoâm khaùc, Sö ñaép y mang baùt choáng gaäy tröôùc theàm roàng ñöùng khoanh tay. Vua Toáng vaøo trieàu, baù quan vaên voõ tung hoâ xong, xem thaáy vò sö giaø beøn trieäu vaøo, hoûi:

- Thaày giaø oám naøy laø daân phöông naøo, teân hoï laø gì ? ñeán ñaây coù vieäc chi ?

Sö taâu:

- Thaàn laø keû baàn taêng ôû tieåu quoác, xuaát gia ñaõ laâu, nay muoán taïo Ñaïi Nam Töù Khí, maø söùc khoâng tuøy taâm, neân chaúng sôï xa xoâi laën loäi ñeán ñaây, cuùi mong Thaùnh ñeá môû roäng loøng thöông ban cho chuùt ít ñoàng toát, ñeå ñem veà ñuùc taïo.

Vua Toáng hoûi:- Thaày ñem theo bao nhieâu ñoà ñeä ?

Sö taâu:- Baàn taêng chæ coù moät mình, xin ñaày ñaõy naøy quaûy veà.

Vua baûo:

- Phöông Nam ñöôøng xa dieäu vôïi, tuøy söùc Sö laáy ñöôïc bao nhieâu thì cho baáy nhieâu, ñuû quaûy thì thoâi.

Sö vaøo kho ñoàng laáy gaàn heát saïch maø chöa ñaày ñaõy, quan giöõ kho le löôõi laéc ñaàu, vaøo trieàu taâu vieäc aáy cho vua. Vua ngaïc nhieân hoái haän, nhöng lôõ höùa roài, khoâng bieát laøm sao.

Sö nhaän ñoàng xong, vua Toáng sai baù quan tieãn Sö ñöa veà nöôùc. Sö töø raèng:

- Moät ñaõy ñoàng naøy, töï thaân baàn taêng vaän söùc quaûy noåi, khoâng daùm laøm phieàn nhoïc caùc ngaøi tieãn ñöa.

Noùi xong, Sö böôùc ra laáy ñaõy maùng vaøo ñaàu gaäy nheï nhaøng mang ñi. Ñeán soâng Hoaøng Haø, Sö laáy noùn thaû xuoáng nöôùc sang soâng chæ trong khoaûng chôùp maét ñaõ ñeán bôø.

Veà nöôùc, Sö ñeán chuøa Quyønh Laâm huyeän Ñoâng Trieàu, tænh Haûi Döông ñuùc moät töôïng Phaät Di-ñaø thaät cao lôùn. Taïi kinh ñoâ nôi thaùp Baùo Thieân, Sö ñuùc moät caùi ñænh. ÔÛ Phaû Laïi, Sö ñuùc moät quaû ñaïi hoàng chung. Taïi Minh Ñaûnh, Sö ñuùc moät caùi vaïc.

Phaàn coøn dö, Sö ñem veà chuøa queâ laøng ñuùc moät ñaïi hoàng chung naëng ba ngaøn ba traêm caân, vaø ñuùc moät ñaïi hoàng chung ôû chuøa Dieân Phöôùc Giao Thuûy naëng ba ngaøn caân. Coâng quaû hoaøn thaønh, Sö laøm baøi taùn raèng:

          Noùn noåi vöôït bieån caû,

          Moät hôi muoân daëm ñöôøng.

          Moät ñaõy saïch ñoàng Toáng,

          Dang tay söùc ngaøn ngöïa.

          (Laïp phuø vieät ñaïi haûi,     

          Nhaát töùc vaïn lyù trình.     

          Toáng ñoàng nhaát nang taän,

          Phaán tyù thieân caâu löïc.)    

Thôøi vua Lyù Nhaân Toâng kieán taïo ñieän Höng Long caû naêm môùi xong, ñieän cöïc kyø traùng leä. Boãng treân noùc coù hai con chim caùp ñaäu keâu to, tieáng vang nhö saám. Vua lo buoàn chaúng vui, quan chæ huy thaáy theá taâu: “Ñieàm naøy chæ coù Minh Khoâng vaø Giaùc Haûi môùi tröø ñöôïc.” Vua beøn sai oâng ñi thænh Sö, ngaøy raèm thaùng gieâng, oâng ñeán tröôùc am Sö. Sö hoûi: “Quan chæ huy sao ñeán chaäm vaäy?” OÂng hoûi laïi: “Sao Thaày bieát tröôùc chöùc cuûa toâi?” Sö ñaùp: “Ta côõi traêng ñaïp gioù chôït vaøo thaønh vua, sôùm ñaõ nghe bieát vieäc naøy.” Lieàn hoâm aáy, Sö ñeán kinh ñoâ, thaúng ñeán ñieän Höng Long, Sö tuïng chuù thaàm, hai con chim laï aáy ngheïn coå chaúng keâu, giaây laùt sau lieàn rôi xuoáng ñaát. Vua thöôûng cho Sö moät ngaøn caân vaøng, vaø naêm traêm khoaûnh ruoäng ñeå höông hoûa cho chuøa vaø phong chöùc Quoác Sö.

