ÑAÏO PHAÄT

I.- MÔÛ ÑEÀ

     Chuùng sanh ñang chìm ñaém trong bieån khoå sanh töû, dong thuyeàn ra cöùu vôùt hoï laø söï ra ñôøi cuûa ñaïo Phaät. Ñeâm toái voâ minh che phuû taát caû chuùng sanh, caàm ñuoác saùng soi ñöôøng cho hoï laø traùch nhieäm cuûa ñaïo Phaät. Ñaïo Phaät ñeán vôùi chuùng sanh trong moät nieàm khaùt voïng voâ bieân, moät söï troâng chôø toät ñoä. Nhöng, con thuyeàn coù giaù trò cöùu maïng khi naøo ngöôøi saép cheát chìm bieát baùm laáy noù. Ngoïn ñuoác laø moät cöùu tinh, khi naøo nhöõng keû laïc ñöôøng trong ñeâm toái khao khaùt muoán ra. Con thuyeàn vaø ngoïn ñuoác seõ voâ boå, neáu nhöõng keû saép cheát chìm vaø ngöôøi laïc trong ñeâm toái chaáp nhaän caùi gì mình ñang chòu. Cuõng theá, ñaïo Phaät seõ voâ ích vôùi nhöõng chuùng sanh chaáp nhaän sanh töû vaø an phaän trong voâ minh. Vì theá, ñaïo Phaät coù maët treân theá giôùi naøy ñaõ hôn hai ngaøn naêm traêm naêm, coøn bieát bao nhieâu ngöôøi nhìn noù vôùi caëp maét xa laï. Song nhöõng keû ñaõ neám ñöôïc phaùp vò, thaáy coâng ñöùc cuûa ñaïo Phaät ñoái vôùi mình voâ vaøn khoâng sao keå heát. Thaät ñuùng vôùi caâu “Phaät hoùa höõu duyeân nhaân”.

II.- ÑÒNH NGHÓA

      Ñöùng veà haønh ñoäng, ñaïo Phaät laø con ñöôøng ñöa ngöôøi trôû veà coá höông giaùc ngoä. Hoaëc ñaïo Phaät laø phöông phaùp giuùp ngöôøi tieán tu ñeán giaùc ngoä. Ñöùng veà thöïc theå, ñaïo Phaät laø taùnh giaùc saün coù cuûa taát caû chuùng sanh.

     Nhöõng keû phieâu löu ôû tha phöông vieãn xöù öôùc mô khao khaùt trôû veà coá höông, ñaïo Phaät laø taám baûn ñoà veõ roõ con ñöôøng trôû veà coá höông, do baøn tay cuûa ngöôøi ñoàng caûnh ngoä ñaõ trôû veà ñeán taän queâ nhaø, ñöùc Thích-ca Maâu-ni. Neáu yù thöùc ñöôïc caûnh khoå cuûa ngöôøi xa queâ, moät loøng quyeát chí trôû veà coá höông ñöôïc ngöôøi trao tay cho taám baûn ñoà, bieát roõ con ñöôøng veà queâ thì coøn sung söôùng naøo hôn. Khoâng cam chìm saâu trong ñeâm toái voâ minh, ngöôøi cöông quyeát tieán leân con ñöôøng giaùc ngoä, naém vöõng nhöõng phöông tieän tieán tu, chaéc chaén sôùm chieàu seõ ñöôïc maõn nguyeän.

     Ñöùng treân bôø bieån thaáy toaøn bieån ñeàu laø soùng, bôûi côn gioù maïnh, ngöôøi ta ngô ngaùc khoâng bieát laøm sao tìm ra nöôùc bieån. Neáu ñaây laø soùng thì nöôùc bieån ôû ñaâu ? Nhöõng löôïn soùng ñuoåi nhau laën huïp hoø heùt aàm ì, maët bieån laø nhöõng caùi bieán ñoäng aáy sao? Ngöôøi saùng suoát nghe theá, baûo hoï raèng: “Chính soùng aáy töùc laø nöôùc”, “caùi bieán ñoäng kia chæ laø hieän töôïng cuûa maët bieån tónh laëng”. Haõy ngay nôi soùng, chuùng ta nhaän ra nöôùc, treân caùi bieán ñoäng bieát ñöôïc theå tònh. Hieän töôùng voâ minh vaø taùnh giaùc cuõng theá.

