CHÖÕ “TÖÙC” TRONG  PHAÄT GIAÙO ÑAÏI THÖØA

Ngöôøi ñôøi vaø nhöõng ngöôøi môùi hoïc ñaïo ñeàu nhìn söï vaät vôùi tính caùch coá ñònh. Noùi aùc haún laø aùc, noùi thieän haún laø thieän, phaûi haún laø phaûi, quaáy haún laø quaáy, coù haún laø coù, khoâng haún laø khoâng... hoï khoâng hieåu noåi loái noùi “caùi naøy töùc laø caùi kia”, trong kinh ñieån Ñaïi thöøa. Hoï cho loái noùi naøy ôõm ôø môø aùm khoâng chaáp nhaän ñöôïc. Song vôùi tinh thaàn Ñaïi thöøa Phaät giaùo, nhìn söï vaät thaáy roõ khoâng coù baûn chaát coá ñònh, khoâng ngoaøi nhau. Vì theá, trong kinh noùi “Saéc töùc laø Khoâng, Khoâng töùc laø Saéc”, hay “Phieàn naõo töùc Boà-ñeà”, hoaëc “Sanh töû töùc Nieát-baøn”. Chæ moät chöõ “Töùc” laøm saùng toû nghóa khoâng coá ñònh, khoâng ngoaøi nhau cuûa caùc Phaùp.

SAÉC TÖÙC LAØ KHOÂNG, KHOÂNG TÖÙC LAØ SAÉC

      Caâu naøy xuaát phaùt töø kinh Baùt-nhaõ. Chöõ Saéc ôû ñaây laø chæ cho Saéc uaån. Döôùi con maét ñöùc Phaät, thaân naøy do naêm uaån keát hôïp thaønh. Saéc uaån laø phaàn vaät chaát; thoï uaån, töôûng uaån, haønh uaån, thöùc uaån laø phaàn tinh thaàn. Chaúng rieâng gì saéc uaån töùc laø khoâng, maø thoï, töôûng, haønh, thöùc cuõng nhö theá. Bôûi vì baûn chaát moïi uaån khoâng töï coù, do duyeân hoøa hôïp thaønh. Ñaõ do nhaân duyeân hoøa hôïp thì laøm sao coá ñònh ñöôïc. Tröôùc khi nhaân duyeân hoøa hôïp noù khoâng coù, sau khi nhaân duyeân ly taùn, noù cuõng khoâng, chính khi duyeân ñang hôïp phaân tích ra cuõng khoâng coù thöïc theå cuûa noù. Ví nhö naém tay, tröôùc khi co naêm ngoùn laïi, khoâng coù naém tay, sau khi buoâng naêm ngoùn ra khoâng coù naém tay, ñang khi co naêm ngoùn laïi neáu phaân tích töøng ngoùn cuõng khoâng coù naém tay. Theá thì, naém tay chæ laø caùi teân taïm goïi khi co naêm ngoùn laïi, chôù khoâng coù thöïc theå coá ñònh cuûa naém tay. Saéc uaån khoâng coá ñònh neân noùi “saéc töùc laø khoâng”; khoâng, khi ñuû duyeân hôïp thaønh saéc neân noùi “khoâng töùc laø saéc”, saéc chaúng ngoaøi tính chaát khoâng coá ñònh, khoâng coá ñònh chaúng ngoaøi saéc, neân noùi “saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc”! Thaáu trieät lyù caùc phaùp tuøy duyeân bieán chuyeån, khoâng ñöùng yeân, khoâng töï thaønh, laø thoâng suoát caâu “saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc”.

