CHAÁP LAØ GOÁC ÑAÁU TRANH LAØ NGUOÀN

ÑAU KHOÅ

             Moïi ngöôøi chuùng ta ñeàu than cuoäc soáng laø ñau khoå..., ngöôøi ngheøo coù caùi khoå cuûa ngöôøi ngheøo, ngöôøi khaù giaû coù caùi khoå cuûa ngöôøi khaù giaû. Bieát laø mình khoå maø khoâng bieát caùi khoå aáy xuaát phaùt töø nguyeân nhaân gì. Khi khoå ñeán, ngöôøi ta chæ bieát keâu Phaät keâu trôøi than vaén thôû daøi, cam chòu baát löïc. Ngöôøi hoïc Phaät khoâng chaáp nhaän nhö vaäy, maø phaûi phaêng tìm taän coäi reã thöû xem noù phaùt xuaát töø ñaâu. Khoâng moät keát quaû naøo xaûy ra maø khoâng coù nguyeân nhaân. Vaäy khoå töø nguyeân nhaân naøo taïo ra? Chính “coá chaáp” laø nguyeân nhaân ñaáu tranh vaø ñau khoå. Heát coá chaáp laø heát ñaáu tranh, heát ñau khoå. Chuùng ta ñoïc ñoaïn kinh Phuù-laâu-na sau naøy thì thaáy roõ.

ÑAÏI YÙ KINH PHUÙ-LAÂU-NA

            Theá Toân ôû nöôùc Xaù-veä (Savathi) vöôøn Thaùi töû Kyø-ñaø (Jetavana) tònh xaù oâng Caáp Coâ Ñoäc (Anathapindika), toân giaû Phuù-laâu-na (Punna) ñeán xin Phaät daïy phaùp tu toùm goïn ñeå vaøo röøng tinh taán tu haønh. Phaät daïy: Neáu maét thaáy saéc ñuoåi theo chaáp chaët laø ñau khoå. Tai nghe tieáng, muõi ngöûi muøi, löôõi neám vò, thaân xuùc chaïm, yù duyeân phaùp ñuoåi theo chaáp chaët laø ñau khoå (xa Nieát-baøn). Maét thaáy saéc, tai nghe tieáng cho ñeán yù duyeân phaùp khoâng ñuoåi theo khoâng chaáp chaët laø heát ñau khoå (gaàn Nieát-baøn). Phaät hoûi Phuù-laâu-na: Sau khi hieåu roài, oâng ñeán choã naøo tu? Phuù-laâu-na baïch: Con ñeán nöôùc Du-na ôû phöông Taây tu. Phaät baûo: Daân xöù aáy hung haêng baïo ngöôïc, hoï seõ maéng nhieác nhuïc maï oâng, oâng nghó sao? Phuù-laâu-na baïch: Con nghó, chuùng coøn hieàn thieän chöa duøng tay ñaùnh ñaäp con. Phaät baûo: Chuùng duøng tay ñaùnh ñaäp oâng, oâng seõ nghó sao? Phuù-laâu-na baïch: Con nghó, chuùng coøn hieàn thieän khoâng laáy ñaát ñaù neùm con. Phaät baûo: Chuùng laáy ñaát ñaù neùm oâng, oâng seõ nghó sao? Phuù-laâu-na baïch: con nghó, chuùng coøn hieàn thieän chöa duøng caây, gaäy ñaùnh ñaäp con. Phaät baûo: Chuùng duøng caây, gaäy ñaùnh ñaäp oâng, oâng seõ nghó sao? Phuù-laâu-na baïch: Con nghó, chuùng coøn hieàn thieän chöa laáy dao beùn ñaâm cheùm con. Phaät baûo: Chuùng laáy dao beùn ñaâm cheùm oâng, oâng seõ nghó sao? Phuù-laâu-na baïch: Con nghó, chuùng thaät hieàn thieän chöa gieát con cheát. Phaät baûo: Chuùng gieát oâng cheát, oâng seõ nghó sao? Phuù-laâu-na baïch: Con nghó, chuùng thaät hieàn thieän ñaõ giuùp con giaûi thoaùt thaân oâ ueá khoå ñau naøy. Phaät baûo: OÂng neân ñeán ñoù ñoä nhöõng ngöôøi chöa ñöôïc ñoä.

            Phuù-laâu-na ñeán xöù aáy an cö ba thaùng chöùng ñöôïc Tam minh vaø ñoä ñöôïc naêm traêm cö só nam, naêm traêm cö só nöõ.

