TINH THAÀN GIAÙC NGOÄ CUÛA ÑAÏO PHAÄT QUA NGAØY  LEà VU-LAN 

            Hoâm nay nhaân ngaøy leã Vu-lan, chuùng toâi coù moät thôøi thuyeát phaùp vôùi ñeà taøi “TINH THAÀN GIAÙC NGOÄ CUÛA ÑAÏO PHAÄT”. Chuùng toâi seõ chæ roõ tinh thaàn giaùc ngoä cuûa leã Vu-lan nhö theá naøo cho taát caû quí vò thaáy, vì chính ñoù laø tinh thaàn giaùc ngoä cuûa ñaïo Phaät. Tinh thaàn giaùc ngoä ñoù seõ dieãn tieán töø thaáp leân cao, ñeán choã toät ñænh nhö theá naøo, chuùng toâi tuaàn töï giaûi thích qua cho taát caû quí vò roõ. Tröôùc tieân toâi noùi thaúng veà ngaøy leã Vu-lan.

            Theo thöôøng ôû chuøa, ngaøy raèm thaùng baûy laø ngaøy leã “Töï töù” cuûa chö taêng cuõng goïi laø Phaät hoan hæ nhaät, cuõng goïi laø ngaøy Vu-lan-boàn, dòch aâm tieáng Phaïn. ÔÛ Trung Hoa dòch nghóa laø giaûi ñaûo huyeàn, töùc laø cöùu hay côûi toäi khoå bò treo ngöôïc. Noùi moät caùch khaùc laø cöùu toäi khoå cuûa nhöõng ngöôøi ñang ñoïa trong caûnh ñau khoå ñòa nguïc ngaï quæ. Ñoù laø teân goïi, nhöng sôû dó ñaët ngaøy leã Vu-lan vaøo ngaøy raèm thaùng baûy laø do yù nghóa naøo, tieâu chuaån naøo ñöùc Phaät nhaém nhö vaäy?

            Chuùng toâi laàn löôït giaûi thích caùc tieâu chuaån ñoù. Bôûi ngaøy xöa, luùc ñöùc Phaät taïi theá, chö Taêng hoaëc boán vò hay nhieàu hôn, ñeàu phaân taùn ñi nôi naøy nôi noï giaùo hoùa. Ñeán muøa haï, ôû AÁn Ñoä möa nhieàu, nöôùc luõ cho neân söï ñi laïi khoù khaên. Ñöùc Phaät ra lònh cho chö Taêng ñeán muøa haï phaûi qui tuï moät nôi ñeå thuùc lieãm tu haønh vaø kieåm soaùt laãn nhau, ñeå tu haønh theá naøo cho nghieâm chænh. Trong ba thaùng haï, töùc laø ñeán ngaøy raèm thaùng baûy, chö Taêng nhaéc nhôû laãn nhau trong haønh ñoäng, ngoân ngöõ, tö töôûng coøn khuyeát, coøn sô soùt. Sau ñoù moãi nhoùm tuøy phöông tieän maø ñi giaùo hoùa khaép nôi. Nhö vaäy, ba thaùng an cö tính töø raèm thaùng tö ñeán raèm thaùng baûy. Ngaøy raèm thaùng baûy goïi laø leã “töï töù”, coù nghóa laø: Töï: mình, Töù: maëc tình, töùc laø chính mình ñi ra giöõa ñaïi chuùng, giöõa chö Taêng caàu thænh taát caû chö Taêng xeùt thaáy mình coù nhöõng sô soùt naøo, nhöõng loãi laàm naøo thì yeâu caàu hoan hæ chæ daïy ñeå cho mình nhaän laáy loãi laàm, aên naên chöøa caûi. Ñoù laø Töï töù.

            Trong baøi vaên töï töù noùi theá naøy:

            Moät vò Taêng hay laø vò Tyø-kheo ñeán tröôùc nhöõng vò Tyø-kheo khaùc coù ñöùc haïnh hôn thöa:

            “Baïch Ñaïi ñöùc moät loøng thöông xoùt, con laø Tyø-kheo A hay B gì ñoù, trong ba thaùng an cö, Ñaïi ñöùc hoaëc thaáy hoaëc nghe hoaëc nghi con coù loãi laàm gì thì thöông xoùt chæ daïy cho, con seõ phaùt loà saùm hoái ñuùng phaùp.”

            Nhö vaäy, trong ba thaùng an cö hoaëc ñích thaân hoï thaáy nhöõng caùi sô soùt cuûa mình hoaëc laø hoï nghe nhöõng ngöôøi xung quanh noùi laïi nhöõng caùi sô soùt cuûa mình, hoaëc laø hoï thaáy caùi sô soùt maø khoâng bieát coù ñuùng hay khoâng, trong loøng coøn nghi ngôø. Trong ba tröôøng hôïp ñoù, mình ñeàu ra cung thænh noùi thaúng, chæ thaúng ra cho mình bieát duø caùi ñoù chöa phaûi laø toäi. Hoï coøn nghi ngôø maø noùi ra mình cuõng saün saøng nghe, xeùt thaáy ñuùng laø loãi thì saùm hoái phaùt loà, do ñoù toäi loãi seõ giaûm bôùt. Nhö vaäy môùi laø ngöôøi laøm leã töï töù ñuùng phaùp. Quí vò thaáy coù gì ñaëc bieät trong leã töï töù naøy khoâng?

            Theo taâm lyù con ngöôøi nhö quí vò thaáy, taát caû chuùng ta ít coù ngöôøi muoán noùi caùi dôû cuûa mình, hoaëc che caùi hay cuûa mình. Coù ngöôøi naøo muoán nghe ngöôøi ta noùi caùi xaáu cuûa mình hay khoâng? Ña soá ñeàu muoán khoe caùi hay maø sôï thaáy caùi dôû cuûa mình, cho neân luoân luoân ngöôøi ta khoe caùi hay vaø giaáu caùi dôû mình. Ñoù laø beänh phoå thoâng cuûa moïi ngöôøi. Caùi beänh ñoù laøm cho con ngöôøi tieán hay luøi? Neáu coù hay moät chuùt ñem ra khoe khoang, coøn xaáu thì che giaáu ñeå ngöôøi ta khoâng thaáy, ñoù laø taâm nieäm hieáu danh. Neáu mình moät laàn laøm xaáu giaáu ñöôïc, khoâng ai bieát, khoâng ai chæ, khoâng ai nhaéc, thì laàn xaáu thöù hai, thöù ba seõ theo ñoù maø dieãn tieán. Caøng che giaáu toäi loãi thì toäi loãi caøng nhieàu. Cho neân caùi beänh che giaáu khieán con ngöôøi thoaùi boä. Laøm cho con ngöôøi hö hoûng laø beänh hay khoe caùi hay vaø che giaáu caùi dôû cuûa mình.

            Tinh thaàn ngöôøi Phaät töû laø tinh thaàn töï giaùc, cho neân chuùng ta phaûi töï giaùc caùi gì chuùng ta xaáu. Lôõ phaïm toäi loãi chuùng ta phaûi nhìn thaúng phaûi thaáy roõ raøng, töï tænh, töï giaùc. Thaáy ñöôïc toäi loãi cuûa mình, töï mình hoái caûi. Ñoù laø tinh thaàn phaùt loà. Phaùt loà laø gì? - Laø vaïch caùi loãi cuûa mình tröôùc moïi ngöôøi, tröôùc chö Taêng, tröôùc quaàn chuùng ñeå cho ngöôøi ta thaáy roõ mình coù caùi dôû ñoù, ñeå mình höùa tröôùc moïi ngöôøi seõ caûi tieán khoâng coøn dôû nöõa. Thaùng naøy toâi coù caùi dôû ñoù, toâi phaùt loà vôùi quí vò, quí vò ñaõ nhaän ñaõ chöùùng thaät lôøi cuûa toâi roài, höùa raèng thaùng sau toâi seõ tieán hôn khoâng coøn dôû nhö vaäy nöõa. Nhö theá moãi thaùng moãi naêm toâi ñeàu phaùt loà, tröôùc toâi coù dôû möôøi, coù yeáu laém ñi nöõa, laàn laàn toâi coøn dôû chín, dôû taùm roài baûy chôù khoâng ñeán noãi naøo tröôùc sao, sau vaäy. Neáu tröôùc phaùt loà roài sau cuõng phaùt loà y nhö theá thì coù hoå theïn hay khoâng. Töï nhieân mình hoå theïn, khoâng theå naøo chòu noåi. Giaû söû mình coù yeáu ñuoái moät laàn phaùt loà, laàn sau coù phaïm hay coù toäi cuõng raùng nheï hôn moät chuùt, neáu nhieàu laàn nhö vaäy töï nhieân loãi caøng ngaøy caøng giaûm xuoáng. Tinh thaàn phaùt loà laø tinh thaàn töï giaùc. Neáu mình khoâng bieát loãi thì laøm sao phaùt loà. Bieát loãi laø tænh hay meâ? Neáu meâ thì ñaâu bieát loãi. Ngöôøi meâ laø ngöôøi laøm quaáy khoâng bieát mình laø quaáy, laøm sai khoâng daùm nhaän mình laø sai. Neáu mình quaáy töï bieát mình laø quaáy ñoù thaät laø tænh. Tænh töùc laø giaùc. Nhöng coù ngöôøi coù tænh coù giaùc maø khoâng daùm noùi, khoâng daùm trình baøy thì sao? - Ñoù laø yeáu ñuoái thieáu gan daï. Cho neân ñoái vôùi ngöôøi tu phaûi coù tinh thaàn töï giaùc töùc bieát nhaän söï sai laàm, nhöõng loãi cuûa mình. Phaûi can ñaûm trình baøy caùi quaáy cuûa mình tröôùc quaàn chuùng ñeå ngöôøi ta chöùng nhaän cho mình ñieàu ñoù. Höùa tröôùc quaàn chuùng mình seõ caûi ñoåi, chôù khoâng höùa suoâng. Höùa nhö vaäy ñeå maø tieán boä. Do ñoù neân ngöôøi tu theo ñaïo Phaät laø ngöôøi bieát töï giaùc. Ñoù laø töï nhaän loãi ñeå phaùt loà. Nhöng töï nhaän loãi khoâng chöa ñuû. Khi caùi giaùc mình coøn yeáu chöa ñaày ñuû, cho neân coù caùi mình bieát coù caùi mình chöa bieát, mình deã tha thöù cho mình laém, mình deã queân caùi dôû cuûa mình laém. Cho neân ñöùc Phaät daïy chuùng ta caàn phaûi gan daï hôn nöõa, vaø phaûi can ñaûm nghe lôøi chæ trích cuûa baïn beø, cuûa nhöõng ngöôøi thieän tri thöùc lôùn hôn mình. Nhö vaäy khaû dó bao nhieâu loãi laàm cuûa mình môùi tieâu tan ñöôïc, môùi coù theå ra ngoaøi voøng loãi laàm ñöôïc. Neáu mình khoâng gan daï nghe, khoâng nhaän nhöõng lôøi chæ trích thì mình khoù maø tieán ñöôïc. Cho neân tinh thaàn “Töï töù” laø tinh thaàn caàu nhöõng ngöôøi chung quanh mình thaáy nhöõng ñieàu sô soùt nhöõng choã loãi laàm do mình khoâng thaáy ñöôïc, nhôø chæ cho mình nhaéc cho mình ñeå caûi tieán.