PHIEÀN NAÕO TÖÙC BOÀ-ÑEÀ

Caâu naøy baøng baïc trong caùc kinh Ñaïi thöøa. Phieàn naõo laø si meâ böïc boäi ñau khoå. Boà-ñeà laø giaùc ngoä yeân tónh an vui. Hai thöù baûn chaát traùi ngöôïc nhau, taïi sao laïi noùi caùi naøy töùc caùi kia? Bôûi phieàn naõo baûn chaát khoâng coá ñònh, khi bieát chuyeån hoaëc bieát xaû lieàn thaønh Boà-ñeà. Caùi ñoäng khoâng ngoaøi caùi tònh, döøng ñoäng töùc laø tònh. Caùi saùng khoâng ngoaøi caùi toái, heát toái töùc laø saùng. Chuùng ta cöù quen chaïy tìm caùi giaùc ôû ngoaøi caùi meâ, tìm an vui ngoaøi ñau khoå. Söï thaät khoâng phaûi theá, heát meâ töùc laø giaùc, döùt khoå töùc laø vui. Thieàn sö Tö Nghieäp ngöôøi Trung Hoa, khi chöa xuaát gia laøm ngheà haøng thòt. Moät hoâm moå heo, boãng döng oâng thöùc tænh, boû ngheà ñi xuaát gia. Khi xuaát gia, oâng laøm baøi keä:

                        Taïc nhaät daï-xoa taâm

                        Kim trieâu Boà-taùt dieän

                        Boà-taùt döõ Daï-xoa

                        Baát caùch nhaát ñieàu tuyeán.

            Dòch:

                        Hoâm qua taâm daï-xoa,

                        Ngaøy nay maët boà-taùt

                        Boà-taùt cuøng Daï-xoa

                        Khoâng caùch moät sôïi chæ.

            Bieát döøng phieàn naõo töùc Boà-ñeà, khoâng phaûi nhoïc nhaèn tìm kieám ñaâu xa. Boà-ñeà ñaõ saün coù nôi mình, do phieàn naõo daáy khôûi phuû che neân Boà-ñeà bò aån khuaát. Moät khi phieàn naõo laéng xuoáng thì Boà-ñeà hieän tieàn. Chuùng ta oâm ñaày moät buïng phieàn naõo chaïy tìm Boà-ñeà, duø chaïy cuøng ngaøn soâng muoân nuùi tìm vaãn khoâng thaáy Boà-ñeà. Chæ kheùo ngoài yeân laïi cho phieàn naõo laéng xuoáng thì Boà-ñeà hieän tieàn.

Nhö khi trôøi ñoå möa to, nöôùc möa töø hö khoâng möa xuoáng laø trong saïch, song rôi ñeán maët ñaát loâi cuoán buïi baëm buøn ñaát chaûy xuoáng ao hoà, thaáy toaøn nöôùc ñuïc. Coù ngöôøi caàn nöôùc trong xaøi, ra ao hoà nhìn thaáy toaøn nöôùc ñuïc khoâng bieát laøm sao. Gaëp ngöôøi thoâng minh baûo: nöôùc ñuïc töùc laø nöôùc trong, anh ta ngaån ngô khoâng hieåu, oâng naøy baûo: Anh cöù gaùnh veà ñoå vaøo lu, laáy ít pheøn quaäy nhieàu voøng cho nöôùc cuoàn loän leân, roài ñeå yeân vaøi tieáng ñoàng hoà, caën buïi laéng xuoáng nöôùc seõ trong. Anh chaøng kia laøm ñuùng nhö ngöôøi thoâng minh daïy, keát quaû anh ñöôïc nöôùc trong.