GIAÛI ROÄNG PHAÙP TU

            Maét thaáy saéc ñuoåi theo chaáp chaët laø ñau khoå, taïi sao? Vì con maét chuùng ta nhìn söï vaät khoâng coù caùi thaáy ñoàng nhaát, do coøn thoùi quen huaân taäp laâu ñôøi cuûa moãi ngöôøi coäng theâm vaøo trong ñoù, neân thaáy coù sai bieät. Thaáy sai bieät maø moãi ngöôøi ñeàu cho mình thaáy ñuùng söï thaät thì söï caõi vaõ khoâng theå traùnh khoûi. Coù caõi vaõ laø coù buoàn khoå, neân chaáp chaët laø ñau khoå. Ví nhö naêm coâ ñi chôï cuøng vaøo haøng vaûi. Coù moät loaïi vaûi maø nhuoäm ñuû naêm maøu, naêm coâ nhìn qua moãi coâ thích moãi maøu khaùc nhau. Coâ thích maøu xanh cho maøu xanh laø ñeïp, coâ thích maøu hoàng cho maøu hoàng laø ñeïp... Neáu moãi coâ ñeàu khaúng ñònh maøu mình thích laø ñeïp tuyeät, caùc maøu khaùc khoâng theå saùnh ñöôïc, seõ coù traän caõi vaõ noåi leân chaêng? Haún khoâng traùnh khoûi. Caõi vaõ laø nhaân giaän hôøn thuø ñòch, ñöa ñeán keát quaû ñau khoå. Ai coù theå ñöùng ra phaân giaûi maøu naøo ñeïp hôn maøu naøo. Chaân lyù seõ ñi veà ñaâu? Chuùng ta kheùo bieát moãi ngöôøi coù caùi thaáy khaùc nhau, chæ coù caùi ñeïp rieâng cuûa moãi ngöôøi, khoâng coù caùi ñeïp chung cho taát caû, thoâng caûm nhau, ñöøng caõi vaõ voâ ích, ñaây laø bieát soáng khoâng gaây ñau khoå. Neáu thaáy saéc lieàn ñuoåi theo laø nhieãm aùi, coù nhieãm aùi laø coù baûo thuû. AÙi, thuû laø nhaân sanh töû ñau khoå ôû ñôøi vò lai. Chính aùi thuû cuõng laø nhaân ñaáu tranh ngay trong hieän taïi. Ta thaáy saéc ñeïp aáy ta thích, ngöôøi khaùc thaáy ñeïp cuõng thích. Neáu ta ñöôïc thì ngöôøi maát, ai cuõng muoán ñöôïc thì phaûi ñaáu tranh, coù ñaáu tranh laø coù ñau khoå. Bôûi ñaáu tranh neân phieàn naõo, ñaây laø nhaân xa Nieát-baøn.

            Tai nghe tieáng ñuoåi theo chaáp chaët laø ñau khoå, taïi sao? Tai chuùng ta nghe tieáng cuõng khoâng ñoàng nhau. Bôûi moãi ngöôøi do huaân taäp sai bieät cao thaáp, neân coù nhaän ñònh khaùc nhau. Ví nhö cuøng nghe moät baøi phaùp, maø coù keû khen hay coù ngöôøi cheâ dôû, hoaëc ngöôøi khen ñoaïn naøy, keû khen ñoaïn khaùc. Nhö cuøng nghe moät baûn nhaïc, ngöôøi taøi töû chuyeân nghieäp cheâ nhaïc khoâng hay, ngöôøi môùi baäp beï vaøi noát nhaïc khen baûn nhaïc raát hay. Caùi nghe cuûa chuùng ta coøn tuøy thuoäc choã huaân taäp maø ñaùnh giaù khaùc nhau. Neáu baûo caùi nghe cuûa ta laø chaân lyù, caùi nghe cuûa ngöôøi khaùc cuõng nhaän laø chaân lyù. Hai chaân lyù maø sai bieät nhaát ñònh phaûi tranh caõi. Ñaõ tranh caõi thì ñi ñeán khoå ñau. Neân noùi chaáp chaët laø ñau khoå. Theá maø ngöôøi ñôøi noùi: “Caùi gì tai nghe maét thaáy môùi laø söï thaät.” Tai nghe tieáng maø chaïy theo tieáng cuõng laø ñau khoå. Vì tieáng coù hay dôû, coù toát coù xaáu, coù khen coù cheâ. Neáu nghe khen ta möøng, nghe cheâ ta giaän, nghe hay ta thích, nghe dôû ta böïc, ñaây laø goác phieàn naõo, laø nhaân ñau khoå, cuõng laø xa Nieát-baøn.

            Muõi ngöûi muøi ñuoåi theo chaáp chaët laø ñau khoå, taïi sao? Muõi chuùng ta cuøng ngöûi moät thöù muøi, maø keû khen thôm ngöôøi cheâ hoâi, tuøy thuoäc söï huaân taäp khaùc nhau. Ví nhö moät traùi saàu rieâng, ngöôøi quen aên noùi laø thôm, ngöôøi chöa töøng aên noùi laø hoâi. Hai ngöôøi ñoàng ngöûi ñöôïc muøi saàu rieâng, maø hai ngöôøi nhaän ñònh traùi nhau. Nhö vaäy, thôm laø chaân lyù, hoâi laø chaân lyù? Neáu ai cuõng cho mình laø chaân lyù thì khoù traùnh khoûi moät traän caõi vaõ. Laïi nöõa, nhö muøi nöôùc maém bieån, ngöôøi quen aên khen thôm, ngöôøi khoâng quen aên cheâ hoâi. Laøm sao ñaùnh giaù ñuùng söï thaät cuûa noù. Chuùng ta quen thoùi, mình noùi thôm bò ngöôøi khaùc cheâ hoâi laø noåi giaän. Nhaân ñaáu tranh töø ñaây phaùt khôûi, quaû ñau khoå nhaân ñoù maø thaønh. Neáu chuùng ta phoùng taâm chaïy theo muøi thôm, deã bò chuùng phænh gaït, ñi ñeán choã sa ñoïa. Ñaây cuõng laø taâm aùi nhieãm, sanh ra baûo thuû, taïo thaønh nhaân sanh töû ñau khoå ôû ñôøi sau.