            Nhö vaäy ngöôøi hoïc ñaïo, ngöôøi tu haønh, nhaát laø ngöôøi soáng trong ñoaøn theå maø bieát töï giaùc phaùt loà loãi mình vaø can ñaûm nghe lôøi chæ daïy nhöõng loãi laàm nhöõng sô soùt cuûa mình, thì ngöôøi ñoù coù tieán boä hay khoâng? Ñöông nhieân chuùng ta thaáy taâm hoàn con ngöôøi ñoù laø moät taâm hoàn tænh giaùc saùng suoát vaø hoï laø con ngöôøi coù yù chí quaû caûm ñeå caàu tieán. Neáu khoâng caàu tieán thì ñaâu chòu nghe lôøi pheâ bình cuûa ngöôøi. Daùm nghe lôøi pheâ bình ñeå chaáp nhaän söûa ñoåi ñoù laø tinh thaàn caàu tieán maïnh meõ voâ cuøng. Do ñoù hai ñieåm quan troïng nhaát cuûa tinh thaàn töï töù laø bieát töï giaùc ñeå phaùt loà saùm hoái giöõa ñaïi chuùng vaø thaønh taâm caàu xin chö Taêng vì mình chæ loãi cho. Sau khi ñöôïc chæ loãi, vui möøng saùm hoái tröôùc ñaïi chuùng. Nhö vaäy töùc laø con ngöôøi töï giaùc nhaän loãi ñeå söûa ñoåi. Hoï seõ töø töø vöôn leân, chôù khoâng bao giôø ñöùng yeân moät choã. Cho neân ngöôøi tu maø thieáu tinh thaàn phaùt loà vaø thieáu tinh thaàn töï töù, ngöôøi tu ñoù khoù tieán ñöôïc. Vì vaäy trong ñoaøn theå chö Taêng, ñeán ngaøy raèm thaùng baûy töùc laø ngaøy Töï töù. Ngaøy maø toaøn theå ñeàu ra giöõa ñaïi chuùng phaùt loà vaø caàu xin chö Taêng thaáy, nghe, nghi nhöõng loãi gì cuûa mình ñem ra chæ daïy cho, ñeå mình höùa nguyeän söûa ñoåi. Ñoù laø ngaøy ñöùc Phaät vui möøng nhaát.

            Bôûi troâng thaáy ñoaøn theå ñeä töû cuûa mình bieát tieán boä vaø bieát tænh giaùc, neân Phaät hoan hæ. Neáu khoâng laøm ñuùng nhö vaäy, ñöùc Phaät khoâng vui. Ngaøy ñoù laø ngaøy ñöôïc ñöùc Phaät khuyeán khích cuùng döôøng. Vì sao? Vì laø ngaøy chö Taêng coù tinh thaàn cao caû gan daï nhaän loãi mình, vaø nhöõng lôøi pheâ bình chæ trích cuûa chung quanh, höùa söûa ñoåi. Thaät ñoù laø ngaøy quí giaù ñaùng khen. Cho neân Phaät noùi chính ngaøy naøy môùi laø ngaøy toaøn theå Phaät töû cuùng döôøng caàu nguyeän coù theå ñöôïc nhö yù. Neáu chö Taêng khoâng laøm ñöôïc nhö vaäy thì caàu nguyeän chöa chaéc ñöôïc nhö yù. Taïi sao? Vì ngöôøi bieát tænh giaùc laø ngöôøi coù yù chí caàu tieán thì ñoái vôùi vieäc laøm cuûa hoï coù theå vieäc gì cuõng xong. Ñoái vôùi söï giuùp ñôõ ngöôøi thì vieäc giuùp ñôõ naøo cuõng thaønh töïu. Bôûi vì luùc naøo hoï cuõng tænh giaùc vaø luùc naøo cuõng caàu tieán, ngöôøi nhö vaäy môùi ñaït ñöôïc caùi gì hoï mong muoán. Vaø muoán lôïi ích cho ngöôøi môùi thaønh töïu vieân maõn. Cho neân ñöùc Phaät noùi chæ coù ngaøy Töï töù caàu nguyeän môùi ñöôïc nhö yù. Thaønh thöû ñöùc Phaät khuyeán khích, Phaät töû theå theo tinh thaàn töï töù maø thöïc hieän leã caàu nguyeän. Nhöng thaät ra nhaèm khuyeán khích chö Taêng nhieàu hôn, khuyeán khích tinh thaàn phaùt loà vaø tinh thaàn töï töù.

            Nhöng gaàn ñaây chuùng ta ñi ngöôïc moät chuùt vôùi tinh thaàn töï töù cuûa chö Taêng. Tyû duï nhö moät chuøa coù moät hai coâ ni, moät hai oâng thaày, khoâng an cö, khoâng töï töù maø cuõng toå chöùùc leã Vu-lan long troïng, noùi raèng cuùng döôøng ngaøy Vu-lan laø coù phöôùc, naøo laø giaûi ñaûo huyeàn, naøo laø xaù toäi vong nhaân v.v... Maø khi ñoù quí vò chöa aùp duïng ñuùng tinh thaàn töï töù. Hoï khoâng soáng vôùi tính caùch ñoaøn theå, khoâng soáng ñuùng vôùi tinh thaàn Phaät muoán daïy, maø hoï hoâ haøo nhö vaäy thì quí vò thaáy coù hôïp lyù hay khoâng? Vì vaäy chuùng ta phaûi thaáy roõ ngöôøi tu theo ñaïo Phaät laø ñi treân con ñöôøng giaùc ngoä. Moät vieäc naøo cuõng laøm ñuùng theo tinh thaàn giaùc ngoä. Ngaøy töï töù laø ngaøy töï giaùc cuûa moïi ngöôøi. Sau khi xeùt laïi caùi sai laàm, caùi saùi quaáy cuûa mình trong ba thaùng ñeå mình phaùt loà saùm hoái vaø ñoàng thôøi nhôø chung quanh, nhöõng ngöôøi coù tinh thaàn cöông tröïc, chæ nhöõng loãi laàm sô soùt cuûa mình. Nhö vaäy söï tieán boä cuûa mình caøng ngaøy caøng vöôn leân. Tinh thaàn giaùc ngoä nhö vaäy môùi laø tinh thaàn giaùc ngoä maïnh meõ saùng suoát.

            Ñoù laø toâi noùi thaúng cho quí vò thaáy tinh thaàn töï töù cuûa ngaøy raèm thaùng baûy. Vì vaäy ngaøy raèm thaùng baûy naøy môùi neân laøm leã Vu-lan, töùc laø Phaät töû môùi neân cuùng döôøng ñeå theo sôû nguyeän cuûa mình. Caùi sôû nguyeän ñöôïc hay khoâng ñöôïc, ñoù laø vaán ñeà khaùc. Nhöng ñieàu ñaùng chuù yù hôn heát laø ñöùc Phaät ñaët troïng vaán ñeà töï töù cuûa chö Taêng, môùi laø ngaøy quan troïng.

            Quí vò nhôù trong kinh Vu-lan, chuyeän baø Thanh Ñeà, nhôø ngaøi Muïc-kieàn-lieân cuùng döôøng chö Taêng ngaøy raèm thaùng baûy môùi thoaùt ñöôïc nghieäp ngaï quæ maø sanh leân cung trôøi Thieân Hoa Quang. Nhö vaäy tinh thaàn caàu nguyeän ñoù aûnh höôûng theá naøo vôùi ngöôøi coù toäi loãi? Choã naøy toâi noùi theâm cho quí vò thaáy tinh thaàn ñaïo Phaät. Chính nhöõng vieäc laøm ñoù khoâng naèm trong caùc meâ tín maø naèm trong töï giaùc, taïi sao vaäy?