Bôûi vì nöôùc möa nguyeân laø trong, do buïi ñaát cuoán theo vaø hoøa tan trong nöôùc neân trôû thaønh ñuïc. Keû khôø thaáy nöôùc ñuïc khaùc vôùi nöôùc trong, töôûng chöøng nhö nöôùc trong ngoaøi nöôùc ñuïc maø coù, neân khi caàn nöôùc trong thaáy nöôùc ñuïc laø thaát voïng, khoâng bieát phaûi tìm nöôùc trong ôû ñaâu. Ngöôøi trí bieát nöôùc möa vaãn trong, do buïi ñaát hoøa laãn neân ñuïc, chæ caàn loùng buïi ñaát trôû thaønh nöôùc trong. Vì theá, khi thaáy nöôùc ñuïc, hoï vaãn quaû quyeát noùi “nöôùc ñuïc töùc laø nöôùc trong”. Chöõ töùc ôû ñaây ñeå chæ nöôùc trong khoâng coá ñònh trong, do duyeân hôïp thaønh ñuïc; nöôùc ñuïc khoâng coá ñònh ñuïc, do duyeân loùng thaønh trong. Nöôùc ñuïc khoâng ngoaøi nöôùc trong maø coù; nöôùc trong khoâng theå boû nöôùc ñuïc maø tìm. Boà-ñeà vaø phieàn naõo cuõng theá, phieàn naõo khoâng coá ñònh phieàn naõo, do duyeân hôïp thaønh phieàn naõo, Boà-ñeà khoâng coá ñònh Boà-ñeà, do duyeân loùng saïch thaønh Boà-ñeà. Boà-ñeà khoâng ngoaøi phieàn naõo maø coù, phieàn naõo khoâng ngoaøi Boà-ñeà maø sanh. Boû phieàn naõo chaïy tìm Boà-ñeà nhö ngöôøi löôùi caù treân khoâng, baãy chim ñaùy bieån, roát cuoäc chæ phí coâng voâ ích.

Nöôùc ñuïc loùng thaønh nöôùc trong, treû con thaáy môùi ñöôïc nöôùc trong, ngöôøi lôùn bieát nöôùc tröôùc nguyeân trong, nay loùng trôû laïi traïng thaùi cuõ, coù gì laø “ñöôïc”. Neáu tröôùc nöôùc voán ñuïc, nay loùng maáy cuõng khoâng trôû thaønh trong. Cuõng vaäy, neáu taát caû chuùng sanh khoâng coù saün taùnh giaùc, duø coù tu haønh ñeán ñaâu cuõng khoâng theå giaùc ñöôïc. Chö Phaät, Boà-taùt tröôùc cuõng laø chuùng sanh, caùc Ngaøi tu haønh ñaõ giaùc ngoä ñöôïc, taát caû chuùng ta neáu bieát tu haønh chaéc chaén seõ giaùc ngoä nhö caùc Ngaøi. Vì theá, chö Phaät thaáy roõ taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh giaùc, vì voâ minh phieàn naõo che ñaäy trôû thaønh meâ, moät khi kheùo tu loùng saïch voâ minh phieàn naõo lieàn trôû laïi giaùc. Töø meâ sang giaùc, chuùng sanh töôûng laø môùi ñöôïc, neân thaáy coù chöùng coù ñaéc. Chö Phaät bieát roõ chæ trôû laïi taùnh giaùc saün coù, neân noùi voâ chöùng voâ ñaéc. Voâ chöùng voâ ñaéc khoâng coù nghóa laø khoâng ngô, maø khoâng coøn meâ, haèng soáng laïi taùnh giaùc cuûa mình. Caùi ñaõ saün coù, trôû laïi vôùi noù coù gì theâm bôùt maø noùi chöùng ñaéc. Tuy khoâng chöùng ñaéc maø haèng giaùc chaúng meâ, laøm sao noùi khoâng ngô ñöôïc?

