BOÀ-TAÙT SÔÏ NHAÂN CHUÙNG SANH SÔÏ QUAÛ

            Laø con ngöôøi ai cuõng sôï khoå caàu vui, song ngöôøi meâ chæ bieát sôï quaû khoå caàu quaû vui. Ngöôïc laïi ngöôøi tænh chæ sôï nhaân khoå, taïo nhaân vui. Hai beân coù caùi nhìn khaùc nhau, beân naøo seõ ñaït ñöôïc nhö sôû nguyeän? Duø ngaây thô theá maáy, ngöôøi ta vaãn bieát, khoâng taïo nhaân laønh maø caàu quaû toát laø chuyeän khoâng ñaâu; sôï quaû khoå maø cöù taïo nhaân aùc laø vieäc khoù traùnh. Nhaân aùc khoâng gaây, duø chaúng sôï quaû khoå, noù vaãn khoâng ñeán; nhaân laønh cöù taïo, duø chaúng caàu quaû vui, noù vaãn boø sang. Cho neân ngöôøi trí nhìn töø caùi nhaân maø choïn löïa, choïn nhaân laønh boû nhaân aùc. Caû ñôøi maõi gaây taïo nhaân laønh, loaïi tröø nhaân aùc, ngöôøi naøy baûo ñaûm gaët haùi nhöõng keát quaû ñeïp ñeõ an vui. Ai say söa taïo nhaân aùc, chaúng bao giôø nghó tôùi nhaân laønh, chaéc chaén seõ thu löôïm ñöôïc muoân vaøn ñau khoå, duø hoï sôï seät khaån caàu quaû aáy ñöøng ñeán. Cho neân caâu chaâm ngoân nhaø Phaät, ít Phaät töû naøo khoâng thuoäc, laø “Boà-taùt sôï nhaân chuùng sanh sôï quaû”.

NGHÓA BOÀ-TAÙT VAØ CHUÙNG SANH

            Boà-taùt (Bodhisavattu) laø ngöôøi giaùc ngoä, thaáy taän caùi manh nha caùi ñaàu moái cuûa söï khoå ñau vaø an laïc. Muoán heát khoå ñöôïc vui, khoâng gì hôn ngay caùi maàm ñau khoå chuùng ta ñöøng gieo, caùi maàm an vui phaûi tung vaõi. Khoâng gieo nhaân khoå thì quaû khoå laøm gì coù. Cöù tung vaõi nhaân vui thì quaû vui khoâng vôøi cuõng ñeán. Ñaây laø haønh ñoäng cuûa ngöôøi giaùc ngoä. Chuùng sanh laø nhöõng keû meâ, chæ nhìn treân caùi quaû maø sôï maø caàu. Luoân luoân sôï khoå caàu vui, maø nhaân ñau khoå khoâng traùnh, nhaân an vui khoâng taïo. Moät khi quaû ñau khoå ñeán thì caàu khaån van xin, song laøm sao qua khoûi, vì ñaõ hình thaønh. Caàu mong mô öôùc quaû an vui, nhöng nhaân khoâng gaây thì quaû töø ñaâu maø ñeán. Ñaây laø hình aûnh traùi ngöôïc cuûa keû meâ ngöôøi giaùc. Tuy nhieân, caùi meâ naøy ai cuõng coù theå boû, caùi giaùc naøy ai cuõng coù theå laøm. Chæ laø nhaém vaøo nhaân laø giaùc, ai khoâng theå laøm ñöôïc vieäc ñoù. Theá neân, Boà-taùt laø chuyeän taát caû chuùng ta coù theå laøm ñöôïc vaø chuùng sanh chuùng ta cuõng boû ñöôïc.