            Tröôùc toâi xin keå nhöõng chuyeän khaùc, duø chuyeän naøy coù tính caùch nguï ngoân, nhöng ñeå quí vò thaáy tinh thaàn cuûa ñaïo Phaät. Nhö ñöùc Phaät keå laïi tieàn thaân cuûa Ngaøi: “Thuôû noï Ngaøi laø moät ñöùa con baát hieáu. Khi Ngaøi cheát roài vaøo ñòa nguïc. Ngay trong nguïc toái, Ngaøi thaáy ôû ñaøng xa moät ñoùm löûa saùng röïc ñi ñeán daàn daàn tôùi Ngaøi. Tôùi gaàn Ngaøi  nhìn roõ ra laø ngöôøi ñang bò moät voøng löûa chaùy ñoû röïc treân ñaàu. Ngöôøi ñoù la reân thaûm thieát. Khi tôùi gaàn, Ngaøi hoûi: Anh ôi, anh laøm toäi gì maø chòu khoå laém vaäy? Chaøng ñoù noùi: Khoâng giaáu gì oâng, thuôû xöa toâi ôû nhaân gian, vì baát hieáu vôùi cha meï, neân giôø ñaây toâi môùi khoå nhö theá naøy.

            Ngaøi hoûi: Tôùi bao giôø anh môùi heát toäi ñoù?

            Chaøng kia ñaùp: Chöøng naøo ôû nhaân gian coù ngöôøi naøo baát hieáu nhö toâi, ñeán theá cho toâi, thì toâi môùi heát.

            Vöøa noùi thì voøng löûa beân ñaàu anh kia chuïp qua ñaàu cuûa Ngaøi. Ngaøi bò ñoát chaùy ñoû röïc, ñau khoå quaù Ngaøi reân la thaûm thieát. Khi tænh laïi, Ngaøi hoûi: Ñaàu toâi bò voøng löûa ñoát chaùy nhö theá naøy, thöa anh chöøng naøo môùi heát, môùi khoûi caùi khoå naøy? Anh kia noùi: Chöøng naøo coù ngöôøi ôû treân nhaân gian baát hieáu nhö oâng, xuoáng theá cho oâng thì oâng môùi heát.

            Khi ñoù Ngaøi lieàn nhôù caùi khoå bò ñoát nhö theá naøy ñau ñôùn voâ ngaàn, neáu coù ngöôøi chòu khoå nhö mình thì toäi nghieäp hoï quaù, chi baèng ñeå moät mình mình chòu khoå thoâi. Cho neân luùc ñoù Ngaøi lieàn phaùt nguyeän: ‘Nguyeän taát caû ngöôøi treân theá gian, töø ñaây veà sau ñöøng coù ai baát hieáu nhö toâi, ñeå moät mình toâi chòu caùi khoå naøy suoát ñôøi suoát kieáp.’ Ngaøi vöøa nguyeän xong, baát thaàn voøng löûa bay ñaâu maát. Ngaøi thaáy Ngaøi sanh laïi ôû choã khaùc toát ñeïp, khoâng coøn voøng löûa nöõa.”

            Qua caâu chuyeän ñoù tuy coù tính caùch nguï ngoân nhöng cho chuùng ta thaáy roõ moät khi phaùt taâm töø bi roäng lôùn, phaùt taâm ñaïo ñöùc, thì bao nhieâu caùi khoå caùi xaáu tan ñi.

            Ngaøi keå theâm moät caâu chuyeän nöõa: “Moät thuôû noï Ngaøi cuõng laø moät ngöôøi ñi saên baén taøn baïo. Ngaøi cheát vaø rôi vaøo ñòa nguïc. Khi ñoù quæ söù baét Ngaøi keùo treân moät chieác xe coàng keành, phía sau coù ngöôøi caàm roi ñaùnh. Ngaøi keùo naëng neà quaù. Keùo qua choã tra taán ngöôøi, Ngaøi thaáy nhöõng ngöôøi khaùc bò ñaùnh ñaäp haønh haï ñau khoå reân sieát quaù ñoãi. Ngaøi ñoäng loøng thöông nguyeän raèng: ‘Toâi xin theá taát caû caùi ñau khoå cuûa nhöõng ngöôøi ôû trong ñaây! Taát caû caùi khoå cuûa nhöõng ngöôøi ñang chòu, xin ñeå cho mình toâi chòu.’ Ngaøi vöøa phaùt nguyeän nhö vaäy thì töï thaáy Ngaøi khoâng coøn ôû ñòa nguïc nöõa.”

            Qua hai caâu chuyeän treân ñoù, chuùng ta thaáy baø Thanh Ñeà, sôû dó ra khoûi voøng ngaï quæ khoâng phaûi chö Taêng coù taøi xuoáng ñoù daãn baø leân. Khoâng phaûi coù moät oâng Dieâm vöông hay oâng chuùa nguïc naøo môû thaû baø, aân xaù cho baø. Cuõng khoâng phaûi oâng Phaät treân ñaøi sen xuoáng cöùu baø, maø chính vì tinh thaàn saùng suoát vaø yù chí maïnh meõ caàu tieán cuûa chö Taêng ñoàng chung moät taâm nieäm höôùng veà baø, mong baø caûi ñoåi taâm nieäm xaáu xa. Do söï giao caûm ñoù maø baø tænh giaùc, chính baø tænh giaùc bieát ñöôïc toäi loãi cuûa baø, neân baø hoái haän chöøa boû. Do ñoù baø thoaùt khoûi caùi khoå ngaï quæ. Thoaùt khoûi laø do taâm hoái caûi tænh giaùc chôù khoâng phaûi do söùc beân ngoaøi baét mình hay thaû mình. Ñoù laø söï thaät do tinh thaàn tænh giaùc cuûa con ngöôøi maø ra. Choã ñoù ñoái vôùi quí vò hôi laï, nhöng söï thaät laø theá.

            Chuùng ta thaáy raèng taát caû caùi khoå laø goác ôû meâ laàm. Meâ laàm neân môùi coù hieåu sai quaáy töï mình thaáy mình khoå. Thí duï chuùng ta gaëp moät ngöôøi maø mình coù aùc caûm, thaáy maët hoï mình vui hay buoàn? Ngöôøi maø mình coù aùc caûm thaáy maët hoï laø maët ñoåi saéc, caûm thaáy buoàn caûm thaáy khoå, khi phaûi ñoái ñaàu vôùi hoï. Neáu khi ñoù mình deïp phieàn naõo, coù taâm nieäm saùng suoát hôn, vaø töï hoûi taïi sao mình xaáu nhö vaäy? Taïi sao mình coù aùc caûm vôùi ngöôøi ta? Ngöôøi ta cuõng toát, taïi sao mình coù nieäm xaáu vôùi hoï. Töï hoûi nhö vaäy laø mình coù theå vui cöôøi cuøng hoï vaø khoâng coøn böïc boäi khoù chòu nöõa. Quan nieäm böïc boäi khoù chòu ñoù laø bôûi mình coá chaáp, mình ghen gheùt, mình xaáu xa ñoái vôùi moïi ngöôøi. Gaëp hoï thaáy hoï laø mình caûm nhö coù caùi gì böïc boäi, roài töï mình chuoác khoå. Heát khoå khoâng phaûi Phaät cöùu mình maø chính laø nhôø mình ñoåi ñöôïc quan nieäm cuûa mình.

            Ñeán ñaây toâi keå moät caâu chuyeän trong Thieàn toâng. Vò Toå thöù tö Thieàn toâng laø Toå Ñaïo Tín, luùc coøn laøm Sa-di khi gaëp Toå Taêng Xaùn (Toå thöù ba ôû Trung Hoa), Ngaøi thöa: Baïch Hoøa thöôïng daïy cho con phöông phaùp giaûi thoaùt.    

            Toå nhìn söõng vaøo maët hoûi: Ai troùi buoäc chuù?

            Ngaøi quyùnh leân khoâng bieát ai troùi buoäc mình. Nhìn laïi mình moät hoài, Ngaøi thöa: Baïch Hoøa thöôïng khoâng ai troùi buoäc con heát.

            Toå baûo: Nhö vaäy caàu giaûi thoaùt laøm gì?

            Ngaøi lieàn tænh ngoä.

            Vì mình ñeo moät quan nieäm ñen toái neân caûm thaáy mình xaáu xa ñau khoå. Giôø ñaây mình xem caùi xaáu xa ñau khoå ñoù noù coù töø ñaâu? Khi tìm laïi thì quan nieäm xaáu xa ñau khoå khoâng coøn nöõa. Nhìn thaúng noù thì khoâng thaáy coù, luùc ñoù lieàn heát khoå. Heát khoå ngay trong caùi mình nhìn thaúng laïi noù, mình troâng khoâng thaáy noù. Nhö vaäy ñeå thaáy roõ caùi khoå hay khoâng khoå goác ôû meâ laàm hay giaùc ngoä. Cho neân ngöôøi giaùc ngoä laø ngöôøi thoaùt khoå, ngöôøi meâ laàm laø ngöôøi ñau khoå.

            Ñoù laø then choát cuûa ñaïo Phaät. Ñaïo Phaät cöùu khoå khoâng coù nghóa laø cöùu ngöôøi naøy ôû trong ñòa nguïc ñem boû treân trôøi. Hay laø ñem ngöôøi naøy ôû trong ngaï quæ ñöa leân moät coõi naøo khaùc. Cöùu khoå chính laø chæ daïy cho ngöôøi ta giaùc ngoä. Maø giaùc ngoä roài lieàn ñoù ñöôïc giaûi thoaùt.