Bieát trong nöôùc ñuïc voán laø nöôùc trong, nöôùc ñuïc kheùo loùng seõ thaønh nöôùc trong, ñoù laø caùi thaáy cuûa ngöôøi thoâng minh. Ñöùc Phaät cuõng theá, Ngaøi thaáy taát caû chuùng sanh ñeàu saün coù taùnh giaùc, duø ñang meâ taùnh giaùc cuõng khoâng maát, neân noùi “ta thaáy taát caû chuùng sanh ñaõ thaønh Phaät”. Laïi coù khi Ngaøi noùi “Ta laø Phaät ñaõ thaønh, caùc oâng laø Phaät seõ thaønh”. Bôûi chuùng ta ñaõ saün taùnh giaùc, moät khi thöùc tænh huaân tu taùnh giaùc seõ hieån hieän, vieäc naøy khoâng coù gì laø laï. Caâu Phaät noùi tröôùc coù veû khoù hieåu, ñaõ thaønh Phaät taïi sao chuùng sanh vaãn meâ muoäi loaïn cuoàng. Bôûi vì Phaät cuõng laø moät chuùng sanh nhö chuùng ta, Ngaøi kheùo loùng voâ minh phieàn naõo chìm laëng trôû thaønh giaùc ngoä. Neáu khoâng coù taùnh giaùc saün, duø Ngaøi tu ñeán muoân a-taêng-kyø cuõng khoâng ngoä, noùi gì ba a-taêng-kyø. Thaáy chuùng sanh saün coù taùnh giaùc, noùi “ñaõ thaønh Phaät” thì coù loãi gì? Coù saün taùnh giaùc maø cöù queân, maûi taïo nghieäp ñi trong sanh töû luaân hoài, caøng luaân hoài caøng taïo nghieäp, nghieäp meâ choàng chaát neân thaønh meâ muoäi loaïn cuoàng. Moät phen thöùc tænh, döøng böôùc luaân hoài, nghieäp meâ baêng hoaïi, môùi tin “ta laø Phaät seõ thaønh”.

SANH TÖÛ TÖÙC NIEÁT-BAØN

Chuùng sanh maûi troâi laên, laën huïp trong bieån luaân hoài sanh töû, döøng sanh töû ñöôïc an laønh laø Nieát-baøn. Sanh töû laø khoå ñau. Nieát-baøn laø an laïc. Söï khoå ñau an laïc döôøng nhö hai maø khoâng phaûi hai. Nhö ngöôøi ñi treân vai gaùnh moät gaùnh naëng ñi xa, hoï caûm nghe nhoïc nhaèn voâ keå, ñeå gaùnh naëng xuoáng nghæ, hoï caûm thaáy nheï boång an vui. Caùi nhoïc nhaèn vaø an vui ngöôøi naøy caûm giaùc ñöôïc, döôøng nhö hai maø khoâng phaûi hai. Chaúng qua, khi gaùnh naëng coøn ñeø tróu treân vai laø ñau khoå, ñeå gaùnh naëng xuoáng thì an vui. Do heát khoå goïi laø vui, chôù khoâng coù caùi vui töø ñaâu ñem ñeán. Nieát-baøn vaø sanh töû cuõng theá, do heát sanh töû goïi laø Nieát-baøn, khoâng coù Nieát-baøn ngoaøi sanh töû.

Chuùng sanh taïo nghieäp, laïi do nghieäp daãn chuùng sanh loanh quanh laån quaån, khoâng coù ngaøy cuøng. Chuùng ta vì söï soáng taïo nghieäp, nghieäp laïi daãn chuùng ta qua laïi trong tam giôùi, leân xuoáng trong saùu ñöôøng, khoâng bieát bao giôø ra khoûi. Neáu kheùo tu döøng nghieäp thì baùnh xe luaân hoài seõ theo ñoù maø döøng. Theo nghieäp troâi laên laø sanh töû, döøng nghieäp laëng yeân laø Nieát-baøn. Vì theá, caàn ñöôïc Nieát-baøn, chuùng ta phaûi döøng nghieäp. Coù nhieàu ngöôøi töôûng Nieát-baøn laø moät caûnh giôùi xa xoâi ñeïp ñeõ nhö caûnh Cöïc Laïc chaúng haïn. Hoï coá caàu xin Phaät, Boà-taùt cho hoï ñöôïc Nieát-baøn hoaëc tìm minh sö ñaït ñaïo nhôø truyeàn phaùp hay ñieåm ñaïo cho hoï ñöôïc Nieát-baøn. Hoï khoâng ngôø saïch nghieäp töùc laø Nieát-baøn. Nghieäp laïi do mình taïo, chæ caàn tìm ra ñoäng cô chuû yeáu taïo nghieäp, baét noù döøng laïi thì Nieát-baøn hieän tieàn. Taâm thöùc laêng xaêng cuûa chuùng ta laø chuû ñoäng taïo nghieäp, kheùo tu döøng laëng noù thì Nieát-baøn xuaát hieän. Döøng ngaén thì ñöôïc Nieát-baøn ngaén, döøng laâu thì ñöôïc Nieát-baøn laâu, döøng haún thì ñöôïc Nieát-baøn vieân maõn.