BOÀ-TAÙT SÔÏ NHAÂN

            Boà-taùt laø con ngöôøi giaùc ngoä vaø hay laøm giaùc ngoä ngöôøi khaùc. Bôûi giaùc ngoä neân thaáy roõ caùi gì laø nhaân ñau khoå lieàn sôï haõi tìm moïi caùch ñeå dieät tröø. Thaáy tham lam vaø keo kieät laø nhaân ñau khoå, Boà-taùt tu boá thí ñeå tieâu dieät neân noùi boá thí ñoä san tham. Thaáy buoâng lung ngaïo maïn laø nhaân phaù hoaïi ñöùc haïnh, Boà-taùt tu trì giôùi ñeå khöû deïp, neân noùi trì giôùi ñoä phaù giôùi. Thaáy noùng giaän laø nhaân gaây nhieàu toäi loãi. Boà-taùt tu nhaãn nhuïc ñeå deïp, neân noùi, nhaãn nhuïc ñoä saân haän. Thaáy löôøi bieáng beâ tha laø nhaân hö thaân maát coâng ñöùc, Boà-taùt tu tinh taán ñeå ñaùnh ñuoåi, neân noùi tinh taán ñoä giaûi ñaõi. Thaáy taâm taùn loaïn laø nhaân ñieân ñaûo toái taêm, Boà-taùt tu thieàn ñònh ñeå thu nhieáp, neân noùi thieàn ñònh ñoä taùn loaïn. Thaáy ngu si laø nhaân traàm luaân sanh töû, Boà-taùt tu trí tueä ñeå chieáu phaù, neân noùi trí tueä ñoä ngu si.

            Sôû dó Boà-taùt tu luïc ñoä laø ñeå dieät tröø saùu caùi nhaân xaáu xa toäi loãi muø toái hieåm nguy, daãn con ngöôøi ñi maõi trong traàm luaân ñau khoå. Khi saùu caùi nhaân aáy bò tieâu dieät hoaøn toaøn laø giaùc ngoä giaûi thoaùt. Giai ñoaïn tu luïc ñoä laø ñang haønh haïnh Boà-taùt, ñeán khi giaùc ngoä laø Boà-taùt thaät söï. Phaàn naøy laø tu haïnh Boà-taùt naëng veà töï giaùc. 

CHUÙNG SANH SÔÏ QUAÛ

            Chuùng sanh laø nhöõng con ngöôøi meâ muoäi, moät beà sôï khoå maø khoâng bieát nguyeân nhaân. Thaáy caùi gì khoå ñau ñeán laø kinh hoaøng khieáp sôï van xin caàu cöùu, maø khoâng bieát caùi khoå aáy xuaát phaùt töø nguyeân nhaân naøo. Khi caùi khoå qua roài, thì bình thaûn nhö thöôøng khoâng bieát gì tu söûa. Nhöõng caùi quaû chuùng sanh sôï nhaát laø:

            Sôï ngöôøi khaùc gieát haïi mình, maø taâm gieát haïi ngöôøi khoâng boû. Coøn oâm möu ñoà gieát haïi ngöôøi thì quaû ngöôøi gieát haïi mình laøm sao traùnh khoûi. Sôï ngöôøi khaùc leùn laáy, cöôùp giöït tieàn baïc cuûa caûi cuûa mình maø taâm tham lam cuûa ngöôøi khoâng chöøa. Ñaõ tham cuûa ngöôøi thì ngöôøi tham cuûa mình laø söï ñöông nhieân. Sôï ngöôøi ta xaâm phaïm tieát haïnh vôï con mình, maø mình vaãn doøm ngoù theøm thuoàng vôï con ngöôøi. OÂm loøng phaù hoaïi söï trinh baïch cuûa gia ñình ngöôøi thì ngöôøi phaù hoaïi haïnh phuùc gia ñình mình khoù traùnh khoûi. Sôï ngöôøi ta duøng lôøi löôøng gaït vu caùo mình, maø mình vaãn thích löôøng gaït vu caùo ngöôøi. Ñaõ coù caùi nhaân löôøng gaït vu caùo ngöôøi thì quaû ngöôøi löôøng gaït vu caùo mình laøm sao troán ñöôïc. Sôï say söa nhö ñieân nhö daïi bò ngöôøi cöôøi cheâ, maø röôïu khoâng töø khoâng kieâng. Saün saøng uoáng röôïu thì phaûi chaáp nhaän say söa. Ñaây laø  nhöõng caùi quaû maø chuùng sanh sôï haõi. Song sôï quaû maø khoâng traùnh nhaân, thaät laø khôø khaïo ngaây thô. Ñoù laø noùi leân tính meâ muoäi cuûa con ngöôøi, ñöôïc goïi laø chuùng sanh.