Naêm vua Lyù Thaàn Toâng 21 tuoåi, boãng nhieân maéc beänh bieán  thaønh coïp, ngoài xoåm chuïp ngöôøi, cuoàng loaïn ñaùng sôï. Trieàu ñình phaûi laøm cuõi vaøng nhoát vua trong ñoù. Khi aáy coù ñöùa beù ôû Chaân Ñònh haùt raèng:

          Nöôùc coù Lyù Thaàn Toâng,

          Trieàu ñình muoân vieäc thoâng.

          Muoán chöõa beänh thieân haï,

          Caàn ñöôïc Nguyeãn Minh Khoâng.

Trieàu ñình sai quan chæ huy ñi ñoùn Sö. Ñeán am, Sö cöôøi baûo: “Ñaâu khoâng phaûi laø vieäc cöùu coïp ñoù ö ?” Quan chæ huy hoûi: “Sao Thaày sôùm bieát tröôùc ?” Sö baûo: “Ta ñaõ bieát vieäc naøy tröôùc ba möôi naêm.” Sö ñeán trieàu vaøo trong ñieän ngoài, leân tieáng baûo: “Baù quan ñem caùi ñaûnh daàu laïi mau, trong ñoù ñeå moät traêm caây kim, vaø naáu cho soâi, ñem cuõi vua laïi gaàn ñoù.” Sö laáy tay moø trong ñaûnh laáy moät traêm caây kim gaêm vaøo thaân vua, noùi: “Quí laø trôøi.” Töï nhieân loâng, moùng, raêng ñeàu ruïng heát, thaân vua hoaøn phuïc nhö cuõ. Vua taï ôn Sö moät ngaøn caân vaøng vaø moät ngaøn khoaûnh ruoäng ñeå höông hoûa cho chuøa, ruoäng naøy khoâng coù laáy thueá.

Ñeán naêm Ñaïi Ñònh thöù hai (1141) Sö qui tòch.

Hieän nay taïi Haø Noäi, tröôùc ñeàn thôø Lyù Quoác Sö vaãn coøn töôïng Sö vaø coù bia kyù. Daân chôï Tieân Du muoân ñôøi höông khoùi phuïng thôø.

*

Chuù thích: Nguyeãn Minh Khoâng hay Khoång Minh Khoâng chuøa Lyù Quoác Sö, thoân Tieân Thò huyeän Thoï Xöông, nay laø phoá Lyù Quoác Sö, quaän Hoaøn Kieám, Thuû ñoâ Haø Noäi.

   Lôøi ngöôøi soaïn: Thieàn sö Khoâng Loä khoâng coù trò beänh vua Lyù Thaàn Toâng, vì khi vua maéc beänh hoùa hoå luùc 21 tuoåi, nhaèm naêm 1136, coøn Thieàn sö Khoâng Loä tòch vaøo nieân hieäu Hoäi Töôøng Ñaïi Khaùnh thöù 10 töùc laø naêm 1119. Theá laø Khoâng Loä tòch tröôùc khi vua Lyù Thaàn Toâng hoùa hoå 17 naêm.

Thieàn sö Nguyeãn Minh Khoâng tòch naêm 1141 môùi thöïc söï laø ngöôøi trò beänh hoùa hoå cho vua Lyù Thaàn Toâng.

Thieàn sö Nguyeãn Minh Khoâng laø hoï Nguyeãn, sinh ngaøy 14 thaùng 8 naêm Bính Thìn (1076) taïi laøng Loaïi Trì, huyeän Chaân Ñònh, tænh Nam Ñònh. Thieàn sö Khoâng Loä hoï Döông, khoâng bieát naêm sanh, queâ ôû Haûi Thanh. Thieàn sö Minh Khoâng sau veà queâ taïo ngoâi chuøa Dieân Phöôùc ôû ñoù. Thieàn sö Khoâng Loä taïo chuøa Nghieâm Quang sau ñoåi teân laø Thaàn Quang. Caû hai hoï khaùc, teân khaùc, xöù sôû khaùc, tuoåi taùc khaùc vaø choã truï trì khaùc maø noùi laø moät ngöôøi laø khoâng hôïp lyù.

]