            Löôõi neám vò ñuoåi theo chaáp chaët laø ñau khoå, taïi sao? Löôõi chuùng ta neám vò cuõng khoâng nhaát ñònh gioáng nhau, tuøy thuoäc choã huaân taäp rieâng cuûa moãi ngöôøi. Chính chuùng ta cuõng thöøa nhaän moãi ngöôøi coù khaåu vò khaùc nhau. Neáu moãi ngöôøi chaáp chaët khaåu vò cuûa mình laø ñuùng thì söï tranh caõi khoâng coù ngaøy döøng. Ví nhö ngöôøi quen aên maën khi naáu canh neám thöû raát vöøa aên, muùc böng leân baøn gaëp ngöôøi quen aên laït neám thöû lieàn cheâ maën. Caû hai ñeàu neám ñeán vò canh, moät beân baûo vöøa aên, moät beân cheâ maën. Chaân lyù veà beân naøo? Neáu môøi ngöôøi thöù ba neám thöû, ngöôøi naøy quen aên maën thì ñoàng yù vôùi ngöôøi aên maën, quen aên laït thì ñoàng yù vôùi ngöôøi aên laït. Neáu chaáp theo caùi löôõi cuûa mình thì söï caõi vaõ khoâng traùnh khoûi. Coù nhöõng thöùc aên ngöôøi choàng thích ngöôøi vôï khoâng thích, ngöôøi cha öa, con khoâng öa. Chuùng ta khaúng ñònh theo khaåu vò mình baét moïi ngöôøi phaûi theo thì hoï böïc boäi. Böïc boäi thì maàm ñaáu tranh deã buøng noå. Chính ñaây laø goác ñau khoå. Ngöôøi chaïy theo vò ngon ñoøi thoûa maõn caùi löôõi, hoï phaûi nhoïc nhaèn khoâng coù ngaøy cuøng. Anh thôï moäc laøm moãi ngaøy ñöôïc naêm ngaøn ñoàng (5.000ñ tieàn VN), hai böõa aên ñoøi phaûi ngon, chaéc anh khoâng coøn dö ñoàng naøo ñeå giaûi quyeát nhöõng nhu caàu khaùc, vaø anh seõ khoâng coù ngaøy naøo ñöôïc nghæ. Thích thöùc aên ngon laø aùi nhieãm vò, coù aùi nhieãm thì coù baûo thuû, aùi thuû laø nhaân sanh töû ñau khoå ôû ñôøi sau, laø xa Nieát-baøn.

            Thaân xuùc chaïm ñuoåi theo chaáp chaët laø ñau khoå, taïi sao? Thaân xuùc chaïm caûm giaùc khoâng gioáng nhau, tuøy cô theå moãi ngöôøi. Moät ngöôøi maäp (beùo), moät ngöôøi oám (gaày) ôû chung nhau moät caên phoøng. Khí haäu khoaûng möôøi taùm ñoä C, ngöôøi maäp (beùo) caûm thaáy maùt, ngöôøi oám (gaày) phaùt run. Ngöôøi oám laïi ñoùng kín cöûa soå, ngöôøi maäp böïc boäi môû toaùc ra. Theá laø, söï aåu ñaû phaûi ñeán. Bôûi chaáp chaët vaøo caûm giaùc rieâng mình, neân deã noå ra söï choáng ñoái. ÔÛ chung maø choáng ñoái nhau laø phieàn naõo, laø khoå ñau. Hôn nöõa, ñuoåi theo xuùc duïc laø nhaân tan naùt gia ñình, laø maàm traàm luaân khoå haûi.

            YÙ duyeân phaùp traàn ñuoåi theo chaáp chaët laø ñau khoå, taïi sao? Phaùp traàn laø boùng daùng ngoaïi caûnh do huaân taäp in saâu vaøo yù caên (naõo boä) maø thaønh. YÙ y cöù nhöõng boùng daùng saün coù aáy, nhaän ñònh moïi söï vieäc xaûy ra, gioáng nhö ngöôøi mang moät thöù kieáng maøu nhìn caûnh vaät. Bôûi söï huaân taäp töø moãi gia ñình, hoaøn caûnh xaõ hoäi khaùc nhau, neân söï nhaän ñònh cuûa moãi ngöôøi cuõng khaùc nhau, nhö moãi ngöôøi mang moät thöù kieáng maøu. Chaáp chaët nhaän ñònh rieâng tö cuûa mình, baét moïi ngöôøi phaûi gioáng nhö vaäy, laø khoâng theå ñöôïc. Cho neân söï ñaáu tranh caõi vaõ xaûy ra thöôøng nhaät, vì choã khoâng ñoàng yù nhau. Vôï choàng caõi vaõ ñeán ly dò cuõng vì khoâng ñoàng yù. Anh em choáng ñoái nhau ñeán tình coát nhuïc phaûi phaân ly, cuõng vì khoâng ñoàng yù. Cha coù theå töø con, cuõng vì con khoâng gioáng yù mình... Vôï choàng laøm sao ñoàng yù nhau ñöôïc? Vì vôï quen neáp noäi trôï, giao thieäp vôùi phaùi nöõ, coøn choàng hoaït ñoäng beân ngoaøi, phaàn lôùn tieáp xuùc phaùi nam, söï huaân taäp hai beân khaùc nhau quaù nhieàu, laøm gì coù nhaän ñònh gioáng nhau nhö moät ñöôïc. Theá maø ñoøi moïi vieäc phaûi ñoàng yù nhau, coù choã baát ñoàng lieàn sanh söï, quaû laø ñieàu khoâng hôïp lyù. Cha vaø con laïi khoù ñoàng yù nhau. Vì cha ñöôïc hoïc hoûi huaân taäp hoaøn caûnh khaùc, con ñöôïc hoïc hoûi huaân taäp moät hoaøn caûnh khaùc. Neáu con gioáng heät cha laø con ñaõ laïc haäu, vì soáng luøi laïi hai ba thaäp kyû. Hieåu nhö vaäy, chuùng ta muoán ñöôïc cuoäc soáng vui hoøa, caàn phaûi thoâng caûm nhau vaø xaû caùi chaáp rieâng bieät cuûa mình, môùi ñem laïi ñôøi soáng an laønh haïnh phuùc.