Sôû dó coù Nieát-baøn laø do ñoái vôùi sanh töû maø laäp, moät khi sanh töû döùt saïch thì Nieát-baøn cuõng khoâng coøn choã ñöùng. Kinh coù caâu “Nieát-baøn sanh töû ñoàng nhö hoa ñoám trong khoâng”. Ñaõ laø hai danh töø ñoái ñaõi maø laäp thì ñeàu khoâng thaät. Khoâng coù sanh töû thì khoâng coù Nieát-baøn; khoâng coù Nieát-baøn thì noùi gì laø sanh töû. Nhö khoâng coù khoå thì khoâng coù vui, khoâng coù vui thì laøm sao bieát khoå. Nieát-baøn vaø sanh töû khoâng rieâng laäp vaø khoâng ngoaøi nhau, neân noùi “Sanh töû töùc Nieát-baøn”.

      Seõ coù ngöôøi baûo, sanh töû laø do nghieäp daãn laø phaùp sanh dieät, hö doái laø phaûi, Nieát-baøn laø döùt saïch nghieäp laø chaân thaät, taïi sao laïi noùi hö doái? Quaû thaät Nieát-baøn khoâng hö doái, song danh töø Nieát-baøn laø hö doái. Thöïc theå Nieát-baøn khoâng coù hình daùng ñeå dieãn taû, khoâng coù ngoân ngöõ ñeå noùi baøn, noù vöôït ngoaøi phaùp ñoái ñaõi theá gian. Ngoân ngöõ chuùng ta söû duïng ñeå dieãn ñaït taâm tö ñeàu naèm trong ñoái ñaõi khoâng thaät. Duø laø ngoân ngöõ Nieát-baøn, cuõng chæ laø lôùp maây phuû nuùi, chôù khoâng phaûi laø nuùi, ñöùng veà nuùi maø nhìn thì noù laø caùi hö doái beân ngoaøi khoâng ñaùng keå. Theá neân noùi “nhö hoa ñoám trong hö khoâng” maø thöïc theå chaúng phaûi khoâng.

THIEÄN TÖÙC AÙC, AÙC TÖÙC THIEÄN, PHAÛI TÖÙC QUAÁY, QUAÁY TÖÙC PHAÛI

Ta coù theå noùi roäng ra “thieän töùc aùc, aùc töùc thieän” hay “phaûi töùc quaáy, quaáy töùc phaûi”... chaúng haïn. Bôûi vì, duø laø vieäc thieän maø chuùng ta coá chaáp lieàn trôû thaønh aùc. Ví nhö ngöôøi theo toân giaùo A töï thaáy laø hay laø lôïi ích, lieàn khuyeân baø con thaân quyeán cuøng theo vôùi mình. Neáu nhöõng ngöôøi thaân khoâng baèng loøng theo, töùc thì sanh taâm giaän gheùt. Theá khoâng phaûi chaáp thieän thaønh aùc laø gì? Tuy laø vieäc aùc, chuùng ta yù thöùc ñöôïc lieàn boû laø trôû thaønh thieän. Nhö anh A nghe theo baïn beø laøm vieäc troäm caép, gaëp ngöôøi toát nhaéc nhôû giaûi thích cho A bieát vieäc laøm aáy laø xaáu xa, toäi loãi, A lieàn boû ngheà troäm caép. Quaû thaät aùc bieát boû lieàn trôû thaønh thieän.

