HOÏC PHAÄT BAÈNG CAÙCH NAØO?

            Hoûi hoïc Phaät baèng caùch naøo, töùc laø hoûi ñeán phöông phaùp hoïc Phaät. ÔÛ theá gian moân hoïc naøo cuõng coù phöông phaùp rieâng cuûa noù. Ví nhö moân toaùn hoïc, ngöôøi hoïc troø tröôùc phaûi bieát soá, keá hoïc thuoäc cöûu chöông, hoïc caùch coäng tröø nhaân chia, leân nöõa phaûi hoïc coâng thöùc, phöông trình v.v... Moân vaên chöông, tröôùc phaûi bieát chöõ caùi, hoïc raùp vaàn, vieát chaùnh taû, hoïc vaên phaïm, taäp caùch laøm vaên v.v... Phöông chi Phaät phaùp laø moân hoïc giaùc ngoä, maø khoâng coù phöông phaùp rieâng cuûa noù hay sao?

            Phöông phaùp hoïc Phaät töùc laø ba moân tueä hoïc: Vaên tueä, Tö tueä, vaø Tu tueä. Bôûi vì muoán vaøo cöûa giaùc ngoä khoâng phaûi anh töôùng trí tueä thì khoâng sao vaøo ñöôïc. Phaät phaùp laø chaân lyù laø nhöõng söï thaät, neáu khoâng coù ngoïn ñuoác trí tueä soi saùng, laøm sao chuùng ta thaáy moïi söï thaät ôû chung quanh, khoâng caàn trí tueä, chæ duøng loøng tin ñeán vôùi ñaïo Phaät, ñeå hoïc Phaät phaùp, thaät laø sai laàm lôùn lao. Ñaây laø chöùng beänh traàm troïng cuûa Phaät töû hieän thôøi. Caàn chöõa laønh beänh naøy, chuùng ta phaûi öùng duïng trieät ñeå ba moân tueä hoïc vaøo coâng trình tu hoïc Phaät phaùp.

Theá naøo laø Vaên tueä?

            Vaên laø nghe, do nghe giaùo lyù Phaät phaùp trí tueä môû saùng, goïi laø Vaên tueä. Chuùng ta nghe Phaät phaùp qua lôøi giaûng daïy cuûa chö taêng, cuûa thieän höõu tri thöùc ñaõ tu hoïc tröôùc ta. Nhöõng lôøi giaûng daïy aáy xuaát phaùt töø kinh ñieån cuûa Phaät, trong ñoù chöùa toaøn lôøi leõ chaân chaùnh, chæ baøy moïi söï thaät cho chuùng sanh. Caøng nghe trí tueä chuùng ta caøng saùng. Hoaëc chuùng ta tröïc tieáp ñoïc kinh saùch Phaät, khieán môû mang trí tueä cuõng thuoäc Vaên tueä. Chòu khoù nghe giaûng daïy, chòu khoù nghieân cöùu kinh saùch Phaät, ñoù laø ngöôøi bieát töø cöûa Vaên tueä tieán thaúng vaøo ngoâi nhaø Phaät phaùp.

Theá naøo laø Tö tueä?

            Tö laø suy xeùt phaùn ñoaùn, do suy xeùt phaùn ñoaùn nhöõng lôøi daïy trong Phaät phaùp, trí tueä caøng taêng tröôûng. Chuùng ta ñöôïc nghe lôøi chæ daïy cuûa thaày baïn, daãn töø trong kinh Phaät ra, song nghe roài tin lieàn laø chöa ñuû tö caùch hoïc Phaät. Buoäc chuùng ta phaûi duøng trí phaùn ñoaùn xem ñuùng hay sai, neáu quaû thaät ñuùng, töø ñoù chuùng ta môùi tin. coù theá môùi thöïc haønh ñuùng caâu “caùc ngöôøi phaûi töï thaép ñuoác leân maø ñi, thaép ñuoác leân vôùi chaùnh phaùp”, trong kinh Phaùp Cuù. Chuùng ta muoán môû mang trí tueä, song töï mình laøm sao môû ñöôïc, phaûi moài ngoïn ñuoác trí tueä cuûa mình vôùi ngoïn ñuoác chaùnh phaùp cuûa Phaät, trí tueä môùi phaùt saùng.

            Moài baèng caùch naøo?