BOÀ-TAÙT TAÏO NHAÂN

            Ñeán phaàn giaùc tha, Boà-taùt thaáy boån phaän mình phaûi ñem söï giaùc ngoä laïi cho moïi ngöôøi. Ñeå ñaït muïc ñích aáy, Boà-taùt phaûi taïo döïng cho mình ñaày ñuû nhöõng ñieàu thieát yeáu naøy: Moät laø Boà-taùt phaûi thoâng suoát Phaät phaùp (noäi minh). Vì muïc ñích daïy ngöôøi tu theo ñöôøng loái giaùc ngoä maø khoâng thoâng suoát giaùo lyù Phaät thì khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. Hai laø Boà-taùt phaûi thoâng heát caùc moân taâm lyù hoïc, xaõ hoäi hoïc, khoa hoïc… (ngoaïi minh). Coù suoát thoâng caùc moân naøy thì söï giaùo hoùa khoâng bò chöôùng ngaïi. Ba laø Boà-taùt phaûi bieát caùc moân y döôïc (y phöông minh). Trò cho ngöôøi ñöôïc laønh beänh, chæ daïy ñaïo lyù cho hoï raát deã daøng, vì hoï coù caûm tình saün saøng nghe mình daïy. Boán laø Boà-taùt phaûi hoïc caùc ngheà nghieäp thaät hay thaät kheùo (coâng xaûo minh). Caàn giuùp ñôõ moïi ngöôøi, chuùng ta phaûi coù taøi gioûi ngheà kheùo, vöøa chæ daïy daân chuùng, vöøa gaày ñöôïc neàn kinh teá toát ñeïp cho ñoàng baøo. Nhôø taøi ngheä ñaëc bieät cuûa mình, ngöôøi ta môùi ñeán caàu hoïc, laø cô hoäi toát ñeå giaùo hoùa hoï. Naêm laø Boà-taùt phaûi gioûi ngoaïi ngöõ (thanh minh). Muoán tieáp xuùc vôùi nhieàu haïng, nhieàu gioáng ngöôøi, caàn phaûi bieát nhieàu thöù tieáng. Bieát tieáng hoï, chuùng ta môùi deã thoâng caûm vaø giaùo hoùa hoï. Taïo döïng cho mình ñaày ñuû naêm ñieàu kieän naøy, Boà-taùt môùi laøm troøn söï nghieäp giaùc tha. Chuùng ta khoâng theå oâm aáp lyù töôûng suoâng raèng “theä nguyeän giaùc tha”, khi ñoù nôi mình khoâng coù moät chuùt khaû naêng, moät ít phöông tieän thì söï giaùc tha trôû thaønh voâ nghóa. Tröôùc tieân chuùng ta phaûi taïo döïng cho mình ñaày ñuû ñieàu kieän thieát yeáu (nguõ minh), sau ñoù mang haønh lyù leân vai tieán treân ñöôøng giaùc tha, chuùng ta môùi laøm troøn nhieäm vuï.

