PHAÄT  LAØ  GÌ ?

            Phaät laø lôøi noùi goïn, noùi ñuû laø Phaät-ñaø (Buddha) dòch aâm tieáng Phaïn, dòch nghóa laø Ngöôøi Giaùc Ngoä. Phaøm noùi Phaät laø chæ  cho ñöùc Thích-ca Maâu-ni (Sakyamuni). Tröôùc ñaây hôn hai möôi laêm theá kyû, ôû thaønh Ca-tyø-la-veä (Kapilavastu)  phía Baéc mieàn Trung AÁn Ñoä, trong cung vua Tònh Phaïn (Suddhodana) ñaõ sanh moät vò Thaùi töû teân Taát-ñaït-ña (Siddhartha). Lôùn leân, coù dòp Thaùi töû  ñi daïo boán cöûa thaønh, chöùng kieán söï sanh giaø beänh cheát cuûa kieáp ngöôøi, khieán Ngaøi xoùt xa ñau ñôùn. Sau ñoù, Ngaøi quyeát ñònh töø boû moät cuoäc ñôøi sang caû trong hoaøng cung,  daán thaân vaøo röøng nuùi ñeå tìm ra con ñöôøng giaûi thoaùt sanh töû. Traûi qua möôøi moät naêm trôøi hoïc ñaïo vaø khoå tu, boán möôi chín ngaøy toïa thieàn döôùi coäi boà-ñeà, Ngaøi boãng nhieân hoaøn toaøn giaùc ngoä, thaønh Phaät hieäu laø Thích-ca Maâu-ni. Sau khi giaùc ngoä, Ngaøi thaáy roõ manh moái loâi cuoán con ngöôøi troâi laên trong doøng sanh töû vaø bieát toät cuøng con ñöôøng giaûi thoaùt sanh töû. Noùi moät caùch khaùc, Ngaøi bieát roõ nguyeân nhaân vaø thaønh quaû cuûa sanh töû, bieát roõ nguyeân nhaân vaø thaønh quaû cuûa giaûi thoaùt sanh töû, ñoàng thôøi Ngaøi cuõng bieát roõ söï sanh thaønh vaø hoaïi dieät cuûa moïi söï vaät. Cuõng goïi söï giaùc ngoä aáy laø “Trí bieát taát caû loaïi” (Nhaát thieát chuûng trí).

Chính trí tueä naøy, Ngaøi ñaõ ñöôïc vieân maõn vaø cuõng ñem noù giaùo hoùa chuùng sanh khieán taát caû ñeàu ñöôïc vieân maõn, neân goïi laø Phaät.

Phaät chæ nguyeân nhaân ñöa con ngöôøi vaøo ñöôøng sanh töû vaø manh moái giaûi thoaùt sanh töû moät caùch roõ raøng, laø möôøi hai nhaân duyeân: voâ minh duyeân haønh... cho ñeán sanh duyeân laõo töû. Ñaây laø voøng troøn noái tieáp trieàn mieân trong sanh töû. Muoán giaûi thoaùt sanh töû, töùc laø: voâ minh dieät thì haønh dieät... cho ñeán sanh dieät thì laõo töû dieät. Theá laø voøng sanh töû raõ rôøi. Nhìn vaøo möôøi hai nhaân duyeân, chuùng ta thaáy voâ minh laø chuû ñoäng cuoäc sanh töû, tieâu dieät voâ minh laø giaûi thoaùt sanh töû. Theá thì, voâ minh laø ñaàu moái sanh töû, tieâu dieät voâ minh laø ñaàu moái giaûi thoaùt sanh töû. Ñaàu moái coøn thì chi maït ngoïn ngaønh tieáp noái sanh tröôûng, ñaàu moái dieät thì chi maït ngoïn ngaønh theo ñoù heát saïch.

            Voâ minh laø gì maø coù khaû naêng maõnh lieät nhö theá? Voâ minh laø khoâng saùng, laø meâ laàm. Ngay nôi cuoäc soáng naøy, maø khoâng bieát caùi naøo laø giaû doái, khoâng nhaän ra caùi naøo laø chaân thaät, laø voâ minh. Giaû khoâng bieát, thaät khoâng hay, quaû tang laø keû meâ laàm. Ñöùc Phaät bieát roõ nhöõng caùi naøo laø giaû doái, nhaän chaân caùi chaân thaät, neân goïi laø Ngöôøi Giaùc Ngoä. Ñöôïc giaùc ngoä thì  khoâng coøn voâ minh, neân giaûi thoaùt sanh töû, ñoàng thôøi cuõng coù ñaày ñuû moïi dieäu duïng maø ngöôøi ñôøi khoâng theå bieát heát, neân noùi “giaûi thoaùt baát tö nghì”. Theá laø, Ngaøi ñaõ ñaït ñöôïc baûn hoaøi tröôùc khi phaùt nguyeän ñi tu. Cuõng chính laø caùi thaønh quaû vieân maõn cuûa bao nhieâu naêm Ngaøi khoå coâng ñeo ñuoåi.

Sau khi ñaït ñöôïc sôû nguyeän, Ngaøi ñem phaùp cuûa mình ñaõ ñöôïc chæ daïy laïi cho moïi ngöôøi, ñeå cuøng giaùc ngoä nhö Ngaøi. Trong thôøi gian aáy, Ngaøi ñaõ giôùi thieäu bao nhieâu baûn nguyeän coâng haïnh cuûa chö Phaät khaép möôøi phöông cho ñoà ñeä nghe. Do ñoù, chuùng ta ñöôïc bieát theâm nhieàu danh hieäu chö Phaät khaùc. Ñöùc Phaät laø moät con ngöôøi thaät, coù cha coù meï coù lòch söû roõ raøng vaø söï giaùc ngoä cuûa Ngaøi cuõng hoaøn toaøn chaân thaät. Chuùng ta coù theå kieåm chöùng söï giaùc ngoä aáy qua Tam Taïng giaùo ñieån cuûa Ngaøi coøn löu laïi. Ñoù laø vaán ñeà Phaät phaùp. 

]