            Ví nhö chuùng ta nghe vò Sö giaûng raèng: “Taát caû theá gian ñeàu laø voâ thöôøng.” Sau ñoù phaûi duøng trí tueä cuûa mình phaùn ñoaùn xem ñuùng hay khoâng. Chuùng ta töï ñaët caâu hoûi: taát caû theá gian ñeàu laø voâ thöôøng, coù söï vaät naøo thoaùt ngoaøi luaät leä aáy chaêng? Neáu coù, caâu noùi naøy chöa phaûi chaân lyù. Baèng khoâng, môùi thaät ñuùng chaân lyù, chuùng ta seõ hoaøn toaøn tin. Theá roài, ta töï khaûo saùt :

            Con ngöôøi coù phaûi voâ thöôøng khoâng? Töø oâng baø ñeán cha meï chuùng ta ñeàu coù sanh ra, lôùn leân, beänh hoaïn, giaø yeáu roài cheát. Keå luoân caû ta, khi naøo coøn nhoû beù, lôùn leân, beänh hoaïn, giaø yeáu, roài cuõng seõ cheát. Trong gia ñình thaân toäc chuùng ta ñaõ theá, ngoaøi xaõ hoäi cuõng theá, caû nhaân loaïi treân theá giôùi cuõng theá; ngaøn xöa laø theá, maõi sau naøy cuõng theá. Quaû laø con ngöôøi voâ thöôøng.

            Ñeán nhöõng söï vaät, naøo nhaø cöûa, baøn gheá, xe coä... coù bò voâ thöôøng khoâng? Chính caùi nhaø cuûa mình, khi môùi caát thì toát ñeïp laønh laën, qua vaøi ba naêm thaáy cuõ daàn, ñeán naêm möôøi naêm thì hö saäp. Caùi baøn vieát cuõng theá, khi môùi ñoùng xem boùng loaùng toát ñeïp, duøng maáy naêm thaáy ñaõ cuõ, troùc sôn khôøn maët, roài ñaây seõ muïc naùt hö hoaïi. Chieác xe ñaïp khi môùi mua ñem veà môùi toanh, chaïy ñöôïc moät naêm voû ñaõ raùch, coå loûng, caùc con oác lôøn... vaøi naêm nöõa seõ hö. Theá laø, nhaø cöûa, baøn gheá, xe coä... nhöõng vaät caàn duøng beân caïnh chuùng ta thaûy bò voâ thöôøng chi phoái. Cho ñeán traêm ngaøn vaät khaùc, neáu khaûo saùt ñeàu thaáy ñoàng moät soá phaän nhö nhau.

            Chuùng ta coù theå keát luaän raèng: “taát caû theá gian laø voâ thöôøng”, quaû thaät laø chaân lyù. Ta tin chaéc leõ naøy, duø coù ai noùi khaùc ñi, cuõng khoâng laøm lay ñoäng ñöôïc loøng tin cuûa ta. Bôûi loøng tin naøy ñaõ ñöôïc gaïn loïc qua saøng lyù trí, neân noù vöõng chaéc khoâng deã gì laøm lung lay.

            Laïi moät thí duï, chuùng ta nghe vò Sö giaûng lyù luaân hoài, baûo raèng: “Muoân vaät ôû theá gian ñeàu xoay quanh voøng luaân hoài.” Ta töï ñaët caâu hoûi: Taïi sao muoân vaät ñeàu luaân hoài? Coù vaät naøo khoâng luaân hoài chaêng? Chuùng ta baét ñaàu xeùt töø thöïc vaät:

             Caây coái thaønh hình baét nguoàn töø haït, haït naåy maàm taêng tröôûng thaønh caây, nôû hoa, keát traùi; traùi sanh haït, haït laïi naåy maàm... loän ñi ñaûo laïi khoâng cuøng. Song ñoù laø söï loän ñi ñaûo laïi töø caây naøy sang caây khaùc, ngay baûn thaân caây aáy coù ñaûo loän vaäy khoâng? Cuõng loän ñi ñaûo laïi nhö theá. Thaân caây hieän soáng ñaây, do chaâm reã huùt ñaát nöôùc... nuoâi döôõng môùi ñöôïc sanh tröôûng, daàn daàn thaønh ñaïi thoï. Reã huùt ñaát nöôùc nuoâi döôõng thaân caønh laù, laù ruïng bieán thaønh phaân ñaát, caønh gaõy muïc cuõng thaønh phaân ñaát, thaân caây ngaõ muïc cuõng trôû veà ñaát nöôùc. Thaân caây nhôø ñaát nöôùc sanh tröôûng, khi ngaõ muïc laïi trôû veà ñaát nöôùc.