            Taïo döïng cho mình ñuû naêm ñieàu kieän treân roài, Boà-taùt coøn phaûi öùng duïng boán vieäc thì söï giaùo hoùa môùi deã thaønh töïu: Moät laø Boà-taùt phaûi saün saøng giuùp ñôõ tieàn baïc cuûa caûi hoaëc söùc löïc cuûa mình khi ngöôøi caàn. Nhôø söï giuùp ñôõ ngöôøi ta deã coù caûm tình, nhieáp hoùa hoï môùi ñöôïc (boá thí nhieáp). Hai laø Boà-taùt phaûi noùi lôøi hoøa nhaõ dòu daøng deã meán. duø chuùng ta coù giuùp ai bao nhieâu, maø thoát ra nhöõng lôøi thoâ baïo hoï ñeàu böïc boäi chaùn gheùt. Kheùo duøng lôøi hieàn hoøa nhu nhuyeán nhieáp hoùa ngöôøi (aùi ngöõ nhieáp) laø deã thaønh coâng. Ba laø Boà-taùt phaûi xoâng pha laøm nhöõng ñieàu gì ñeå ñem lôïi ích thieát thöïc cho ngöôøi. Chuùng ta khoâng phaûi chæ noùi suoâng, maø phaûi laøm thaät söï. Ai caàn ñieàu gì coù theå laøm ñöôïc, chuùng ta phaûi noã löïc laøm giuùp, ñeå ñem ñeán keát quaû lôïi ích cho hoï. Nhôø baøn tay cuûa mình giuùp hoï thaønh coâng moät vieäc, sau ñoù mình ñem chaùnh phaùp giaùo hoùa hoï, hoï deã daøng thu nhaän (lôïi haønh nhieáp). Boán laø Boà-taùt phaûi laên xaû vaøo trong moïi ngaønh moïi ngheà ñeå cuøng laøm cuøng soáng vôùi hoï. Deã thoâng caûm nhau nhaát laø baïn ñoàng nghieäp. Ñoàng trong moät caûnh ngoä, coù baøn luaän ñieàu gì thaät laø deã caûm thoâng. Chính choã chung ngheà nghieäp, chuùng ta ñem chaùnh phaùp giaùo hoùa hoï ñöôïc söï chaáp nhaän khoâng khoù khaên gì (ñoàng söï nhieáp). Boán ñieàu naøy laø phöông tieän khoâng theå thieáu cuûa Boà-taùt treân con ñöôøng giaùc tha.

CHUÙNG SANH CAÀU QUAÛ

            Chuùng sanh khoâng öa taïo nhaân toát maø mong caàu quaû toát. Quaû toát laøm gì ñeán ñöôïc, bôûi khoâng coù nhaân. Tuy theá maø hoï vaãn öôùc mô troâng ñôïi quaû toát. Nhö ngöôøi ta cöù mong cho mình ñöôïc soáng laâu maïnh khoûe, maø khoâng chòu cöùu ngöôøi giuùp vaät. Sanh maïng cuûa ngöôøi khoâng ñöôïc toân troïng maø muoán moïi ngöôøi toân troïng sanh maïng mình laø ñieàu khoâng theå ñöôïc. Hoaëc caàu mong mình ñöôïc giaøu coù ai naáy ñeàu uûng hoä mình, maø khoâng chòu laøm vieäc boá thí, giuùp ñôõ ngöôøi luùc cuøng khoán. Laïi coù ngöôøi caàu cho gia ñình mình hoøa vui haïnh phuùc vôï con ñeàu trinh baïch, maø khoâng chòu soáng haïnh trinh baïch vôùi moïi ngöôøi. Cuõng coù ngöôøi caàu xin ñöøng ai löøa gaït mình, maø khoâng chòu noùi lôøi chaân thaät. Quaû laø muoán ñi beân taây maø höôùng maët veà ñoâng. Coù ngöôøi caàu nguyeän gia ñình mình sum hoïp thuaän hoøa, maø khoâng duøng lôøi khuyeân can cho moïi ngöôøi cuøng hoøa hôïp. Coù ngöôøi caàu mong ñöøng ai duøng lôøi hung aùc noùi vôùi mình, maø mình khoâng chòu duøng lôøi hieàn hoøa noùi vôùi ngöôøi. Coù nhöõng ngöôøi muoán ai cuõng trình baøy leõ thaät vôùi mình, maø mình khoâng trình baøy vôùi ngöôøi. Coù nhöõng ngöôøi caàu mong ñöøng ai tham lam vôùi nhöõng caùi coù cuûa mình, maø mình khoâng chòu boû loøng tham vôùi nhöõng caùi coù cuûa ngöôøi. Coù nhöõng ngöôøi caàu xin ñöøng ai giaän hôøn mình, maø mình chöa chòu hæ xaû cho ngöôøi. Coù nhöõng ngöôøi caàu cho mình coù trí tueä saùng suoát, maø nhöõng coá chaáp taø kieán khoâng chòu boû. Bao nhieâu thöù caàu mong naøy khoâng bao giôø ngöôøi ta toaïi nguyeän, chæ vì mong quaû maø khoâng chòu taïo nhaân. Ñaây laø söï caàu mong suoâng cuûa nhöõng con ngöôøi meâ muoäi. 