            Neáu yù ñuoåi theo phaùp traàn laø loaïn ñoäng ñieân ñaûo, laø phieàn luïy khoå ñau. Muoán taâm an ñònh, yù döøng laïi khoâng chaïy theo phaùp traàn, luùc aáy laø heát khoå, gaàn Nieát-baøn.

            Treân ñaây laø noùi roäng phaùp tu ngaøi Phuù-laâu-na nhaän ñöôïc moät caùch ñôn giaûn nôi ñöùc Phaät. ÖÙng duïng phaùp tu naøy chæ trong voøng ba thaùng Ngaøi chöùng ñöôïc Tam minh vaø ñoä ñöôïc haøng ngaøn cö só.

LYÙ DO NAØO NGAØI TU CHÖÙNG NHANH CHOÙNG

            a) Kheùo öùng duïng phaùp tu. - Do Ngaøi kheùo öùng duïng phaùp tu ñuùng nhö thaät neân keát quaû nhanh. Saùu caên laø coäi nguoàn toäi loãi, cuõng chính saùu caên laø goác giaûi thoaùt. Cho neân meâ laàm saùu caên laø “luïc taëc” (saùu ñöùa giaëc), tænh giaùc saùu caên laø “luïc thoâng” (saùu phaùp thaàn thoâng). Chuùng ta tu maø khoâng naém ñöôïc coäi reã naøy, cöù xoay quanh hình thöùc beân ngoaøi, neân tu caû ñôøi maø ít thaáy tieán boä. Vì tu maø vaãn thaáy thò phi, vaãn tranh hôn thieät... laøm sao heát phieàn naõo, neân caøng tu caøng xa Nieát-baøn.

            b) Taâm can ñaûm khoâng sôï hieåm nguy. -Sau khi Phaät hoûi oâng ñònh ñeán ñaâu yeân tu, Ngaøi thöa ñeán phöông Taây nöôùc Du-na. Phaät lieàn caûnh caùo daân xöù aáy hung haêng baïo ngöôïc..., Ngaøi vaãn khoâng chuùt nao nuùng vaø baïch moät caùch thoaûi maùi vôùi Phaät. Phaät thaáy yù chí vöõng chaõi vaø taâm hieàn hoøa bao dung cuûa Ngaøi, neân ñoàng yù cho ñi. Chính Phaät cuõng thaáy tröôùc laø Ngaøi seõ thaønh coâng, neân baûo “oâng neân ñeán ñoù ñoä nhöõng ngöôøi chöa ñöôïc ñoä”. Neáu chæ rieâng yù chí kieân cöôøng xem thöôøng hoïa hoaïn cuõng chöa ñuû cho Ngaøi sôùm ñaéc ñaïo, coøn nhôø taâm ñaïi hæ xaû duø gaëp caûnh naøo vaãn thaáy ngöôøi ta coøn toát. Maëc ngöôøi ñoái xöû caùch naøo, Ngaøi vaãn khoâng oâm moät chuùt oaùn hôøn thuø giaän. Ngöôïc laïi, chuùng ta thì sao? Gan daï xoâng pha vaøo choán hieåm nguy ñaõ khoâng coù, ai chaïm ñeán baûn ngaõ thì haän thuø khoâng theå tha. Vaäy chöøng naøo chuùng ta môùi ñaéc ñaïo?

KINH PHAÏM VOÕNG CUÕNG ÑOÀNG YÙ TREÂN

            Trong kinh Phaïm Voõng moãi khi keát thuùc kieán chaáp cuûa ngoaïi ñaïo, ñöùc Phaät ñeàu noùi: “Chæ Nhö Lai bieát roõ choã laàm chaáp ñoù vaø bieát nhieàu hôn nöõa hoï ñaõ tin nhö theá naøo, chaáp nhö theá naøo, coù baùo öùng nhö theá naøo, nhöng Nhö Lai khoâng heà ñeå yù chaáp tröôùc neân ñöôïc giaûi thoaùt tòch dieät. Nhö Lai bieát roõ söï sanh khôûi vaø taän dieät cuûa thoï, bieát söï aùi nhieãm vaø toäi loãi cuûa thoï, bieát söï thoaùt ly caùc thoï vaø ñem trí tueä quaùn saùt bình ñaúng maø ñöôïc giaûi thoaùt hoaøn toaøn.” (Kinh Phaïm Voõng. tröôøng A-haøm tr. 261 H.T. Trí Ñöùc dòch.)

            Qua ñoaïn kinh treân, chuùng ta thaáy Phaät bieát taát caû choã chaáp cuûa ngoaïi ñaïo vaø bieát nhieàu hôn, song Phaät khoâng chaáp tröôùc neân ñöôïc giaûi thoaùt tòch dieät. Ñaây laø Phaät ñaùnh giaù ñaày ñuû bieát chaáp laø trieàn phöôïc traàm luaân, bieát taát caû maø khoâng chaáp laø giaûi thoaùt tòch dieät. Ñeán ñoaïn sau, Phaät bieát roõ söï sanh khôûi vaø dieät taän cuûa thoï cho ñeán bieát söï thoaùt ly caùc thoï... Chöõ thoï ôû ñaây laø saùu caên tieáp xuùc saùu traàn laø xuùc coù caûm thoï laø thoï, aùi nhieãm laø aùi, toäi loãi laø thuû, taïo thaønh ñau khoå ñôøi naøy vaø nhaân sanh töû ñôøi sau. Do Phaät duøng trí tueä quaùn saùt bình ñaúng caùc thoï, duø thoï laïc, thoï khoå... baûn chaát noù laø duyeân hôïp hö doái, voâ thöôøng khoâng laâu beàn neân khoâng aùi nhieãm maø giaûi thoaùt.