            Toâi thí duï moät caùch cuï theå hôn. Thí duï coù ngöôøi bò beänh ghieàn aù phieän. Khi hoï bò ghieàn maø khoâng coù tieàn ñeå mua aù phieän, hoï phaûi uïa möûa ñuû thöù heát. Hoâm naøo ñaây hoï tænh giaùc, hoï thaáy caùi ghieàn aù phieän naøy laø tai hoïa lôùn. Thaáy mình bò hao moøn khí löïc, taøi saûn tieâu hao, laøm moïi ngöôøi lo sôï v.v... baây giôø nhaát ñònh cöông quyeát boû, khoâng ghieàn nöõa. Khi hoï giaùc ngoä, bieát ñöôïc tai hoïa cuûa noù, cöông quyeát boû, thì töø ñoù veà sau hoï seõ thaéng ñöôïc beänh ghieàn. Thaéng ñöôïc beänh ghieàn laø hoï heát khoå. Maø heát khoå ñoù laø do ai? Do hoï töï giaùc. Phaûi vaäy khoâng? Hoï bieát ñöôïc caùi dôû, caû quyeát chöøa thì hoï heát khoå. Neáu hoï khoâng bieát caùi ñoù dôû, khoâng bieát caùi ñoù laø tai hoïa thì  hoï cöù ñi saâu, ñi saâu maõi khoâng bao giôø ra khoûi khoå. Cho neân coù giaùc ngoä môùi ñöôïc giaûi thoaùt. Coù giaùc ngoä môùi heát khoå. Ñoù laø söï thaät maø laâu nay chuùng ta ít coù quan nieäm roõ. Chuùng ta cöù töôûng raèng ñi ñeán chuøa caàu cuùng roài Phaät laøm cho mình heát khoå. Ñoù laø caùi hieåu leäch laïc cuûa chuùng ta. Tinh thaàn Phaät töû ñi chuøa phaûi laø tinh thaàn caàu hoïc ñaïo ñeå thaáy phöông phaùp tu haønh, ñeå mình ñöôïc giaùc ngoä. Maø giaùc ngoä chính laø töï mình cöùu khoå cho mình, chôù khoâng phaûi ai cöùu khoå cho mình ñöôïc. Vì vaäy ñöùc Phaät ñaõ töøng noùi: “Ta khoâng coù quyeàn ban ôn giaùng hoïa cho ai.” Neáu Ngaøi coù quyeàn ban ôn giaùng hoïa cho ngöôøi thì Ngaøi thaønh thaàn linh maát roài, khoâng phaûi laø Phaät nöõa. Chính Ngaøi daïy phöông phaùp giaùc ngoä, töï chuùng ta boû ñi caùi meâ laàm, caùi saùi quaáy cuûa mình. Ñoù laø cöùu khoå, laø ñieàu caên baûn cuûa ñaïo Phaät.

            Hoâm nay laø ngaøy leã Vu-lan, chuùng ta phaûi bieát roõ tinh thaàn Vu-lan. Ñoù laø tinh thaàn töï giaùc vaø caàu tieán. Töï giaùc baèng caùch nhìn thaúng laïi nhöõng caùi saùi quaáy, nhöõng loãi laàm cuûa mình. Can ñaûm ra tröôùc quaàn chuùng ñeå xin phaùt loà saùm hoái. Caàu tieán baèng caùch mong moïi ngöôøi chung quanh nhìn thaáy caùi sô soùt loãi laàm cuûa mình, chæ baûo cho mình chöøa caûi. Ñoù môùi ñuùng laø tinh thaàn Vu-lan. Ñuùng tinh thaàn ñoù thì vieäc laøm naøo cuõng thaønh töïu nhö yù. Do ñoù trong ñaïo Phaät, thöôøng noùi ngaøy töï töù laø ngaøy coù coâng ñöùc lôùn.

            Leã Vu-lan, tinh thaàn giaùc ngoä laø theá ñoù, khoâng phaûi yû vaøo söùc caàu nguyeän maø khoâng töï giaùc. Ñöùc Phaät choïn ngaøy töï töù ñeå khuyeân Phaät töû laøm leã Vu-lan laø do yù nghóa naøy.

            Giôø ñaây chuùng toâi noùi tôùi giaùc ngoä. Coù phaûi giaùc ngoä ôû chöøng naøy thoâi hay coøn phaûi giaùc ngoä theá naøo nöõa? ÔÛ ñaây chuùng toâi cuõng löôïc neâu leân qua moät ít ñieåm giaùc ngoä ñeå quí vò thaáy. Vôùi tinh thaàn Vu-lan giaùc ngoä cuûa nhöõng ngöôøi bieát töï giaùc vaø bieát caàu tieán. ÔÛ trong phaïm vi phaøm phu coøn laø phaøm Taêng chuùng ta phaûi mong giaùc ngoä vaø caàu tieán nhö theá.

            Tieán daàn leân nhöõng baäc thaùnh taêng thì söï giaùc ngoä theá naøo? Ñaây toâi keå trong ñaïo Phaät coù nhöõng vò thaùnh taêng chöùng quaû Thanh vaên, Duyeân giaùc hay laø Bích-chi Phaät ñeán Boà-taùt v.v... Nhöõng vò giaùc ngoä ñoù nhö theá naøo? Nhöõng haøng Thanh vaên sau khi nghe Phaät noùi phaùp Töù ñeá: Khoå ñeá, Taäp ñeá, Dieät ñeá vaø Ñaïo ñeá, caùc vò nhaän ñuùng nhö thaät, ñuùng tinh thaàn giaùc ngoä. Nhaän roõ raøng khoâng nghi ngôø goïi laø chöùng ñaïo hay thaáy ñaïo. Khi thaáy ñaïo, chöùng ñaïo roài böôùc vaøo haøng Tu-ñaø-hoaøn laàn ñeán A-la-haùn. Nhö vaäy choã giaùc ngoä ñoù nhö theá naøo? Thí duï nhö nghe ñöùc Phaät noùi: “taát caû theá gian laø khoå” chö Tyø-kheo thaáy nhö theá naøo? Bieát lôøi Phaät ñuùng hay laø khoâng ñuùng? Phaàn nhieàu vò noùi theá gian laø khoå, cöù nghó khoå laø ñoùi khoå, laø laïnh khoå laø ñau oám v.v... Cho nhöõng ñieàu khoå ñoù laø khoå cuûa Phaät noùi. Söï thaät ñöùc Phaät noùi theá gian khoå, laø voâ thöôøng. Taïi sao voâ thöôøng laø goác cuûa khoå? Bôûi vì thoâng thöôøng keå naøo Töù khoå, naøo Baùt khoå. Töù khoå laø sanh laõo beänh töû. Baùt khoå laø Töù khoå theâm caàu baát ñaéc khoå, aùi bieät ly khoå, oaùn taéng hoäi khoå, vaø nguõ aám xí thaïnh khoå. Nhö vaäy caùi khoå ñoù ôû trong qui luaät voâ thöôøng. Ngöôøi ta ai khoâng nghó raèng mình sanh ra lôùn leân, trong khi tuoåi treû coøn khoûe maïnh sung tuùc, ít naêm thaáy mình giaø maët nhaên maù coùp. Luùc ñoù coù buoàn hay khoâng? Raêng lung lay nhai khoâng bieát ngon, maét môø thaáy khoâng xa khoâng roõ. Taát caû nhöõng hieän töôïng ñoù ñeàu laø hieän töôïng khieán mình khoâng ñöôïc vui. Khoâng ñöôïc vui töùc laø khoå, laø baát nhö yù. Thöôøng thöôøng caùi khoå laø caùi baát nhö yù? YÙ mình khoâng muoán bò maét môø tai ñieác, raêng ruïng, maù coùp, maø taát caû caùi ñoù noù tôùi, mình coù vui hay khoâng? Ñoù laø baát nhö yù, maø baát nhö yù laø khoå. Caùi khoå ñoù laø gì? - Laø voâ thöôøng. Mình ñang maïnh khoûe, hoaït ñoäng töï do, tôùi lui töï taïi, phaùt leân ñau reân hì hì ñi khoâng ñöôïc, hoaït ñoäng khoâng ñöôïc, mình coù khoå hay khoâng? Ñoù laø baát nhö yù, ñoù laø khoå. Nhö vaäy sanh giaø beänh cheát ñeàu laø töôùng traïng voâ thöôøng, ñeàu laø khoå. Caùi khoå ñoù coù ngöôøi naøo khoûi hay khoâng? Neáu noùi khoå do ñoùi raùch thì ñöùc Phaät noùi khoâng phaûi chaân lyù, maø noùi rieâng cho moät nhoùm ngöôøi naøo thoâi, vì coù ngöôøi khoâng ñoùi khoâng raùch thì hoï khoâng khoå. Khoå laø noùi chung cho toaøn theå con ngöôøi. Con ngöôøi naøo cuõng naèm trong luaät Voâ thöôøng. Maø ñaõ naèm trong voâ thöôøng thì baát nhö yù. Ñaõ baát nhö yù thì khoå ñau. Caùi khoå ñoù neáu chuùng ta thaáy töôøng taän töùc laø nhaän chaân ñöôïc khoå ñeá. Nhaän chaân ñöôïc khoå ñeá roài, vaäy khoå töø ñaâu maø coù? - Töø taäp ñeá. Taäp ñeá laø gì? Ñöùc Phaät noùi laø tham saân si. Neáu noùi roäng ra thì maïn, nghi, aùc kieán, töùc laø saùu thöù caên baûn phieàn naõo, noùi roäng nöõa thì tôùi maáy chuïc thöù phieàn naõo. Toùm laïi taát caû phieàn naõo goác töø tham saân si maø ra.