SÖÏ SAI BIEÄT GIÖÕA BOÀ-TAÙT VAØ CHUÙNG SANH

            Nhìn treân caùi “SÔÏ” giöõa Boà-taùt vaø chuùng sanh ñaõ quaù khaùc bieät nhau. Boà-taùt bieát laø nhaân ñau khoå lieàn hoaûng sôï tìm moïi caùch ñeå tieâu dieät chuùng. Coøn moät chuùt maàm ñau khoå, Boà-taùt vaãn khoâng an. Bôûi vaäy Boà-taùt luoân luoân öùng duïng Luïc ñoä ñeå khöû deïp moïi maàm nhaân ñau khoå. Nhaân ñau khoå ñaõ dieät saïch, quaû ñau khoå do ñaâu ñeán ñöôïc, neân Boà-taùt khoâng bao giôø quan taâm ñeán quaû. Khoâng sôï quaû maø quaû cuõng khoâng ñeán. Ngöôïc laïi, chuùng sanh nôm nôùp sôï quaû khoå, maø nhaân ñau khoå khoâng ngaên ngöøa, cho neân caøng sôï chuùng laïi caøng ñeán. Ngöôøi ta khoùc loùc than van khi gaëp quaû khoå, maø khoâng chòu nhìn xem quaû khoå aáy do ai gaây neân. Keâu trôøi traùch ñaát haän ngöôøi, chæ laø vieäc voâ ích, coù khi quaû khoå laïi taêng theâm. Khoâng trôøi Phaät naøo coá laøm chuùng ta khoå, do söï daïi khôø ngu muoäi cuûa chuùng ta taïo thaønh nhöõng nhaân ñau khoå, nhaân ñaõ coù thì quaû coá nhieân phaûi ñeán. Khoùc than oaùn traùch chæ laøm theâm ñaäm neùt khoå ñau maø thoâi.

            Ñeán phaàn giaùc tha, Boà-taùt coá taïo cho mình ñaày ñuû khaû naêng, naøo nguõ minh, naøo töù nhieáp phaùp, laøm thuyeàn beø cöùu vôùt chuùng sanh. Boà-taùt khoâng mong öôùc vieån voâng, maø phaûi cuï theå thöïc teá nhìn thaúng vaøo leõ thaät. Cho neân phaûi reøn luyeän mình coù thaät taøi, thaät ñöùc, môùi noùi ñeán söï giaùo hoùa moïi ngöôøi. Boà-taùt khoâng coù thaùi ñoä ngaây thô nhö nhöõng ngöôøi noùi töø bi, noùi thöông chuùng sanh, maø chæ coù ôû ñaàu moâi. Boà-taùt laø con ngöôøi haønh ñoäng, mang trí tueä vaø taøi naêng cuûa mình ñi vaøo cuoäc ñôøi, soáng beân caïnh quaàn chuùng, nhö phaùp “Lôïi haønh” vaø “Ñoàng söï” cuûa Töù-nhieáp-phaùp , Boà-taùt khoâng phaûi nhöõng hình aûnh thôø ôû chuøa ngoài treân toøa sen hay côõi sö töû, maø laø nhöõng ngöôøi coù kyõ naêng kheùo leùo, mình maåy lem luoác, ñang loay hoay trong xí nghieäp, trong haõng xöôûng cheá taïo, töï mình laøm vaø chæ daïy ngöôøi laøm, ñaây laø “Coâng xaûo minh” trong Nguõ minh. Ngöôïc laïi, chuùng sanh moät beà mong caàu quaû ñeïp, maø khoâng taïo nhöõng nhaân toát. Quaû ñeïp laøm sao coù, khi nhaân toát chuùng ta chaúng gieo. Muoán gaët quaû maø khoâng gieo nhaân; neáu ñöôïc, quaû aáy chæ laø quaû gian laän, quaû cöôùp giöït, baát chaùnh. Ví nhö coù ngöôøi thaáy haøng xoùm troàng cam traùi chín oaèn caây, meâ quaù laïi haùi ngang, neáu chuû vöôøn thaáy ñaùnh gaõy tay, neáu khoâng thaáy haùi ñöôïc ñem veà, cuõng laø caùi quaû aên caép, caùi quaû xaáu xa nhuïc nhaõ. Caàu quaû maø khoâng chòu gaây nhaân, laø keû mô öôùc haõo huyeàn, xa rôøi thöïc teá, laø keû löôøi bieáng muoán aên maø khoâng chòu laøm. Khoâng gaây nhaân caàu quaû, laø keû meâ muoäi neân goïi laø chuùng sanh.