     Taát caû nhöõng voïng töôûng ñieân ñaûo laø hieän töôùng voâ minh, voïng töôûng laëng leõ laø taùnh giaùc thanh tònh.

     Tuy hai teân hai töôùng khaùc nhau, song khoâng theå rôøi voâ minh tìm ñöôïc taùnh giaùc, nhö soùng vôùi nöôùc. Taùnh giaùc laø caùi theå chaúng sanh chaúng dieät cuûa moãi con ngöôøi chuùng ta, haèng taøng aån trong con ngöôøi voâ thöôøng sanh dieät naøy, nhö theå tónh laëng cuûa maët bieån saün coù treân töôùng bieán ñoäng aàm ì. Bôûi chuùng sanh saün coù taùnh giaùc maø queân, neân ñöùc Thích-ca thöông xoùt giaùo hoùa chæ daïy cho thöùc tænh, ñoù laø ñaïo Phaät.

     Chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät laø giaùc ngoä, neân ñöôïc bieåu tröng baèng phoùng quang, ngoïc minh chaâu, caây ñuoác, ngoïn ñeøn. Noùi ñeán ñaïo Phaät laø noùi ñeán giaùc ngoä; moïi hình thöùc meâ tín hieän coù trong ñaïo Phaät, do ngöôøi sau öùng duïng sai laàm, chôù khoâng phaûi thöïc chaát cuûa ñaïo Phaät.

III.- LYÙ THUYEÁT

      Phaàn lyù thuyeát cuûa ñaïo Phaät raát phong phuù, noùi chung laø Tam Taïng giaùo ñieån, goàm Taïng Kinh, Taïng Luaät vaø Taïng Luaän. Tam Taïng naøy hieän aán haønh coù hai vaên heä: Bali Taïng, Haùn Taïng. Bali Taïng thuoäc Nam truyeàn Phaät giaùo, Haùn Taïng thuoäc Baéc truyeàn Phaät giaùo. ÔÛ ñaây, chuùng toâi noùi veà heä thoáng Haùn Taïng. Boä Haùn Taïng hieän do Nhaät Baûn vaø Ñaøi Loan aán haønh goàm treân naêm ngaøn quyeån. Thaät laø moät kho taøng vaên hoùa doài daøo, chính nhöõng ngöôøi tu só Phaät giaùo cuõng chöa chaéc ñaõ ñoïc heát. Trong ba Taïng, quan troïng nhaát laø taïng Kinh, vì taïng Luaän laø giaûi thích laïi taïng Kinh, coøn taïng Luaät noùi roõ veà nghi thöùc luaät leä cuûa ngöôøi tu. Trong taïng Kinh toång quaùt chia laøm ba phaàn : heä thoáng A-haøm, heä thoáng Baùt-nhaõ, heä thoáng Phaùp Hoa, Nieát-baøn, Hoa Nghieâm. Heä thoáng A-haøm giaûi thích veà trieát lyù voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ. Heä thoáng Baùt-nhaõ giaûi thích töï taùnh caùc phaùp laø Khoâng, choã taùnh Khoâng aáy laø töôùng chaân thaät. Heä thoáng Phaùp Hoa, Nieát-baøn, Hoa Nghieâm giaûi thích chuùng sanh saün coù taùnh giaùc goïi laø Trí tueä Phaät, Tri kieán Phaät, Nieát-baøn.

     Tuy nhieân, vì truyeàn baù laâu xa khoù traùnh khoûi nhöõng tö töôûng taäp tuïc sai laàm chen laãn trong chaùnh phaùp. Chuùng ta muoán phaùn ñònh chaùnh taø, trong kinh coù daïy duøng Töù phaùp aán, Tam phaùp aán, Ñeä nhaát phaùp aán ñeå aán ñònh ñuùng sai. Töù phaùp aán laø voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ. Taát caû nhöõng kinh thuoäc heä thoáng A-haøm noùi khoâng ngoaøi boán lyù naøy, neáu noùi khaùc boán lyù naøy laø taø thuyeát. Tam phaùp aán laø chö haïnh voâ thöôøng, chö phaùp voâ ngaõ, Nieát-baøn tòch tònh. Ñaây laø truøm caû Tieåu thöøa laãn Ñaïi thöøa ñeàu naèm goïn trong aáy. Ñeä nhaát phaùp aán laø nhaát taâm chaân nhö. Phaàn naøy chæ rieâng heä thoáng Phaùp Hoa..., khoâng can heä ñeán hai heä thoáng kia. Naém ñöôïc caùi caên baûn naøy, chuùng ta taïm bieát cöông yeáu hoïc Phaät.