            Laïi moät ñoaïn khaùc, Phaät noùi: “Caùc ñaïo só vaø Baø-la-moân sôû dó chuû tröông theá gian thöôøng truù cho ñeán chuû tröông chuùng sanh hieän taïi Nieát-baøn, cuõng bôûi hoï döïa vaøo söï xuùc ñoái phaân bieät cuûa saùu giaùc quan, neáu khoâng xuùc ñoái thôøi cuõng khoâng theå coù caùc chuû tröông...

            Neáu vò Tyø-kheo naøo ñoái vôùi saùu xuùc ñoái cuûa saùu giaùc quan bieát ñöôïc moät caùch ñuùng ñaén nhö thaät veà söï phaùt khôûi, söï dieät taän, söï nhieãm aùi, söï toäi loãi, vaø söï thoaùt ly noù, thì seõ vöôït ra ngoaøi voøng caùc kieán chaáp sai laàm treân.” (Tröôøng A-haøm tr 269 H.T Trí Ñöùc dòch). Ngoaïi ñaïo do saùu caên tieáp xuùc saùu traàn caûm thoï theá naøo chaáp cöùng theá aáy, cho caùi ta nhaän ñöôïc laø chaân lyù, khaùc vôùi caùi nhaän cuûa ta ñeàu sai laàm. Bôûi chaáp nhö vaäy neân keû naøy caõi vaõ keû kia, nhoùm naøy choáng ñoái nhoùm khaùc. Söï caõi vaõ choáng ñoái aáy roát cuoäc khoâng ñi ñeán ñaâu, chæ oâm aáp phieàn naõo thuø haän. Vì caùi caûm nhaän cuûa hoï laø cuïc boä, laø phieán dieän, laøm sao giaûi quyeát thoûa maõn ñöôïc caùi toaøn dieän. Chæ coù nhöõng ngöôøi qua söï xuùc ñoái, coù caûm nhaän, bieát roõ baûn thaân noù do duyeân hôïp sanh khôûi, roài voâ thöôøng hoaïi dieät, aùi nhieãm noù seõ taïo nghieäp ñau khoå, gôõ boû noù seõ thoaùt ly ngoaøi voøng kieán chaáp, ñöôïc giaûi thoaùt Nieát-baøn.

            Cuõng kinh Tröôøng A-haøm, Phaät coù thí duï Muø rôø voi. Caâu chuyeän theá naøy: Moät hoâm nhaø vua ngöï taïi trieàu muoán thöû nghieäm nhöõng ngöôøi muø. Vua sai caùc quan tìm moät soá ngöôøi muø daãn ñeán tröôùc saân trieàu vaø daãn moät con voi ñeán. Coâng vieäc oån ñònh xong, nhaø vua vaø quaàn thaàn ra tröôùc saân trieàu döï cuoäc thöû nghieäm. Vua baûo moät vò quan saép ñaët nhöõng ngöôøi muø ñöùng hai haøng, khoaûng giöõa laø choã con voi ñöùng. Xong xuoâi, vò quan baûo nhöõng ngöôøi muø raèng: Tröôùc caùc ngöôøi laø moät con voi, haõy tieán ñeán rôø xem, rôø roài dieãn taû hình daùng con voi cho nhaø vua vaø baù quan nghe, ai dieãn taû ñuùng ñöôïc haäu thöôûng. Sau khi aøo vaøo moø rôø, ngöôøi chuïp ñöôïc caùi chaân noùi con voi gioáng caây coät, ngöôøi rôø nhaèm caùi buïng noùi con voi gioáng caùi troáng, ngöôøi chuïp ñöôïc caùi ñuoâi noùi con voi gioáng choåi chaø..., moãi ngöôøi trình baøy con voi moãi caùch. Chính vì mình sôø tôùi naém ñöôïc neân khaúng ñònh con voi nhö theá, ngöôøi khaùc cuõng sôø tôùi naém ñöôïc cuõng khaúng ñònh choã bieát cuûa mình. Vì moãi ngöôøi ñeàu chaáp chaët vaøo choã xuùc chaïm rieâng mình neân khoâng ai chòu nghe ai, noå ra moät cuoäc caõi vaõ oàn naùo. Nhöõng ngöôøi muø yeâu caàu nhaø vua vaø baù quan phaân giaûi xem ai ñuùng. Tröôøng hôïp naøy, vua vaø quan laø ngöôøi maét saùng thaáy roõ con voi, seõ ñaùp theá naøo? Chæ coù caùch noùi raèng “caùc anh ñeàu ñuùng cuõng ñeàu khoâng ñuùng”. Nhöõng ngöôøi muø coù thoûa maõn chaêng? Haún hoï leân aùn nhöõng vò naøy “ba phaûi”. Bôûi vì söï vieäc hoaëc ñuùng, hoaëc sai, khoâng theå coù vöøa phaûi vöøa sai ñöôïc. Song nhaø vua vaø baù quan thaáy roõ toaøn boä con voi, laøm sao chaáp nhaän moät boä phaän con voi laø toaøn theå ñöôïc, cuõng khoâng theå phuû nhaän moät boä phaän con voi khoâng dính daùng gì ñeán con voi. Nhöõng ngöôøi muø ví duï chuùng ta chæ xuùc chaïm moät phaàn chaân lyù roài chaáp chaët vaøo ñoù tranh caõi nhau. Nhaø vua vaø baù quan thí duï ñöùc Phaät vaø caùc vò Boà-taùt ñaõ giaùc ngoä thaáy chaân lyù vieân maõn neân khoâng chaáp, cuõng khoâng veà huøa vôùi moät phe nhoùm naøo. Bôûi vaäy neân ñöùc Phaät goïi laø Nhaát thieát trí vaø Nhaát thieát chuûng trí, töùc laø Trí bieát taát caû vaø Trí bieát taát caû loaïi. Cho neân ñöùc Phaät noùi “Nhö Lai bieát taát caû maø khoâng chaáp tröôùc ñöôïc giaûi thoaùt tòch dieät.” Ngöôïc laïi, chuùng ta soáng trong muø toái quen roài, chuïp ñöôïc ñieàu gì hay lieàn cho laø cöùu kính, tuyeân boá cho moïi ngöôøi bieát, neáu coù ai thaáy khaùc chuùng ta, lieàn baûo hoï noùi baäy laø sai laàm. Do ñoù maø söï tranh caõi caøng ngaøy caøng taêng, khoå ñau caøng ngaøy caøng nhieàu. Neáu chuùng ta bieát, caùi thaáy cuûa mình chæ laø moät goùc moät caïnh chaân lyù, neáu coù ai thaáy khaùc cuõng laø moät goùc moät caïnh chaân lyù khaùc, chuùng ta vaø hoï “ñeàu moät phaàn ñuùng”, boå tuùc cho nhau laø hay, choáng ñoái nhau laø dôû. Theá gian naøy, moïi ngöôøi ñeàu coù caùi nhìn nhö vaäy thì soáng an laïc voâ bieân.