      Phaûi quaáy cuõng khoâng coù tieâu chuaån coá ñònh, neáu ta chaáp vaøo caùi phaûi cuûa mình lieàn trôû thaønh quaáy. Bao nhieâu vieäc caõi vaõ chöûi loän ñaùnh loän ñaâu khoâng phaûi do chaáp phaûi maø ra. Coù ngöôøi naøo sau khi ñaùnh loän, bò ngöôøi hoûi, daùm nhaän laø toâi quaáy ñaâu. Moïi ngöôøi ñeàu thaáy mình phaûi neân coù aåu ñaû. Ngöôïc laïi, ngöôøi yù thöùc vieäc laøm cuûa mình laø quaáy töï boû, lieàn trôû thaønh phaûi. Nhöõng ngöôøi laàm ñöôøng laïc loái, khi hoï thöùc tænh xoay trôû laïi ñöôøng laønh lieàn trôû thaønh ngöôøi toát. Moïi söï vieäc trong ñoái ñaõi ñeàu nhö theá caû, khoâng coù moät söï vieäc gì laø coá ñònh. Caùi phaûi cuûa A khoâng phaûi laø caùi phaûi cuûa B. Caùi phaûi cuûa nhoùm C khoâng phaûi laø caùi phaûi cuûa nhoùm D. Caùi phaûi cuûa xöù naøy khoâng phaûi laø caùi phaûi cuûa xöù khaùc. Caùi phaûi cuûa thôøi gian tröôùc khoâng phaûi laø caùi phaûi cuûa thôøi gian sau. Theá thì, laáy ñaâu laøm tieâu chuaån maø chaáp phaûi quaáy! Chaáp chaët phaûi quaáy laø ngu xuaån laø khoå ñau. Bieát buoâng xaû linh ñoäng tuøy thôøi laø ngöôøi khoân ngoan an oån.

CHÖÕ TÖÙC ÑOÁI TRONG VAÏN VAÄT

Ta ñi xa hôn ra ngoaïi giôùi, vôùi moïi söï vaät duøng chöõ TÖÙC vaãn ñuùng leõ thaät. Nhö noùi “theå loûng töùc laø theå hôi” hoaëc noùi “theå hôi töùc laø theå loûng”. Nöôùc laø theå loûng ñun noùng boác leân thaønh hôi, hôi nöôùc leân cao gaëp khí laïnh ñoïng laïi rôi xuoáng thaønh nöôùc theå loûng. Cuõng coù theå noùi “theå loûng töùc laø theå cöùng, theå cöùng töùc laø theå loûng”. Nöôùc laø theå loûng khi ñeå vaøo tuû laïnh coâ ñoïng thaønh nöôùc ñaù theå cöùng; nöôùc ñaù ñem ñeå ngoaøi naéng tan thaønh nöôùc theå loûng. Ngoaøi nöôùc ra, caùc loaïi chì, ñoàng, saét..., töø theå cöùng ñeå vaøo loø naáu söùc noùng leân ñeán 1.000 ⁰C trôû leân seõ chaûy thaønh theå loûng, theå loûng ñoù ñem ra ñeå nguoäi trôû thaønh cöùng... Vì theá, thaáu hieåu chöõ TÖÙC laø thaáy ñuùng leõ thaät, cuõng laø thaáy toät cuøng lyù tuøy duyeân chuyeån bieán cuûa caùc phaùp. Moân hoùa hoïc hieän taïi chöùng minh söï vaät khoâng töï toàn taïi, khoâng coù caù theå ñoäc laäp, khoâng giöõ nguyeân moät vò trí. Moät vaät theå naøy bò thay ñoåi chaát lieäu lieàn bieán thaønh vaät theå khaùc. Theá neân, con ngöôøi coù theå duøng caùc thöù nguyeân lieäu khoa hoïc ñaõ tìm ñöôïc, bieán cheá thaønh nhöõng saûn phaåm höõu ích cung öùng cho nhaân loaïi caàn duøng. Moïi vaät theå keát hôïp khoâng phaûi ñôn thuaàn, maø söï caáu taïo raát phöùc taïp. Bieát ñöôïc söï caáu taïo cuûa vaät theå, ngöôøi ta seõ taïo ñieàu kieän bieán noù thaønh nhöõng vaät theo nhu caàu cuûa mình. Söï bieán hoùa ñoåi thay trong moãi vaät theå ñaõ laø baèng chöùng huøng hoàn veà lyù khoâng coá ñònh cuûa söï vaät. Thaáy ñöôïc lyù khoâng coá ñònh laø thaáy toät baûn taùnh cuûa söï vaät. Nhöõng nguyeân toá hôïp thaønh söï vaät tuy nhieàu song chaúng laém, do söï keát hôïp taêng giaûm bieán thaønh muoân vaøn söï vaät coù ñuû thieân hình vaïn traïng treân theá gian naøy. Quaû laø trong vaät naøy coù nhöõng nguyeân toá cuûa vaät khaùc, trong vaät khaùc coù nhöõng nguyeân toá cuûa vaät naøy. Theá neân, noùi “A töùc B, B töùc A” laø ñuùng leõ thaät ñaâu coù sai ngoa.