            Sôû dó chuùng ta thaáy chuùng ta giaø neân buoàn, baát nhö yù laø taïi sao? Laø taïi chuùng ta coù loøng tham muoán mình ñöôïc treû maõi. Neáu chuùng ta khoâng coù loøng tham muoán treû hoaøi thì giaø ñeán coù buoàn khoâng? Toùm laïi trong ba caùi tham saân si, si laø goác. Taïi si maø mình khoâng thaáy ñöôïc voâ thöôøng, khoâng nhaän ñöôïc lyù voâ thöôøng neân mình môùi tham hoaøi, môùi nghó tôùi soáng maõi. Phaûi vaäy khoâng? Nghe ñeán caùi cheát laø run leân, nghe ñeán caùi giaø thì buoàn ñi. Ñoù laø tham. Neáu mình bieát roõ ñöôïc lyù voâ thöôøng laø mình phaù ñöôïc caùi si roài. Trong caùi voâ thöôøng maø nghó laø thöôøng, laø si meâ. Bieát roõ lyù voâ thöôøng mong caàu ñöôïc treû maõi, tham ñöôïc khoûi cheát  v.v... khoâng coøn nöõa. Maø caùi tham khoâng coøn thì caùi giaø cheát coøn khoâng? Nhö vaäy phaù ñöôïc caùi si thì khoå theo ñoù maø heát.

            Caùi saân cuõng vaäy. Sôû dó chuùng ta thaáy ngöôøi khaùc mình gheùt maø gaëp maët nhau thì böïc boäi goïi laø oaùn taéng hoäi khoå. Chuùng ta nhaän ñöôïc lyù voâ thöôøng roài phaûi bieát raèng con ngöôøi mình laø voâ thöôøng moïi ngöôøi cuõng voâ thöôøng, thì giaän nhau hôøn nhau laøm gì? Tha thöù cho roài, mình coù soáng ñôøi ñaâu maø oâm aáp giaän hôøn. Tha thöù ñöôïc thì mình heát khoå, cho neân nhaän chaân ñöôïc lyù voâ thöôøng thì taâm saân dòu xuoáng. Dòu xuoáng thì bôùt khoå. Nhö vaäy tham saân si laø goác cuûa khoå laø Taäp ñeá. Khoå laø quaû, tham saân si laø nhaân. Tham saân si giaûm thì khoå quaû theo ñoù maø giaûm bôùt. Quí vò thaáy chuùng ta tænh giaùc hay laø chuùng ta giaùc ngoä ñöôïc nhaân khoå thì caùi quaû khoå theo ñoù maø heát. Sôû dó chuùng ta khoå laø vì chuùng ta tham danh, tham lôïi, tham ñuû thöù. Cho neân maát moät caùi thì chuùng ta khoå moät caùi, maát nhieàu caùi thì chuùng ta khoå nhieàu caùi. Chuùng ta tham neân muoán caùi gì cuõng gom veà mình cho nhieàu. Maát laø ñau khoå lieàn. Nhö vaäy khoå laø töï loøng tham. Neáu chuùng ta bieát taát caû chuùng ta ñeàu laø voâ thöôøng, ñaõ laø voâ thöôøng thì phaûi laøm sao?  - Khoâng neân oâm aáp. Ñaõ laø voâ thöôøng thì phaûi chia sôùt nhau. Voâ thöôøng maø oâm giöõ, ñieàu ñoù khoâng phaûi laø voâ thöôøng. Phaûi vaäy khoâng? Neáu bieát ñöôïc lyù voâ thöôøng thì chuùng ta phaûi san seû phaûi chia sôùt. Nhö vaäy laø chuùng ta döùt loøng tham, töùc heát khoå. Chuùng ta laøm beå caùi cheùn, buoàn hai ba ngaøy. Bôûi taïi chuùng ta töôûng caùi cheùn laø coøn hoaøi, neân lôõ beå chuùng ta buoàn. Neáu bieát ñoù laø voâ thöôøng lôõ beå roài thì thoâi. Deø daët mai ñöøng cho cho beå nöõa. Caùi khaùc cuõng theá. Bieát ñöôïc lyù voâ thöôøng neân chuùng ta khoâng oâm aáp, khoâng gìn giöõ rieâng cho baûn thaân mình. Thaân mình laø voâ thöôøng söï vaät cuõng voâ thöôøng, taïi sao mình cöù gom goùp? Taïi sao mình cöù giöõ gìn? Khi gom goùp gìn giöõ ñoù laø thoûa maõn loøng tham. Khi bieát ñöôïc voâ thöôøng thì ñaâu coøn tham nöõa. Heát tham laø mình heát khoå. Chính vì ngoä ñöôïc lyù voâ thöôøng, theo ñoù khoå seõ giaûm. Vì vaäy neân caùc vò A-la-haùn khoâng coøn khoå nöõa. Coøn mình chöa bieát ñöôïc lyù voâ thöôøng neân môùi khoå. Nhöng coù nhieàu ngöôøi noùi: “Noùi nhö thaày caùi gì cuõng voâ thöôøng heát thì ai muoán laøm gì nöõa.” Nhö vaäy laø laàøm yù cuûa Phaät. Ñöùc Phaät noùi voâ thöôøng ñeå maø tieán boä chôù khoâng phaûi voâ thöôøng ñeå maø buoâng tay.

            Quí vò nhôù baøi kinh nhaät tuïng haèng ngaøy ôû chuøa, tuïng kinh Di-ñaø roài chuùng ta tuïng theâm:

                        Thò nhaät dó quaù

                        Maïng dieäc tuøy giaûm

                        Nhö thieåu thuûy ngö

                        Tö höõu haø laïc

                        Ñaïi chuùng ñöôøng caàn tinh tieán

                        Nhö cöùu ñaàu nhieân

                        Ñaûn nieäm voâ thöôøng

                        Thaän vaät phoùng daät.

            Nghóa laø: Ngaøy nay ñaõ qua, maïng soáng theo ñoù moøn ñi, nhö caù caïn nöôùc, coøn coù gì vui? Theá neân, toaøn theå ñaïi chuùng gaéng maø tinh taán. Nhö cöùu löûa chaùy ñaàu, chæ nhôù voâ thöôøng, deø daët chôù buoâng lung.

            Hieåu ñöôïc lyù voâ thöôøng roài phaûi noã löïc vieäc ñaùng laøm phaûi laøm lieàn ñöøng chaàn chôø. Thaáy ngöôøi ta khoå, ñoùi raùch mình coù theå giuùp ñöôïc, khoâng neân noùi ñeå mai moát seõ giuùp. Ñieàu ñoù khoâng phaûi laø hieåu lyù voâ thöôøng roài. Bieát ñöôïc lyù voâ thöôøng caùi ñaùng laøm phaûi laøm ngay. Mai moát bieát mình coøn hay khoâng? Vieäc phaûi laøm laø laøm lieàn. Giuùp ñöôïc caùi laø phaûi giuùp lieàn. Tu ñöôïc laø coá gaéng tu lieàn chôù ñöøng chôø tôùi mai tôùi moát. Chính ñoù laø bieát lyù voâ thöôøng. Cho neân caøng nghó ñeán voâ thöôøng caøng gaéng laøm laønh laøm phaûi, caøng gaéng giuùp ích cho moïi ngöôøi vaø caøng coá gaéng tieán tu. Ñoù laø hieåu lyù voâ thöôøng. Chôù noùi voâ thöôøng roài buoâng tay chôø cheát laø traùi vôùi yù cuûa ñöùc Phaät daïy. Vì vaäy cho neân, chuùng ta hieåu roõ ñöôïc tinh thaàn ñoù, hieåu ñöôïc lyù voâ thöôøng roài, chuùng ta môùi coù theå thöông nhau, giuùp ñôõ nhau maø khoâng coù loøng tham gom goùp veà mình.

            Ñoù laø tinh thaàn cuûa ñaïo Phaät.

            Thí duï chuùng ta ñi chung moät chieác taøu, chieác taøu bò gioâng baõo muoán chìm. Taát caû ngöôøi trong taøu ñeàu laø ngöôøi thaân vaø bieát soá phaän cuûa mình mong manh roài. Giaû söû luùc ñoù coù ngöôøi bò soùng nhoài ngaõ qua mình ngöôøi kia hoaëc laø teù ñaïp leân chaân ngöôøi khaùc. Luùc ñoù nhöõng ngöôøi bò teù voâ mình, hoaëc bò ñaïp treân chaân coù neân giaän khoâng? Haún laø khoâng? Vì luùc ñoù ai cuõng coù taâm nieäm raèng maïng soáng mình khoâng coøn bao laâu nöõa, giaän hôøn laøm chi. Lo sao cho khoûi caùi khoå naïn naøy, thì giôø ñaâu maø giaän hôøn. Ñaây cuõng vaäy. Neáu chuùng ta hieåu lyù voâ thöôøng laø sao? Nhö trong kinh Töù Thaäp Nhò Chöông ñöùc Phaät hoûi caùc vò Tyø-kheo: “Maïng ngöôøi soáng ñöôïc bao laâu?” Moät thaày Tyø-kheo traû lôøi: “Soáng ñöôïc vaøi naêm.” Ngaøi noùi: “Ngöôi chöa hieåu ñaïo.” Thaày Tyø-kheo khaùc traû lôøi: “Soáng ñöôïc trong moät böõa aên.” Ngaøi noùi: “Ngöôi chöa hieåu ñaïo.” Ñeán vò sau noùi: “Chæ soáng trong hôi thôû.” Ngaøi gaät ñaàu noùi: “OÂng thaáy ñaïo roài.” Nhö vaäy thaáy ñaïo laø thaáy ñöôïc lyù voâ thöôøng. Neáu mình thaáy maïng soáng trong hôi thôû, khi hôi thôû naøy coøn thì chuùng ta phaûi laøm lôïi mình lôïi ngöôøi chöù. Maïng soáng ñaõ mong manh nhö vaäy, taïi sao mình coøn oâm aáp giaän ngöôøi naøy buoàn ngöôøi kia, traùch ngöôøi noï. Nhö vaäy coù phaûi töï mình gieát moøn mình hay khoâng? Maø gieát moøn moät caùch voâ ích. Vì chuùng ta bieát lyù voâ thöôøng neân phaûi vöôn leân, phaûi laøm lôïi mình lôïi ngöôøi, ñöøng sô soùt moät giôø phuùt quí baùu naøo heát. Ñoù môùi laø hieåu ñöôïc tinh thaàn voâ thöôøng. Bieát voâ thöôøng maø tinh taán nhö cöùu löûa chaùy ñaàu. Quyù vò thaáy coù ai bò löûa chaùy ñaàu maø coøn ñi chôi thong thaû hay khoâng? Hay phaûi tay quô mieäng la ñuû thöù heát. Ñaâu coù theå chaàn chôø ñöôïc. Chính chuùng ta cuõng vaäy. Nhaän ñöôïc lyù voâ thöôøng cuûa Phaät daïy, chuùng ta phaûi tænh giaùc phaûi coá gaéng laøm lôïi ích cho mình cho ngöôøi. Ñoù laø tinh thaàn voâ thöôøng. Toâi ñaõ noùi caùi khoå ñeá vaø taäp nhaân cuûa khoå ñeá.