            Boà-taùt vaø chuùng sanh, naøo coù caùch bieät bao nhieâu, chæ chòu ñoåi caùi nhìn. Nhìn thaúng vaøo nhaân ñeå thaáy roõ nhaân khoå thì traùnh, nhaân vui thì haønh laø Boà-taùt. Chæ moät beà sôï quaû khoå, caàu quaû vui, maø khoâng caàn bieát nguyeân nhaân, laø chuùng sanh. Boà-taùt, chuùng sanh treân con ngöôøi khoâng khaùc, chæ khaùc caùi nhìn nhaân vaø nhìn quaû thoâi. Nhö hai ngöôøi cuøng ñöùng moät ñòa ñieåm, moät ngöôøi xaây maët veà ñoâng, moät ngöôøi xaây maët veà taây; neáu ngöôøi xaây maët veà taây chòu quay laïi nhìn veà ñoâng, thì ñaâu coù khaùc nhau. Nhö theá thì taát caû chuùng sanh ñeàu coù khaû naêng laøm Boà-taùt, khoâng phaûi vieäc Boà-taùt chæ daønh rieâng cho Boà-taùt, coøn chuùng ta khoâng coù phaàn.

            Xuyeân suoát baøi naøy, chuùng ta thaáy roõ Boà-taùt vaø chuùng sanh caùch nhau chöøng keõ tô sôïi toùc. Chuùng sanh ñoåi caùi “sôï quaû” thaønh “sôï nhaân” laø chuyeån thaønh Boà-taùt. Thaät laø meâ giaùc chæ khaùc nhau moät caùi nhìn. Boà-taùt ôû ñaây raát gaàn guõi thaân thieát vôùi chuùng sanh. Coù khi laø oâng thaày giaûng kinh cho moïi ngöôøi nghe, ñaâu khoâng phaûi laø Boà-taùt, vì ngaøi thoâng suoát “Noäi minh”. Coù luùc laø oâng thaày xem maïch boác thuoác cho moïi ngöôøi, aâu cuõng laø Boà-taùt, vì ngaøi thöïc haønh “Y phöông minh”. Moät ngöôøi thôï gioûi ñang höôùng daãn chæ daïy ñaøn em vôùi nhieät tình khoâng vuï lôïi, bieát ñaâu chöøng cuõng laø Boà-taùt, vì ngaøi thöïc hieän “Coâng xaûo minh”. Cho ñeán ngöôøi baïn cuøng cuoác raãy troàng khoai maø noùi ñaïo lyù chaân thaät chuùng ta nghe, ai ngôø laø Boà-taùt, vì Ngaøi thöïc haønh “Ñoàng söï nhieáp”. Boà-taùt laø nhöõng con ngöôøi thieát thaân vôùi chuùng ta, chæ khaùc vôùi chuùng ta ôû choã thaáy roõ nhaân aùc ñeå traùnh, nhaân thieän ñeå taïo. Coøn chuùng ta chæ moät beà sôï quaû khoå caàu quaû vui, maø khoâng chòu thaáy töôøng taän nguyeân nhaân cuûa noù. Gaàn ñaây beân ngaønh y hoïc cuõng coù caâu “ngöøa beänh hôn chöõa beänh”, cuõng na naù sôï nhaân hôn laø sôï quaû. Ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä, thaáy nguyeân nhaân roõ raøng laø giaùc, giaùc laø Boà-taùt. Chuùng ta tu theo Phaät laø ñi treân con ñöôøng giaùc, xeùt roõ nguyeân nhaân cuûa moïi vieäc xaûy ra ñeå ngöøa traùnh laø theo haïnh Boà-taùt. Moïi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù khaû naêng thöïc hieän vieäc “sôï nhaân”, thì chuùng ta ai cuõng laøm Boà-taùt ñöôïc. 

]