HIEÄU DUÏNG CHÖÕ TÖÙC TRONG SÖÏ TU HAØNH

Hieåu roõ chöõ TÖÙC coù coâng hieäu raát lôùn trong vieäc tu haønh. A töùc laø B, thì A khoâng thaät A, B töùc laø A thì B khoâng thaät B. Muoân vaät tuøy duyeân thay hình ñoåi daïng, coù caùi gì coá ñònh maø chaáp. Beänh lôùn cuûa con ngöôøi laø coá chaáp, chaáp caøng naëng thì khoå caøng nhieàu. Moãi ngöôøi chaáp theo caùi thaáy, caùi nghe, caùi sôû hoïc, caùi suy nghó, caùi töôûng töôïng cuûa mình hoaëc cuûa nhoùm ngöôøi thaân mình, neáu ngöôøi khaùc thaáy ñoàng caùi thaáy cuûa mình, nhoùm mình thì thaân; thaáy khaùc caùi thaáy caùi chaáp cuûa mình, nhoùm mình thì thuø. Ñaây laø goác ñaáu tranh gaây ra ñau khoå cho nhaân loaïi. Söï vaät laø moät doøng bieán thieân, maø mình nhìn theo caùi chaáp coá ñònh thì laøm sao thaáy ñöôïc leõ thaät, laøm sao ñem laïi söï an bình. Con ngöôøi khuûng khieáp haõi huøng khi nghe tin mình saép cheát. Sôï cheát vì chaáp thaân laø chaéc thaät laâu daøi, boãng döng noù saép tan hoaïi neân hoaûng sôï. Söï nghieäp taøi saûn cuõng chaáp coá ñònh beàn laâu, xaûy ra tai naïn hoûa hoaïn, binh ñao, troäm cöôùp... khieán phaûi tan hoaïi, ngöôøi ta seõ ñau khoå voâ haïn. Tình caûm baïn beø, thaân höõu..., chaáp maõi maõi khoâng ñoåi thay; moät khi gaëp caûnh ñoåi thay, ngöôøi ta seõ thaûm saàu voâ keå.

      Ngöôøi naém vöõng nguyeân taéc “caùc phaùp khoâng coá ñònh”, moïi coá chaáp treân töø töø tan raõ, khoå ñau, saàu thaûm, hoaûng sôï, haõi huøng daàn daàn tan bieán theo maây khoùi. Thaân saép cheát, söï nghieäp tan vôõ, baïn beø chia lìa... cuõng laø leõ ñöông nhieân trong doøng bieán thieân cuûa vaïn vaät. Chuùng ta chöa can ñaûm cöôøi tröôùc caûnh aáy, song cuõng can ñaûm nhìn chuùng troâi qua vôùi taâm nieäm an bình. Bôûi ngöôøi tu haønh laø huaân taäp phaùt minh nhöõng leõ thaät aáy. Sôû dó hieän nay coù laém ngöôøi tu khi gaëp hoaøn caûnh tang thöông bieán coá lieàn hoaûng sôï baát an, do hoï khoâng phaùt minh nhöõng leõ thaät naøy. Hoï nghó raèng tuïng kinh nhieàu, nieäm Phaät laém, cuùng kính haäu laø ñaày ñuû coâng phu tu haønh. Tu baèng caùch nhaém ra ngoaøi, chaïy theo hình thöùc laøm sao ñaït ñöôïc leõ thaät, maø laøm suy giaûm khoå ñau. Hoï caøng tu thì chaáp caøng naëng, chaáp naëng thì ñau khoå caøng nhieàu. Theá laø, tu chæ taêng khoå, chôù khoâng heát khoå.