            Tieáp theo ñaây laø dieät ñeá vaø ñaïo ñeá, töùc laø dieät ñöôïc heát taäp nhaân. Taäp nhaân laø gì? Laø tham saân si. Neáu dieät ñöôïc thì an nhieân töï taïi, ñoù laø Nieát-baøn. Muoán dieät ñöôïc heát taäp nhaân phaûi laøm sao? Töùc laø phaûi tu nguõ caên, nguõ löïc, thaát boà ñeà phaàn, baùt chaùnh ñaïo v.v... Ñoù laø nhöõng phöông phaùp dieät heát maàm ñau khoå. Nhö vaäy thaáy roõ phaùp töù ñeá thì chöùng ñöôïc quaû A-la-haùn. Ñoù laø caùi giaùc ngoä cuûa baäc thaùnh, nhaø Phaät goïi laø haøng thaùnh nhò thöøa.

            Tieán leân moät baäc nöõa coù nhöõng vò ra ñôøi ôû theá gian maø khoâng gaëp Phaät phaùp, khoâng nghe ñöôïc phaùp Töù ñeá cuûa Phaät, boãng nhieân thaáy nhöõng cuoäc höng suy cuûa cuoäc ñôøi hoaëc laø thaáy muøa thu laù ruïng, muøa xuaân caây coái ñaâm choài naåy loäc v.v... töùc laø söï doanh hö tieåu tröôûng cuûa söï vaät roài töï nhieân giaùc ngoä ñöôïc lyù voâ thöôøng. Ñoù laø baäc Ñoäc giaùc. Töï mình giaùc ngoä khoâng qua lôøi Phaät daïy, khoûi nghe giaùo lyù maø ñöôïc giaùc ngoä. Keá ñeán laø baäc Duyeân giaùc. Coù nhöõng haøng nghe ñöùc Phaät noùi veà möôøi hai nhaân duyeân: voâ minh duyeân haønh... cho tôùi laõo beänh töû. Möôøi hai nhaân duyeân ñoù nhö sôïi daây chuyeàn noù lieân keát khoâng rôøi. Thaáy roõ ñöôïc lyù möôøi hai nhaân duyeân tieán tu ñeå ñöôïc giaûi thoaùt ñoù goïi laø baäc Duyeân giaùc. Nhö vaäy chuùng ta thaáy laø A-la-haùn laø Duyeân giaùc cuõng goïi laø ngöôøi giaùc ngoä, giaùc ngoä, ôû khía caïnh naøy hay ôû khía caïnh khaùc.

            Cho tôùi giaùc ngoä cöùu kính maø ôû ñaây chuùng ta ñang thöïc haønh. Giaùc ngoä cuûa haøng Boà-taùt nhö trong caùc kinh: kinh Phaùp Hoa, kinh Laêng Nghieâm, kinh Nieát-baøn v.v... laø chæ cho giaùc ngoä cöùu kính cuûa ñaïo Phaät. Giaùc ngoä cöùu kính ñoù laø giaùc ngoä theá naøo? Bôûi vì haøng Nhò thöøa chuùng toâi thöôøng goïi laø Thanh vaên hay Duyeân giaùc ñeàu laø naèm trong caùc phaùp ñoái ñaõi. Nhö haøng Thanh vaên thì thaáy coù KHOÅ, TAÄP laø nhaân quaû cuûa luaân hoài. DIEÄT, ÑAÏO laø nhaân quaû cuûa giaûi thoaùt. Töùc laø beân naøy laø luaân hoài, beân kia laø giaûi thoaùt, coù ñoái ñaõi. Haøng Duyeân giaùc cuõng vaäy, thaáy möôøi hai nhaân duyeân ñi chieàu thuaän laø luaân hoài. Ngöôïc laïi ñi chieàu hoaøn dieät laø giaûi thoaùt, töùc voâ minh dieät thì haønh dieät v.v... Nhö vaäy cuõng laø ôû trong ñoái ñaõi maø ôû trong ñoái ñaõi thì giaùc ngoä ñoù chöa phaûi laø cöùu kính, theo tinh thaàn kinh Nieát-baøn.

            Cho neân trong kinh Nieát-baøn coù thí duï goïi “Xuaân trì thaäp lòch”. Töùc laø muøa Xuaân laën döôùi ao moø leân moät hoøn soûi, hoøn gaïch. Xuaân trì laø caùi ao muøa Xuaân, thaäp lòch laø löôïm gaïch hay ngoùi. Vì trong ñoù ñöùc Phaät noùi: Thí nhö muøa Xuaân ao nöôùc trong, coù moät soá ngöôøi bôi thuyeàn ôû döôùi ao chôi. Boãng nhieân coù ngöôøi caàm hoøn ngoïc quí buoâng tay rôùt xuoáng ao. Rôùt roài bao nhieâu ngöôøi laën xuoáng moø. Coù ngöôøi ñöôïc hoøn soûi, möøng quyùnh ñöa leân noùi toâi ñöôïc ngoïc roài, nhöng giô tay leân laø hoøn gaïch chôù khoâng phaûi ngoïc. Khi nhieàu ngöôøi uøa nhau laën moø, nöôùc ñuïc ngaàu, khoâng thaáy ñöôïc hoøn ngoïc. Keû naém gaïch, ngöôøi naém ngoùi gì ñoù v.v... ñöa leân hoâ laø ñöôïc ngoïc maø söï thaät khoâng phaûi. Ngöôøi khoân ngoan chôø cho nöôùc laéng laëng trong treûo, maét nhìn kyõ thaáy vieân ngoïc ñang ôû choã naøo, nhaûy xuoáng moät caùch töø töø, löôïm leân noùi toâi ñöôïc hoøn ngoïc, thì chöøng ñoù môùi laø ngoïc thaät. Nhö vaäy thí duï ñoù noùi caùi gì? Tuy haøng Thanh vaên Duyeân giaùc cuõng thaáy ñöôïc ñaïo, ngoä ñöôïc ñaïo, nhöng maø giaùc ngoä ôû moät khía caïnh cuûa söï ñoái ñaõi, cuõng nhö ngöôøi laën xuoáng ao löôïm ñöôïc gaïch töôûng laø ngoïc. Chæ coù Boà-taùt laø saùng suoát, ñôïi nöôùc trong treûo thaáy roõ raøng hoøn ngoïc noù naèm ôû choã naøo, môùi laën ngay choã ñoù naém ñöa leân. Chöøng ñoù môùi laø ngoïc thaät. Caùc haøng Boà-taùt khoâng moø ngoïc trong khi nöôùc coøn ñuïc, maø ñôïi nöôùc trong roài töï mình thaáy ngoïc, thaáy roài môùi naém laáy ñöôïc hoøn ngoïc. Quí vò nhôù trong kinh Phaùp Hoa, ñöùc Phaät noùi: caùc haøng Thanh vaên ñöôïc Nieát-baøn. Nieát-baøn ñoù ñöùc Phaät cho laø gì? Laø “Hoùa thaønh” laø caùi thaønh Hoùa ra ñeå taïm nghæ chôù khoâng phaûi laø thaät. Maø thaät thì phaûi tôùi “Baûo sôû” töùc laø tôùi nôi chaân chaùnh, môùi laø thaät. Ñoù laø ñeå thí duï cho Boà-taùt.