            Nöôùc do aùnh naéng boác thaønh hôi, hôi leân cao gaëp khí laïnh ñoïng laïi, rôi xuoáng thaønh nöôùc; nöôùc laïi boác hôi... maõi maõi khoâng cuøng.

            To nhö quaû ñòa caàu vaãn quay troøn quanh caùi truïc, saùng roài toái, toái laïi saùng. Caên cöù vaøo söï quay troøn cuûa noù, ngöôøi ta chia ra ngaøy giôø thaùng naêm, thôøi tieát xuaân haï thu ñoâng, xoay vaàn theá maõi khoâng cuøng.

            Do söï khaûo saùt treân, chuùng ta khaúng ñònh raèng “muoân vaät ôû theá gian ñeàu xoay quanh voøng luaân hoài”, laø söï thaät khoâng coøn gì phaûi nghi ngôø.

            Treân ñaây taïm cöû vaøi thí duï laøm caên baûn cho coâng cuoäc suy xeùt phaùn ñoaùn Phaät phaùp. Caên cöù vaøo ñaây, chuùng ta phaùn xeùt nhöõng lôøi Phaät daïy, hoaëc chö taêng daïy trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc. Coù theá, môùi phaân bieät ñöôïc chaùnh taø vaø môùi ñuùng tinh thaàn ngöôøi hoïc Phaät.

Theá naøo laø Tu Tueä?

            Sau khi phaùn xeùt lôøi Phaät daïy laø ñuùng, chuùng ta ñem aùp duïng trong cuoäc soáng haèng ngaøy cuûa mình, khieán chaùnh lyù caøng baøy hieän saùng toû, laø tu tueä. Ví nhö, ñaõ bieát roõ “taát caû theá gian laø voâ thöôøng”, chuùng ta öùng duïng söï voâ thöôøng vaøo ñôøi soáng cuûa mình, trong nhöõng tröôøng hôïp nhö sau:

            Ñaõ bieát roõ theá gian laø voâ thöôøng, khi gaëp voâ thöôøng ñeán vôùi baûn thaân, vôùi gia ñình ta, ta vaãn giöõ bình tónh khoâng hoát hoaûng haõi sôï. Vì bieát chaéc ñieàu ñoù ôû theá gian khoâng ai traùnh khoûi, sôï haõi kinh hoaøng chæ laøm roái theâm voâ ích. Bôûi khoâng sôï neân taâm ta bình tónh saùng suoát, giaûi quyeát moïi vieäc moät caùch toát ñeïp. Chuùng ta vaãn ñuû saùng suoát ñeå khuyeân giaûi cho nhöõng ngöôøi ñoàng caûnh ngoä bôùt ñau khoå.

            Bieát roõ theá gian laø voâ thöôøng, moïi söï tranh giaønh danh lôïi, taøi saéc... loøng ta nguoäi laïnh. Tranh giaønh nhöõng thöù taïm bôï aáy laøm gì, ñeå roài chuoác khoå veà mình, gaây ñau khoå cho ngöôøi, roát cuoäc chæ thaønh vieäc moø traêng baét boùng. Loøng tham lam giaønh giaät duïc laïc theá gian, do ñaây döùt saïch.

            Do thaáy roõ leõ voâ thöôøng, chuùng ta khoâng theå ngoài yeân chôø cheát. Phaûi coá gaéng laøm moïi vieäc laønh, neáu côn voâ thöôøng ñeán, chuùng ta coù muoán laøm cuõng khoâng sao laøm ñöôïc. Laïi bieát quí tieác thôøi giôø, moät ngaøy qua roài khoâng tìm laïi ñöôïc, phaûi caáp baùch noã löïc laøm lôïi mình lôïi ngöôøi, khoâng theå chaàn chôø.

            Ñoù laø ba tröôøng hôïp do bieát “theá gian voâ thöôøng”, chuùng ta kheùo öùng duïng tu haønh trong cuoäc soáng hieän taïi cuûa mình. Bao nhieâu söï lôïi ích toát ñeïp seõ theo ñoù maø taêng tröôûng. Söï tu haønh aáy, ñi ñoâi vôùi taâm trí tænh taùo saùng suoát, neân goïi laø “Tu tueä”.