     Phaàn lyù thuyeát cuûa ñaïo Phaät khaùc haún vôùi thuyeát lyù cuûa nhöõng trieát gia, hoïc giaû khaùc. Bôûi vì hoï duøng suy tö nghó töôûng bieän thuyeát, coøn ñaây do ñöùc Phaät sau khi giaùc ngoä thaáy leõ thaät nhö theá, tuøy hoaøn caûnh tröôøng hôïp ñem ra chæ daïy cho ngöôøi. Ngöôøi kheùo öùng duïng lôøi Phaät daïy vaøo cuoäc soáng seõ ñöôïc keát quaû toát ñeïp, hoaøn toaøn khoâng hoïa haïi. Cho neân, trong kinh noùi “lôøi Phaät noùi tröôùc, giöõa, sau ñeàu thieän”.

IV.- THÖÏC HAØNH     

     ÖÙng duïng phaàn lyù thuyeát treân vaøo cuoäc soáng hieän taïi, seõ ñöôïc keát quaû tuøy theo khaû naêng phöông phaùp mình thöïc haønh. Söï thöïc haønh coù chia nhieàu thöù baäc: Nguõ thöøa, Tam thöøa, Nhaát thöøa. Chöõ thöøa ôû ñaây ví duï coã xe chôû ngöôøi ñi. Töø vò trí con ngöôøi chôû ñeán con ngöôøi laø Nhaân thöøa. Töø vò trí con ngöôøi chôû ñeán quaû vò chö thieân goïi laø Thieân thöøa. Töø vò trí con ngöôøi chôû ñeán quaû vò Thanh vaên goïi laø Thanh vaên thöøa. Töø vò trí con ngöôøi chôû ñeán quaû vò Duyeân giaùc goïi laø Duyeân giaùc thöøa. Töø vò trí con ngöôøi chôû ñeán quaû vò Boà-taùt goïi laø Boà-taùt thöøa. Ñoù goïi laø Nguõ thöøa. Boû hai phaàn Nhaân thöøa vaø Thieân thöøa coøn laïi ba thöøa sau goïi laø Tam thöøa. Töø vò trí con ngöôøi phaøm phu chôû thaúng ñeán quaû vò Phaät goïi laø Phaät thöøa hay Nhaát thöøa.

     Töø vò trí con ngöôøi ñeán vò trí con ngöôøi mai haäu laø, öùng duïng tu haønh Tam qui nguõ giôùi vaø nhöõng neà neáp soáng hieàn laønh chaân thaät cuûa con ngöôøi. Töø vò trí con ngöôøi ñeán quaû vò chö Thieân, öùng duïng phaùp Thaäp Thieän vaøo ñôøi soáng tu haønh vaø thieàn ñònh töø Sô thieàn ñeán Töù thieàn. Töø vò trí con ngöôøi ñeán quaû vò Thanh vaên, öùng duïng phaùp Töù ñeá ñeå tu haønh. Töø vò trí con ngöôøi ñeán quaû vò Duyeân giaùc öùng duïng phaùp Thaäp nhò nhaân duyeân tu haønh. Töø vò trí con ngöôøi ñeán quaû vò Boà-taùt öùng duïng phaùp Luïc ñoä tu haønh. Töø vò trí con ngöôøi phaøm phu thaúng ñeán quaû vò Phaät öùng duïng phöông phaùp “töùc taâm laø Phaät” tu haønh. Ví nhö chuùng ta muoán ñi ñeán vò trí naøo, khi ra beán xe lieàn tìm xe ñi veà vò trí aáy leo leân, seõ ñöa chuùng ta ñi ñeán ñích nhö choã mong muoán. Ñaïo Phaät cuõng theá, tuøy theo sôû thích cuûa ngöôøi maø laäp nhieàu phaùp moân, öng phaùp moân naøo öùng duïng tu haønh ñeàu keát quaû ñuùng nhö sôû nguyeän. Ñoù laø phöông tieän tuøy cô cuûa ñöùc Phaät treân phöông phaùp giaùo hoùa chuùng sanh. Neáu noùi thaúng baûn hoaøi cuûa Ngaøi, chæ muoán chuùng sanh thaønh Phaät laø muïc tieâu duy nhaát.