            Nhö vaäy taïi sao toâi noùi thí duï ñoù? Bôûi vì haøng Boà-taùt duï cho ngöôøi ngoài treân thuyeàn ñôïi nöôùc trong thaáy hoøn ngoïc naèm ngay choã naøo, roài môùi laën nheø nheï, töø töø ñeán ngay choã ñoù naém leân. Chöøng ñoù môùi thaät laø ñöôïc hoøn ngoïc. Noùi toùm laïi thaáy roài môùi naém leân. Nhö vaäy ñuùng laø tinh thaàn cuûa Thieàn toâng goïi laø KIEÁN TAÙNH KHÔÛI TU. Thaáy ñöôïc caùi ñoù roài môùi khôûi tu, ñoù laø tinh thaàn cöùu kính cuûa Phaät giaùo. Vì Phaät giaùo ñi ñeán choã cöùu kính khoâng coøn ñoái ñaõi. Coøn ñoái ñaõi laø chöa ñeán giaùc ngoä cöùu kính. Theá neân trong kinh Baùt-nhaõ môû ñaàu cho Ñaïi thöøa noùi: “Saéc baát dò khoâng, khoâng baát dò saéc, saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc.” Môùi nghe khoâng ai hieåu gì heát, gì maø saéc saéc khoâng khoâng. Nhöng söï thaät ñoù laø moät leõ thaät cöùu kính, bôûi chuùng ta meâ laàm, nhìn töôùng traïng thoâ, thaáy caùi baøn naøy goïi laø saéc, coøn ôû choã troáng naøy goïi laø khoâng. Mình cho saéc vôùi khoâng laø hai caùi khaùc nhau. Phaûi vaäy khoâng? Ñaây laø saéc, ñaây laø khoâng, hai caùi khaùc nhau, moät caùi coù töôùng traïng coù hình daùng sôø moù ñöôïc, coøn moät caùi troáng roãng khoâng coù gì heát. Ñoù laø choã chuùng ta thöôøng laàm. Choã troáng khoâng chuùng ta cho ñoù laø khoâng nhöng con maét Phaät giaùo khoâng phaûi vaäy. Ngay caùi coù noù coù caùi khoâng, ngay caùi khoâng ñaõ coù caùi coù. Caùi coù thoâ thieån naøy chuùng ta nhìn thaáy moät hình saéc daày ñaëc, nhöng vôùi kính hieån vi maáy traêm laàn thì chuùng ta thaáy noù thöa hôû. Nhö göông maët chuùng ta thaáy nhö laùng, nhöng vôùi kính phoùng ñaïi vaøi chuïc laàn thoâi thì seõ thaáy noù saàn suøi, coù hang loã. Nhö vaäy noù coù hay laø khoâng coù laø taïi con maét thoâ hay teá. Nôi hình töôùng naøy coù loàng caùi khoâng trong ñoù, coøn ngay choã khoâng naøy coù caùi saéc trong ñoù. Nhö choã khoâng naøy coù aùnh saùng xuyeân qua thì chuùng ta seõ thaáy bao nhieâu laø buïi baëm laêng xaêng ôû giöõa naøy. Nhö vaäy noù ñaâu phaûi laø khoâng. Noù chæ khoâng laø khoâng töôùng traïng thoâ keäch maø coù nhöõng töôùng vi teá trong ñoù, chôù khoâng phaûi laø khoâng haún. Chuùng ta cöù cöïc ñoan cho ñaây laø khoâng haún hay coù haún, thaønh ra khoâng nhìn töôøng taän caùc phaùp ôû ñôøi.

            Ngöôøi hieåu ñaïo thaáy trong caùi coù ñaõ loàng caùi khoâng, trong caùi khoâng ñaõ laãn caùi coù. Thaáy nhö vaäy, caùc Ngaøi thaáy khoâng coøn coù hai rieâng reõ, khoâng coøn coù hai ñoái ñaõi. Coøn thaáy hai ñoái ñaõi laø chöa phaûi thaáy caùi thaät. Neáu tôùi choã thaät laø khoâng coù hai. Maø noùi nhö vaäy thì ai cuõng khoâng chaáp nhaän heát. Taïi sao vaäy? - Bôûi vì tôùi giaùc ngoä cöùu kính thì khoâng hai maø coøn coù hai thì chöa phaûi giaùc ngoä cöùu kính. Nhöng maø laøm sao quí vò thaáy khoâng hai cho ñöôïc. Vì theá gian naøy laø theá gian ñoái ñaõi. Thaät ra neáu quí vò xeùt cho töôøng taän, thaät tình coøn ñoái ñaõi thì chöa phaûi cöùu kính. Taïi sao? Bôûi vì caùi theå cöùu kính noù khoâng hai. Cuõng nhö Phaät vaø chuùng ta. Chuùng ta thaáy Phaät laø giaùc ngoä coøn chuùng ta laø meâ laàm. Phaät vaø chuùng ta laø moät hay hai. Neáu chuùng ta thaáy Phaät vaø chuùng ta laø moät hay laø hai thì khoâng bieát ai truùng ai traät. Thoâng thöôøng noùi neáu khoâng laø hai thì laø moät chôù gì?

            Coù theå toâi ñi töø töø cho quí vò thaáy. Chuùng ta thaáy ñöùc Phaät vôùi chuùng ta laø hai, vì Phaät laø giaùc maø chuùng ta laø meâ, cho neân laø hai. Nhöng maø chuùng ta meâ laø meâ caùi gì? Phaät giaùc laø giaùc caùi gì chöù? Chính caùi ñoù môùi laø quan troïng. Toâi thí duï baây giôø ñem vaøng laøm ra chieác voøng tay, vaø chieác caø raù. Ñaây laø chieác voøng, ñaây laø chieác caø raù, nhö vaäy quí vò thaáy hai hay laø moät? Ñöông nhieân laø hai roài, voøng khaùc caø raù khaùc. Ñoù laø ta nhìn treân giaû töôùng cuûa hai moùn ñoù. Neáu noùi veà theå, hai moùn ñoù laø moät hay laø hai? - Laø moät. Nhö vaäy treân hai caùi, theå caø raù vaø voøng cuõng laø vaøng thoâi. Vaøng coù moät coù hai khoâng? Vaøng laø vaøng noù khoâng coù moät hai. Coù moät hai laø laäp ra ñeå ñoái ñaõi chieác caø raù laø moät chieác voøng laø hai, chôù vaøng laø vaøng khoâng coù moät, hai. Thaønh ra moät hai laø ñoái ñaõi treân giaû töôùng cuûa hai moùn ñoà thoâi. Coøn caùi theå cuûa moùn ñoà laø vaøng khoâng noùi moät hai. Noùi moät hai laø noùi caùi giaû töôùng. Cho neân coøn coù moät hai laø coøn trong ñoái ñaõi. Vì vaäy maø coù vò Taêng hoûi vò Thieàn sö: “Phaät vaø chuùng sanh laø moät hay laø hai?” Ngaøi traû lôøi:

                        Duy dö nhaát ñoaù taïi

                        Minh nhaät khuûng tuøy phong.

            Dòch:

                        Chæ coøn thöøa moät ñoùa

                        Ngaøy mai ngaïi gioù rôi.

            Ngaøi khoâng noùi hai hay moät maø noùi baây giôø toâi chæ thaáy coøn thöøa moät ñoùa hoa, ngaøy mai e gioù cuõng ruïng luoân. Nhö vaäy giai ñoaïn ñaàu thaáy Phaät vaø chuùng sanh laø hai, nhöng böôùc vaøo giai ñoaïn keá thaáy Phaät vaø chuùng sanh khoâng laø hai nöõa, neân goïi laø moät. Maø caùi moät ñoù taïm thôøi thoâi, chôù caùi moät ñoù khoâng phaûi laø cöùu kính. Vì caùi moät ñoù taïm ñaët vôùi caùi hai, ñeán cöùu kính moät cuõng khoâng coøn. Cho neân baây giôø taïm thaáy coøn moät ñoùa hoa, ngaøy mai gioù thoåi, noù cuõng rôi luoân khoâng coøn nöõa. Coøn noùi moät laø noùi taïm chôù noù khoâng thaät. Coøn noùi moät laø ñoái vôùi hai. Tôùi choã cöùu kính thì caùi hai khoâng coøn nöõa. Noùi nhö vaäy cho quí vò thaáy choã giaùc ngoä ñoù caàn phaûi thaáy nhö theá. Cho neân Thieàn toâng keå raèng sau khi ngoä ñaïo, ñöùc Phaät noùi nhö trong kinh Hoa Nghieâm cheùp: “Laï thay! Laï thay! Taát caû chuùng sanh ñeàu coù ñaày ñuû trí tueä ñöùc töôùng Nhö Lai, vì bò voïng töôûng meâ laàm che laáp khoâng thaáy, khoâng hieåu khoâng bieát.”

            Ngaøi thaáy roõ chuùng sanh ai cuõng ñeàu coù trí tueä ñöùc töôùng Phaät heát. Nhö vaäy thaønh Phaät laø thaønh caùi chuùng sanh saün coù. Ngoä ñaïo laø ngoä caùi saün coù ôû chuùng sanh, vaø chuùng sanh meâ laø meâ caùi saün coù maø queân ñi. Caùi mình saün coù maø queân ñi goïi laø meâ. Thaønh Phaät khoâng coù gì laï, laø nhaän ñöôïc caùi saün coù cuûa chính mình. Vì vaäy coù moät vò Thieàn sö ôû trong hoäi ngaøi Qui Toâng, nöûa ñeâm la: “Toâi ngoä roài, toâi ngoä roài.” Trong ñaïi chuùng ai cuõng laáy laøm laï khoâng bieát oâng aáy ngoä caùi gì? Saùng hoâm sau ngaøi Qui Toâng leân phaùp toøa hoûi: “Vò taêng hoài hoâm noùi ngoä roài ra ñaây xem.” Vò Taêng böôùc ra. Ngaøi hoûi: “OÂng thaáy caùi gì maø noùi ngoä?” OÂng aáy traû lôøi baèng caâu: “Sö coâ thò nöõ nhaân taùc.” Nghóa laø: Sö coâ voán laø ngöôøi nöõ laøm ra chôù khoâng coù gì laï heát. Ngaøi Qui Toâng gaät ñaàu noùi: Chính oâng ngoä.

            Nhö vaäy ngoä laø caùi gì? Thöôøng thöôøng chuùng ta töôûng ngoä laø ngoä caùi gì ôû beân trôøi kia, chôù khoâng ngôø chính ngoä laø ngoä caùi saün coù cuûa mình. Mình cöù noùi thaønh Phaät laø coù haøo quang röïc rôõ hay coù gì laï. Nhöõng caùi ñoù phaûi coù môùi laø Phaät, khoâng ngôø thaønh Phaät laø SOÁNG LAÏI VÔÙI CAÙI SAÜN COÙ CUÛA CHÍNH MÌNH. Caùi saün coù cuûa chính mình, neáu mình soáng ñöôïc vôùi chính noù, mình trôû veà vôùi chính noù, ñoù goïi laø giaùc ngoä thaønh Phaät. Taïi sao vaäy? Vì caùi mình coù maø mình boû queân goïi laø meâ, giôø ñaây mình bieát ñöôïc goïi laø giaùc. Giaùc töùc laø ngoä. Ngöôøi giaùc ngoä töùc laø Phaät, chôù khoâng coù gì laï heát.