            Trong kinh Phaät noùi veà toân troïng chaân lyù vaø baûo veä chaân lyù raèng: “Neáu ai noùi vaán ñeà naøy toâi thaáy nhö theá laø ñuùng, ñaây laø caùi thaáy cuûa toâi.” Ngöôøi naøy bieát toân troïng chaân lyù. Ngöôïc laïi, “neáu ai noùi vaán ñeà naøy toâi thaáy nhö theá laø ñuùng, ngöôøi naøo thaáy nhö toâi laø phaûi, thaáy khaùc toâi laø sai laø baäy.” Ngöôøi naøy khoâng bieát toân troïng chaân lyù vaø baûo veä chaân lyù. Haàu heát chuùng ta ñeàu ñöùng veà haøng nguõ vôùi ngöôøi sau, ngöôøi khoâng bieát toân troïng chaân lyù. Vì theá chuùng ta bao giôø cuõng thaáy mình phaûi, moïi ngöôøi ñeàu sai, ñaây laø caùi beänh muoân ñôøi cuûa chuùng ta.

KINH KIM CANG BAÙT-NHAÕ TINH THAÀN CUÕNG TÖÔNG TÔÏ

            Hai caâu hoûi chuû yeáu cuûa toaøn quyeån kinh Kim Cang do toân giaû Tu-boà-ñeà hoûi Phaät laø: “Neáu coù ngöôøi thieän nam thieän nöõ phaùt taâm caàu Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc laøm sao an truï taâm? Laøm sao haøng phuïc taâm?” Phaät traû lôøi caâu an truï taâm raèng: “Neáu coù ngöôøi thieän nam thieän nöõ phaùt taâm caàu Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc, chaúng neân daáy taâm truï nôi saéc, chaúng neân daáy taâm truï nôi thanh, höông, vò, xuùc, phaùp; neân khoâng coù choã truï maø sanh taâm Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc.” Quaû laø Phaät daïy chuùng ta tu caàu thaønh Phaät, khi saùu caên tieáp xuùc saùu traàn ñöøng khôûi taâm chaáp tröôùc saùu traàn, chính caùi khoâng chaáp tröôùc ñoù laø Phaät. ÔÛ kinh A-haøm, Phaät noùi “Nhö Lai bieát taát caû maø khoâng chaáp tröôùc”. ÔÛ kinh naøy, Phaät noùi “caùi khoâng chaáp tröôùc ñoù laø Phaät”. Bôûi vì coù giaùc ngoä vieân maõn môùi khoâng chaáp tröôùc, chính choã khoâng chaáp tröôùc laø taâm an truï. Vì theá Luïc Toå nghe Nguõ Toå giaûng tôùi caâu naøy lieàn phaùt ngoä keâu leân “Ñaâu ngôø taùnh mình xöa nay thanh tònh, ñaâu ngôø taùnh mình ñaày ñuû taát caû! Ñaâu ngôø taùnh mình khoâng sanh khoâng dieät!...” Luïc Toå khoâng chæ thaáy saùu caên khoâng dính maéc saùu traàn thaønh giaûi thoaùt tòch dieät, maø coøn thaáy khi saùu caên khoâng dính maéc saùu traàn, taùnh thanh tònh saün coù cuûa mình hieän roõ raøng, taùnh naøy ñaày ñuû taát caû, taùnh naøy khoâng sanh khoâng dieät... Theá laø, Ngaøi nhaûy voït vaøo phaùp thaân, khoâng coøn giaûi thoaùt nhö Nhò thöøa. Ñeán ñaây chuùng ta thaáy roõ caû heä A-haøm ñeán heä Baùt-nhaõ ñeàu chæ choã chuû yeáu tu haønh ñöôïc giaûi thoaùt, ñöôïc thaønh Phaät goác töø khoâng cho saùu caên chaáp tröôùc vôùi saùu traàn. Thaønh giaûi thoaùt hay thaønh traàm luaân cuõng chæ laø saùu caên khoâng dính maéc saùu traàn hay saùu caên keït chaët saùu traàn. Ngöôøi hoïc ñaïo giaûi thoaùt phaûi hieåu roõ ñieàu naøy.

KINH LAÊNG NGHIEÂM CUÕNG ÑOÀNG TINH THAÀN NAØY

            Trong kinh Laêng nghieâm, A-nan sau khi nghe Phaät daïy nghóa quyeát ñònh thöù hai, khôûi nghi vaán: “... Xin nguyeän ñöùc Ñaïi Töø thöông xoùt keû chìm ñaém, chính nôi thaân taâm hieän nay, chæ cho chuùng toâi theá naøo guùt, do ñaâu maø côûi, cuõng khieán cho chuùng sanh khoå naõo vò lai ñöôïc khoûi luaân hoài, khoâng sa vaøo ba coõi...”