     Ñaïo Phaät truyeàn sang Trung Quoác laïi chia thaønh nhieàu toâng phaùi, moãi toâng phaùi y cöù treân nhöõng boä Kinh hay Luaän laøm chuû yeáu cho söï tu haønh. Neáu noùi roäng coù caû thaûy möôøi toâng, noùi heïp theo söï truyeàn baù hieän taïi coù boán toâng. Hieän nay coøn boán toâng ñang löu haønh laø Thieân Thai toâng, Thieàn toâng, Maät toâng, Tònh ñoä toâng. Phaät giaùo Vieät Nam chòu aûnh höôûng Phaät giaùo Trung Quoác, söï löu haønh caùc toâng phaùi cuõng töông tôï Trung Quoác.

V.- TRUYEÀN BAÙ

ÔÛ ñaây noùi truyeàn baù laø ñi thaúng vaøo phöông phaùp, khoâng caên cöù treân lòch söû. Nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät ñöôïc goïi laø Kinh, bôûi hai lyù do: hôïp lyù vaø hôïp cô. Moät chaân lyù duø cao sieâu ñeán ñaâu, neáu khoâng öùng duïng ñöôïc vaøo cuoäc ñôøi, chaân lyù aáy trôû thaønh khoâng neàn taûng, chæ lô löûng treân khoâng trung. Chaân lyù khoâng aùp duïng ñöôïc cho ngöôøi seõ laø voâ ích. Truyeàn baù söï voâ ích thaät laø laøm moät ñieàu voâ nghóa. Lôøi Phaät daïy ñuùng chaân lyù goïi laø hôïp lyù, song lôøi daïy aáy cuõng phaûi hôïp caên cô trình ñoä cuûa con ngöôøi ñöông thôøi thì hoï öùng duïng môùi ñöôïc. Hôïp lyù hôïp cô laø hai ñieàu kieän khoâng theå thieáu treân phöông dieän truyeàn baù. Neáu chæ daïy thích hôïp söï öa thích cuûa ngöôøi maø khoâng coù chaân lyù seõ ñöa ñeán meâ tín vaø toäi loãi. Moät troïng traùch cuûa ngöôøi truyeàn baù, phaûi nhaän ñònh saùng suoát, ñeå khoâng bò loãi thôøi hay sai chaân lyù. Chính ñaây laø yù nghóa “tuøy duyeân maø baát bieán” cuûa tinh thaàn Ñaïi thöøa. Baát bieán laø hôïp lyù, tuøy duyeân laø hôïp cô. Thaät laø moät hình aûnh linh ñoäng ñi vaøo cuoäc ñôøi cuûa chaùnh phaùp. Ngöôøi truyeàn baù chaùnh phaùp luùc naøo cuõng linh ñoäng maø khoâng sai chaân lyù. Bôûi cuoäc ñôøi laø moät doøng bieán thieân, moãi thôøi ñeàu moãi khaùc, chuùng ta khoâng theå mang hình thöùc coå loã ñi vaøo thôøi ñaïi vaên minh. Laøm theá, chæ chuoác söï chaùn cheâ cuûa thieân haï, khoâng lôïi gì cho mình, cho chaùnh phaùp caû. Cuõng khoâng theå mang hình thöùc raát hôïp thôøi trang, maø boû maát chaân lyù. Tuøy duyeân maø baát bieán, quaû laø chaân lyù ngaøn ñôøi cuûa ngöôøi ñi ra giaùo hoùa.