            Nhö vaäy noùi ni coâ töôûng ñaâu caùi gì xa laï linh thieâng cao caû, nhöng söï thaät ni coâ voán laø moät coâ gaùi. Baây giôø caïo ñaàu maëc aùo thaønh sö coâ chôù coù gì laï ñaâu? Noùi Phaät, töôûng Phaät ôû ñaâu vaø coù gì laï ñôøi, khoâng ngôø cuõng chính laø caùi saün coù cuûa mình chôù khoâng phaûi ñaâu laï. Cho neân moät vò khaùc, sau khi ngoä ñaïo cuõng laøm baøi thô, caâu choùt oâng noùi raèng: Lyù Baïch nguyeân lai thò tuù taøi. Töùc laø oâng Lyù Thaùi Baïch, nhaø thô ai nghe noùi cuõng neå. Maø xeùt kyõ laïi  oâng cuõng chæ laø oâng tuù taøi nhö bao nhieâu oâng tuù taøi khaùc, chôù khoâng coù gì laï. Chính caùi  ñoù laø ñeå chæ cho caùi ngoä laø ngoä caùi saün coù cuûa mình. Vì vaäy ñöùc Phaät sau khi thaønh Phaät, Ngaøi noùi: “Ta laø Phaät ñaõ thaønh, caùc ngöôi laø Phaät seõ thaønh.” Bôûi vì Ngaøi coù caùi ñoù, taát caû chuùng sanh cuõng coù caùi ñoù. Khoâng phaûi Ngaøi ngoä caùi gì khaùc, maø ngoä ngay trong thaân töù ñaïi nguõ uaån naøy laø caùi thaân voâ thöôøng sanh dieät, coù saün caùi khoâng sanh khoâng dieät. Nhaän ñöôïc caùi khoâng sanh khoâng dieät nôi mình goïi ñoù laø ngoä ñaïo, chôù khoâng phaûi tìm caùi gì xa xoâi. Maø caùi khoâng sanh khoâng dieät ñoù nôi phaøm phu cuõng coù. Cuõng nhö sö coâ coù saün ôû nhöõng coâ cö só ñaàu coù toùc, chôù coù gì laï ñaâu. Chæ caàn moät khi naøo ñoù thay ñoåi hình thöùc, ñoåi thay taâm nieäm laø thaønh sö coâ chôù gì? Nhö vaïây khoâng coù gì xa laï, maø mình töôûng caùi ñoù ôû ñaâu, töø phöông trôøi naøo ñeán. Theá neân tinh thaàn giaùc ngoä cuûa ñaïo Phaät laø giaùc ngoä ngay caùi thöïc teá hieän taïi. Vì vaäy ngöôøi giaùc ngoä roài thì khoâng coøn thaáy hai. Ñoù môùi laø giaùc ngoä cöùu kính.

            Khoâng thaáy hai cho neân khoâng nghó raèng coõi mình ñaây laø coõi Ta-baø khoå, coøn coõi Cöïc laïc laø coõi Phaät A-di-ñaø an vui. Quí vò coù nghó boû coõi naøy chaïy qua beân kia vui hay khoâng? Neáu ngay trong coõi khoå, kheùo bieát thì mình ñöôïc vui roài. Mình meâ thì taïo nghieäp xaáu xa laø khoå. Ngay trong caùi khoå maø bieát chuyeån höôùng, bieát thay ñoåi taâm nieäm, bieát laøm nhöõng ñieàu laønh ñieàu phaûi, bieát chia côm xeû aùo vôùi moïi ngöôøi, bieát soáng trong tình ñoaøn keát anh em, töï nhieân mình vui. Caùi khoå laø cuõng töï mình taïo, töï mình coù nhöõng tham, töï mình coù nhöõng saân, töï mình coù nhöõng si, roài mình ñau khoå. Phaûi vaäy khoâng? Neáu deïp boû tham saân si roài, ngay coõi naøy coù phaûi laø cöïc laïc hay chöa? Vaäy coù neân tìm cöïc laïc beân kia hay khoâng? Neáu chuùng ta thaáy beân kia laø Cöïc laïc, beân naøy laø Ta-baø, laø coøn thaáy hai. Maø coøn thaáy hai laø coøn thaáy ñoái ñaõi, chöa laø leõ thaät. Vaäy ngöôøi hieåu ñaïo ñuùng theo tinh thaàn Ñaïi thöøa laø ngay ôû trong caùc caûnh khoå, ngay trong caùi choã maø ngöôøi ta cho laø xaáu xa mình kheùo chuyeån thaønh an laïc, toát ñeïp, chôù khoâng phaûi boû ñaây caàu kia.

            Ñoù laø tinh thaàn ñaïo Phaät. Ñaïo Phaät khoâng coù boû ñeå troán ñeå caàu. Coù nhieàu ngöôøi laàm nghó raèng mình tu laø phaûi troán thieân haï, phaûi boû heát nhöõng caùi gì ñaâu ñaâu. Ñoù laø laàm laãn. Tu laø chính mình phaûi thay ñoåi nhöõng caùi taâm xaáu xa cuûa mình laø tham saân si. Neáu chuyeån ñöôïc tham saân si thì Ta-baø thaønh Cöïc laïc. Coøn khoâng chuyeån ñöôïc tham saân si, oâm taâm nieäm tham saân si, caàu veà Cöïc laïc, Cöïc laïc cuõng bieán thaønh Ta-baø. Vì coøn tham saân si, thì ôû ñaâu cuõng raày loän ñaùnh loän. Maø raày loän ñaùnh loän, giaønh giöït ñoù laø goác cuûa Ta-baø. Cho neân chuùng ta chuyeån ñoåi ñöôïc taâm nieäm tham saân si thì ngay Ta-baø thaønh Cöïc laïc. Coøn khoâng chuyeån ñoåi ñöôïc taâm nieäm tham saân si thì Cöïc laïc bieán thaønh Ta-baø. Ñoù laø söï thaät cho neân hieåu ñaïo thì chuùng ta neân hieåu nhö vaäy. Ngay trong cuoäc ñôøi naøy, duø ôû trong hoaøn caûnh naøo ñi nöõa, chuùng ta cuõng vaãn an vui. Chuùng ta thaáy ñaây khoâng phaûi laø khoå, chính ñaây neáu ta kheùo chuyeån thì coõi naøy laø coõi Cöïc laïc, chôù khoâng phaûi chôø veà Cöïc laïc môùi thaáy Cöïc laïc. Nhö vaäy tinh thaàn ñaïo Phaät ñeán choã cöùu kính giaùc ngoä môùi thaáy raèng chính mình vaø moïi ngöôøi, chính mình vaø caùc hoaøn caûnh ñeàu khoâng phaûi laø vaán ñeà hai ba. Ngay nôi taâm nieäm mình chuyeån höôùng heát nhöõng caùi xaáu xa cuûa mình thì hoaøn caûnh naøo cuõng laø hoaøn caûnh toát ñeïp. ÔÛ trong choã naøo cuõng laø choã tieán boä, chôù khoâng phaûi xaáu xa. Xaáu xa chính vì caùi aáp uû tham lam, aáp uû saân si cuûa mình neân thaáy xaáu xa. Döùt heát nhöõng caùi ñoù thì töï nhieân noù saùng suûa toát ñeïp.

            Theá neân caùc Thieàn sö luùc naøo cuõng thaáy coõi ñôøi laø ñeïp. Ñeïp nhö moät baøi thô. Taïi vì thaáy ôû ñaâu cuõng laø toát, ôû ñaâu cuõng laø saùng suûa. Coøn chuùng ta vì mang caëp kính uû ruõ buoàn baõ, neân thaáy caùi gì cuõng buoàn. Phaûi vaäy khoâng? Neáu mình mang caëp kính töôi saùng trong loøng, nhìn caùi gì maø khoâng vui. Phaûi vaäy khoâng? Khi naøo trong quí vò taâm hoàn ñöông öu tö buoàn baõ thì  nhìn thaáy caùi gì cuõng buoàn baõ theo. Neáu taâm hoàn quí vò saùng suoát phaán khôûi vui veû thì nhìn caùi gì chaúng vui veû. Cho neân chuùng ta caàn taïo moät taâm hoàn vui veû saùng suûa vaø tænh giaùc thì ngoaïi caûnh theo ñoù maø saùng suûa. Noù khoâng coøn toái taêm môø mòt nöõa. Toái taêm môø mòt ñoù laø caùi meâ ñen toái cuûa tham saân si, chôù khoâng phaûi gì khaùc.

            Hoâm nay laø ngaøy Phaät hoan hæ toâi nhaéc laïi nhöõng ñieåm then choát cho taát caû quí vò cuøng chuùng toâi, moïi ngöôøi chuùng ta ñeàu noã löïc vöôn leân. Laøm sao luoân luoân tænh giaùc töø thaáp leân cao vaø luoân luoân vôùi taâm nieäm caàu tieán lôïi mình lôïi ngöôøi ñeå cho chính mình caøng ngaøy caøng ñöôïc an vui, xaõ hoäi caøng ngaøy caøng theâm toát ñeïp. Ñoù môùi laø tinh thaàn giaùc ngoä cuûa ñaïo Phaät.

]