            Khi baáy giôø, oâng A-nan vaø caû ñaïi chuùng ñeàu nghe caùc ñöùc Nhö Lai möôøi phöông, soá nhö vi traàn, tuy khaùc mieäng nhöng ñoàng moät lôøi, baûo A-nan raèng: “Hay thay cho A-nan! OÂng muoán bieát caùi caâu sinh voâ minh laø caùi ñaàu guùt, khieán oâng phaûi luaân hoài sanh töû, thì noù chính laø saùu caên cuûa oâng, chôù khoâng phaûi vaät gì khaùc; oâng laïi muoán bieát tính voâ thöôïng Boà-ñeà, khieán oâng choùng chöùng ñaïo quaû an vui, giaûi thoaùt, vaéng laëng, dieäu thöôøng, thì cuõng chính laø saùu caên cuûa oâng, chôù khoâng phaûi vaät gì khaùc.” (Kinh Laêng Nghieâm tr. 51 Taâm Minh dòch.)

            ÔÛ ñaây khoâng chæ ñöùc Phaät Thích-ca maø caû möôøi phöông chö Phaät ñoàng noùi saùu caên laø goác luaân hoài, saùu caên cuõng laø goác giaûi thoaùt. Voâ minh laø caùi meâ chaáp cuûa saùu caên, noù loâi chuùng ta vaøo voøng luaân hoài sanh töû. Voâ thöôïng Boà-ñeà laø caùi tænh giaùc cuûa saùu caên, noù ñöa chuùng ta ñeán choã an laïc giaûi thoaùt... Thaáy ñöôïc choã caên baûn naøy, söï tu haønh cuûa chuùng ta, coù nôi y cöù vöõng chaéc, chuùng ta khoâng coøn ngôø vöïc gì treân böôùc ñöôøng taàm ñaïo giaûi thoaùt.

            Ngaøi A-nan tuy nghe nhö vaäy vaãn coøn ngôø, cuùi ñaàu baïch Phaät: “Laøm sao caùi khieán cho toâi bò luaân hoài, soáng cheát hay ñöôïc an vui, dieäu thöôøng, cuõng ñeàu laø saùu caên, chôù khoâng phaûi vaät gì khaùc?”

            Phaät baûo A-nan: “Caên vaø traàn ñoàng moät nguoàn, coät vaø môû khoâng phaûi hai, caùi thöùc phaân bieät laø luoáng doái nhö hoa ñoám giöõa hö khoâng. A-nan, nhaân caùi traàn, maø phaùt ra caùi bieát cuûa caên, nhaân caùi caên, maø coù ra caùi töôûng cuûa traàn, töôùng phaàn sôû kieán vaø kieán phaàn naêng kieán ñeàu khoâng coù töï taùnh, nhö nhöõng hình caây lau gaùc vaøo nhau. Vaäy neân nay oâng chính nôi tri kieán, laäp ra töôùng tri kieán thì töùc laø goác voâ minh; chính nôi tri kieán, khoâng coù töôùng tri kieán, thì ñoù laø voâ laäu chaân tònh Nieát-baøn, laøm sao trong aáy laïi coøn coù vaät gì khaùc.” (Kinh Laêng Nghieâm tr 453-457 Taâm Minh dòch)

            Ñoaïn naøy Phaät noùi roõ caên traàn thöùc ñeàu hö doái khoâng thaät nhö hoa ñoám trong hö khoâng, nhö boù lau döïng nöông vaøo nhau maø khoâng coù chuû. Caùi khoâng thaät, khoâng chuû aáy, maø chaáp thaáy bieát cuûa saùu caên laø thaät, laø goác voâ minh. Ñaõ laø voâ minh thì ñi trong luaân hoài sanh töû. Neáu thaáy bieát maø khoâng chaáp töôùng thaáy bieát laø voâ laäu chaân tònh Nieát-baøn. Bôûi vì töø caùi goác khoâng thaät coù sanh ra ngoïn ngaønh hoa quaû cuõng ñeàu khoâng thaät. Khoâng thaät chaáp laø thaät töùc voâ minh. Khoâng thaät bieát khoâng thaät laø giaùc ngoä. Voâ minh thì luaân hoài, giaùc ngoä thì giaûi thoaùt. Chæ y cöù saùu caên, meâ thì luaân hoài, giaùc thì giaûi thoaùt, khoâng coøn phaùp gì khaùc nöõa.

CHAÁP LAØ SI MEÂ

            Cuoäc ñôøi laø moät doøng troâi chaûy linh ñoäng, khoâng döøng ôû moät phuùt giaây naøo, khoâng ñöùng maõi ôû moät vò trí naøo. Theá maø, chuùng ta coá giöõ noù coøn maõi vaø nguyeân veïn vôùi chuùng ta. Quan nieäm coá giöõ laø goác töø si meâ, bôûi vì khoâng thaáy ñöôïc leõ thaät. Nhö thaân naøy laø voâ thöôøng sanh giaø beänh cheát, maø chuùng ta coù chòu giaø, chòu beänh, chòu cheát ñaâu? Chuùng ta muoán treû maõi, muoán khoûe luoân, muoán soáng hoaøi. Song muoán maø khoâng ñöôïc trôû thaønh ñau khoå. Cho neân noùi giaø khoå, beänh khoå, cheát khoå. Neáu chuùng ta thaáy roõ luaät voâ thöôøng nhö theá, khoâng mong muoán coá giöõ, thì khi giaø, beänh, cheát ñeán coù khoå chaêng? Hoïa chaêng coù khoå laø khoå vì thaân baïi hoaïi thoâi, chôù khoâng coù khoå do taâm coá giöõ maø khoâng ñöôïc. Vì theá, ngöôøi thaáy roõ leõ naøy khoâng chaáp tröôùc laø bôùt khoå naêm möôi phaàn traêm (50 %).