            Ví duï khaùc, chuùng ta nhaän roõ “muoân vaät luaân hoài”, lieàn öùng duïng lyù luaân hoài vaøo cuoäc soáng cuûa mình. Neáu phaûi luaân hoài, chuùng ta choïn caùi luaân hoài naøo toát ñeïp an oån hôn. Ví nhö, bieát caùc loaøi thaûo moäc töø haït naåy maàm, sanh tröôûng thaønh caây, ñôm hoa, keát quaû; haït laïi naåy maàm... Chuùng ta neân choïn löïa haït toát gioáng ngon ñem öông, ñeå sau naøy keát quaû ngon, cho ta vaø moïi ngöôøi ñöôïc thöôûng thöùc vò ngon. Cuõng theá, trong voøng luaân hoài baûn thaân ta cuõng khoâng thoaùt khoûi, ta caàn taïo nhöõng nhaân toát, nhaân an vui, ñeå mai kia coù laên loän cuõng laên loän trong choã toát, choã an vui.

            Ñaõ bieát muoân vaät luaân hoài, chuùng ta phaûi tìm xem nguyeân nhaân naøo loâi cuoán vaøo trong aáy. Bieát roõ nguyeân nhaân roài, phaûi tìm caùch thoaùt ra ngoaøi voøng luaân hoài. Khoâng ñaàu haøng khuaát phuïc, ñeå chòu laên maõi trong luaân hoài. Nhö caùc nhaø khoa hoïc nghieân cöùu bieát söùc huùt cuûa quaû ñaát, sau ñoù tìm caùch cheá phi thuyeàn ñuû söùc maïnh vöôït ra ngoaøi voøng huùt cuûa quaû ñaát, ñi thaúng vaøo quó ñaïo v.v... Bieát luaân hoài ñeå tìm caùch thoaùt ra, chính laø tinh thaàn “Tu tueä”.

            Vaên tueä, Tö tueä raát caàn thieát, song Tu tueä laïi caøng quan troïng hôn. Neáu coù vaên tueä, tö tueä maø thieáu tu tueä thì chæ laø tueä roãng, khoâng lôïi ích thieát thöïc cho ñôøi soáng con ngöôøi. Nhôø tu tueä môùi thaåm ñònh ñöôïc giaù trò vaên, tö ôû treân vaø giuùp cho vaên, tö ñöôïc keát quaû vieân maõn.

            Vì theá, ñöùc Phaät daïy haøng Phaät töû ñi chuøa laø coát gaëp Sö taêng, Sö ni, gaëp Taêng ni roài caàn phaûi thöa hoûi Phaät phaùp, thöa hoûi xong phaûi ghi nhôù, ghi nhôù roài caàn phaùn xeùt, phaùn xeùt roài phaûi tieán tu. Ñöôïc vaäy môùi ñuùng tinh thaàn Phaät töû (Phoûng theo baøi kinh Ma-ha-nam trong Taïp A-haøm). Boà-taùt Quaùn Theá AÂm cuõng trình vôùi Phaät, thuôû quaù khöù laâu xa Ngaøi gaëp Phaät daïy tu phöông phaùp vaên, tö, tu ñöôïc vaøo chaùnh ñònh vaø cho hieäu laø Quaùn Theá AÂm (Kinh Laêng Nghieâm). Chính trong giôùi Boà-taùt, Phaät cuõng daïy “duø ôû xa traêm ngaøn daëm, nghe coù ngöôøi noùi kinh luaät, ngöôøi môùi thoï giôùi Boà-taùt cuõng phaûi mang kinh luaät ñeán ñoù hoïc (Kinh Phaïm Voõng). Quaû nhieân ñöùc Phaät khoâng chaáp nhaän ñeä töû tu haønh toái doát, phaûi ñaày ñuû ba moân Tueä hoïc, môùi xöùng laø ñeä töû cuûa Ngaøi.

            Ba moân Tueä hoïc naøy hoaøn toaøn thích hôïp vôùi tinh thaàn khoa hoïc hieän nay. Baát luaän moân hoïc naøo, tröôùc tieân hoïc lyù thuyeát, keá pheâ bình lyù thuyeát, sau thí nghieäm hay thöïc haønh lyù thuyeát. Lyù thuyeát töùc laø vaên tueä, pheâ bình töùc laø tö tueä, thí nghieäm.

]