       Laïi nöõa, con ngöôøi soáng luùc naøo cuõng dung hoøa giöõa tình caûm vaø lyù trí. Tình caûm laø quaû tim, lyù trí laø khoái oùc. Quaû tim vaø khoái oùc phaûi nhòp nhaøng hoøa ñieäu thì con ngöôøi môùi thanh thaûn an vui. Nghieâng moät beân naøo cuõng laøm maát thaêng baèng, khieán con ngöôøi deã maát bình thöôøng. Ñaïo Phaät muoán coøn maõi treân nhaân gian vôùi con ngöôøi, söï truyeàn baù cuõng phaûi laøm thoûa maõn hai phaàn aáy. Ñeå thoûa maõn phaàn khoái oùc, ngöôøi truyeàn baù chaùnh phaùp phaûi thöôøng giaûng daïy Kinh Luaän cho Phaät töû nghe. Thaám nhuaàn trieát lyù cao sieâu cuûa Phaät giaùo, ngöôøi Phaät töû môùi khoûi nghi ngôø khi nghe moät lyù thuyeát khaùc. Söï tu haønh vöõng chaõi, cuõng nhôø hieåu thaáu giaùo lyù sieâu thoaùt cuûa Phaät daïy. Giaùo lyù laø ngoïn ñuoác saùng ñöa ngöôøi ra khoûi röøng voâ minh u toái. Coù saün trong tay ngoïn ñuoác saùng, ngöôøi Phaät töû chaéc chaén seõ thoaùt khoûi röøng meâ. Ñeå thoûa maõn con tim, nhöõng hình thöùc nghi leã taùn tuïng ôû nhaø chuøa, giuùp ngöôøi Phaät töû nieàm tin ñöôïc sung maõn. Nhöõng buoåi leã taïi chuøa ñeàu coù mang tính chaát tín ngöôõng, phoå nhaïc trong nhöõng lôøi tuïng taùn ñeàu laø ñi thaúng vaøo tình caûm cuûa con ngöôøi. Tuy chöa hieåu gì veà Phaät phaùp, chæ ñeán chuøa tuïng moät thôøi kinh, ngöôøi ta cuõng thaáy loøng ñöôïc nheï nhaøng laâng laâng. Hoaëc nhöõng ñeâm khuya tónh mòch, nhöõng lôøi tuïng taùn thaâm traàm hoøa vôùi tieáng khaùnh tieáng moõ nhòp nhaøng, khieán ngöôøi nghe taâm hoàn döôøng nhö bay boång treân khoâng trung. Tuy nhieân nhö theá, hai phaàn lyù trí vaø tình caûm ñeàu phaûi quaân bình nhau, leäch moät beân ñeàu laø khuyeát ñieåm lôùn. Neáu chæ coù lyù trí maø thieáu tình caûm trôû thaønh khoâ khan. Neáu chæ coù tình caûm maø thieáu lyù trí trôû thaønh meâ tín. Ngöôøi truyeàn giaùo phaûi kheùo leùo quaân bình hai ñieàu naøy.

VI.- KEÁT LUAÄN

Ñaïo Phaät coù maët ôû theá giôùi naøy ñaõ treân hai möôi laêm theá kyû, söï truyeàn baù naøy quaû thaät laâu daøi. Sôû dó ñöôïc nhö theá, do Phaät giaùo laø chaân lyù khoâng lyù thuyeát naøo beû gaõy noåi, ngöôøi tu haønh theo Phaät giaùo ñöôïc keát quaû lôïi ích thieát thöïc khoâng nghi ngôø, phöông phaùp truyeàn baù cuûa Phaät giaùo raát linh ñoäng. Chuùng ta höõu duyeân höõu phöôùc môùi ñöôïc goäi nhuaàn chaùnh phaùp,  ñöøng coâ phuï phöôùc duyeân cuûa mình, moãi chuùng ta phaûi noã löïc tieán tu. Coù thöôûng thöùc ñöôïc phaùp vò roài, chuùng ta môùi tuøy duyeân lôïi ích keû sau. Laøm theá naøo cho ngoïn ñeøn chaùnh phaùp noái tieáp maõi khoâng taét treân coõi theá gian naøy. Ñeàn ôn Phaät toå khoâng gì hôn cöùu ñoä chuùng sanh. Söï cöùu ñoä thöïc teá nhaát, phaûi ngay coõi ñôøi naøy, vôùi nhöõng ngöôøi coù maët hieän nay, khieán hoï chuyeån moïi khoå ñau trôû thaønh an laïc. Phaät giaùo khoâng phaûi caùi gì xa vôøi, khoâng phaûi söï öôùc mô vieån voâng, maø hieän taïi thöïc teá. Nhaän ñònh nhö theá, môùi coù theå ñem ñaïo Phaät vaøo cuoäc ñôøi moät caùch höõu hieäu.

]