            Ñeán caùi beänh muoân ñôøi cuûa chuùng ta laø chaáp caùi thaáy, caùi nghe, caùi ngöûi, caùi neám, caùi xuùc chaïm, caùi suy nghó cuûa mình luùc naøo cuõng ñuùng. Ta moät beà chaáp cöùng caùi thaáy cho ñeán caùi suy nghó cuûa mình laø ñuùng, khaùc ñi laø sai, ngöôøi cuõng moät beà chaáp cöùng nhö vaäy, maø hai caùi thaáy vaø suy nghó ñeàu khaùc nhau, chaéc chaén seõ noå ra traän ñaáu khaåu, ñaáu khaåu maø khoâng giaûi quyeát ñöôïc, traän ñaáu voõ aét phaûi ñeán. Nhoû thì chuyeän raéc roái giöõa caù nhaân vôùi caù nhaân, lôùn hôn giöõa gia ñình vôùi gia ñình, lôùn nöõa giöõa quoác gia vôùi quoác gia. Ngoøi ñaáu tranh ñaõ chaâm leân, thì löûa ñau khoå seõ lan khaép. Chính vì khoâng suoát thaáu leõ thaät, neân seõ sanh ra chaáp chaët. Caùi chaáp chaët aáy voán töø si meâ maø ra. Do ñoù, ñaïo Phaät chuû tröông laáy aùnh saùng giaùc ngoä, phaù tan ñeâm toái si meâ, laø cöùu khoå chuùng sanh. Caùi cöùu khoå naøy khoâng coù hình töôùng, neân khoâng thaáy cuï theå, song caùi lôïi ích saâu xa beàn bæ cuûa noù khoâng theå ñaùnh giaù ñeán ñöôïc. Ngöôøi ñôøi chæ thaáy caùi gì cuï theå, cho laø thieát thöïc, khoâng thaáy cuï theå cho laø huyeàn hoaëc. Nhö moät gia ñình ngheøo khoå khoán ñoán, ngöôøi choàng laø coät truï trong nhaø ñi ñaïp xích loâ, moãi ngaøy ñöôïc naêm ba ngaøn, anh maéc phaûi caùi beänh ghieàn röôïu. Chieàu naøo anh cuõng phaûi ngoài quaùn, soá tieàn kieám ñöôïc cuûa anh ñaõ maát heát hai phaàn trong quaùn. Vôï con anh chæ coøn moät soá quaù nhoû, neân phaûi khoán ñoán. Chuùng ta thaáy thöông, moãi ngaøy ñeán giuùp vaøi lít gaïo, thöû hoûi chuùng ta giuùp ñeán bao giôø gia ñình naøy heát khoán ñoán? Chæ caùch duy nhaát, chuùng ta phaûi kheùo khuyeân oâng choàng nhaø aáy boû röôïu. Moät khi oâng thöùc tænh chòu boû röôïu, gia ñình aáy seõ bôùt khoán ñoán laâu daøi. Lôøi khuyeân ñeå oâng chòu boû röôïu khoâng coù gì cuï theå, maø keát quaû khoâng theå löôøng ñöôïc. Chính vì cöùu khoå chuùng sanh, ñöùc Phaät vaïch traàn cho chuùng ta thaáy caùi meâ chaáp laø ñau khoå, laø traàm luaân. Moät khi chuùng ta thöùc tænh boû ñöôïc meâ chaáp laø an laïc vónh vieãn.

            Toùm laïi, treân ñaây ñaõ trình baøy ñaày ñuû coäi goác cuûa ñau khoå traàm luaân vaø coäi goác cuûa giaûi thoaùt Nieát-baøn. Chuû ñoäng cuûa hai loái ñi xuoáng vaø leân laø saùu caên. Meâ muoäi y cöù vaøo söï thaáy bieát cuûa saùu caên maø chaáp chaët, laø ñau khoå traàm luaân. Saùng suoát thaáy roõ söï thaáy bieát cuûa saùu caên laø giôùi haïn laø goùc caïnh, khoâng chaáp tröôùc laø an laïc giaûi thoaùt. Con ñöôøng tu cuûa chuùng ta thaät laø ñôn giaûn, chæ ôû saùu caên giaùc vaø meâ maø ñöôïc vui hay chòu khoå. Khoâng tìm caùi vui ôû phöông trôøi naøo, cuõng khoâng chaïy troán caùi khoå ôû nuùi non gì. Chuyeån höôùng saùu caên khoâng chaïy theo khoâng dính maéc saùu traàn laø thaät söï giaûi thoaùt. Coù vò taêng hoûi thieàn sö: “Theá naøo laø giaûi thoaùt?” Thieàn sö traû lôøi: “Caên traàn khoâng dính nhau laø giaûi thoaùt.” Caâu naøy vöøa laø ñôn giaûn vöøa laø thöïc teá. Dính maéc laø bò troùi buoäc, laø maát töï do. Khoâng dính maéc laø töï do laø giaûi thoaùt, thaät khoâng coù gì laï caû. Hôn nöõa caên traàn laø töôùng duyeân hôïp khoâng thaät. Neáu thaáy caên traàn duyeân hôïp nhö huyeãn hoùa, laø phaù ñöôïc chaáp ngaõ (caên), chaáp phaùp (traàn), môùi laø hoaøn toaøn giaûi thoaùt. 

]