A töùc laø B, thì A khoâng thaät laø A, B töùc laø A, thì B khoâng thaät laø B, hai beân ñeàu khoâng coá ñònh. Ñaõ khoâng coá ñònh thì laøm sao daùm baûo laø thaät. Hai beân ñeàu khoâng thaät thì khoâng theå thaønh hai. Bôûi khoâng theå thaønh hai laø tieán thaúng vaøo “Phaùp moân baát nhò”. Thaáy vaïn vaät ñoái ñaõi khoâng thaät, coøn gì ñeå lyù giaûi luaän baøn. Vöøa phaùt ra ngoân ngöõ laø naèm trong ñoái ñaõi, ñoái ñaõi thuoäc hai beân. Muoán chæ choã cöùu kính cuûa “Phaùp moân baát nhò”, ngaøi Duy-ma-caät chæ coøn caùch leân toøa ngoài laëng thinh. Chính theá maø Boà-taùt Vaên-thuø taùn thaùn khoâng tieác lôøi.

THAÁY THAÂN GIAÛ DOÁI COÙ PHAÛI QUAN NIEÄM CHAÙN ÑÔØI CHAÊNG?

Ña soá ngöôøi nghe trong kinh Phaät noùi “xem thaân nhö huyeãn hoùa” cho laø taâm traïng bi quan, yeám theá. Traùi laïi, nhaø Phaät thaáy thaân nhö huyeãn hoùa laø söùc maïnh ñeå laøm lôïi ích chuùng sanh. Nhö noùi “Boà-taùt laáy thaân nhö huyeãn ñoä chuùng höõu tình nhö huyeãn”, bôûi Boà-taùt thaáy thaân hình khoâng thaät neân saün saøng laên xaû vaøo laøm vieäc lôïi ích chuùng sanh, duø gaëp khoù khaên nguy hieåm cuõng khoâng ngaùn sôï, vì thaân nhö huyeãn coù maát cuõng khoâng gì quan troïng. Thaáy chuùng höõu tình nhö huyeãn neân ñoä chuùng sanh maø khoâng chaáp nhaân ngaõ. Thaáy thaân nhö huyeãn, khieán ngöôøi ta maïnh meõ leân, khoâng coøn haõi sôï, tröôùc vaïn vaät bieán thieân maø taâm hoàn mình vaãn an nhieân töï taïi... Ta haõy nghe baøi keä cuûa Thieàn sö Vaïn Haïnh:

Thaân nhö ñieän aûnh höõu hoaøn voâ,

Vaïn moäc xuaân vinh thu höïu khoâ.

Nhaäm vaän thaïnh suy voâ boá uùy,

Thaïnh suy nhö loä thaûo ñaàu phoâ.

Dòch:

Thaân nhö boùng chôùp coù roài khoâng

Caây coû xuaân töôi, thu ñöôïm hoàng

Maëc cuoäc thaïnh suy khoâng sôï haõi

Thaïnh suy nhö coû haït söông ñoâng.

Bieát bao lôøi Phaät, yù toå trong caùc kinh, luaän thaáy thaân nhö huyeãn ñaït tinh thaàn voâ uùy nhö theá.

THAÁY THAÂN HUYEÃN HOÙA LAØ ÑUÙNG LEÕ THAÄT

Phaät giaùo noùi thaân naøy do töù ñaïi hoøa hôïp thaønh neân khoâng chaéc thaät beàn laâu. Töù ñaïi laø ñaát, nöôùc, gioù, löûa, boán thöù naøy buûa khaép trôøi ñaát vaïn vaät neân noùi laø ñaïi. Chaát cöùng trong thaân laø ñaát, chaát öôùt laø nöôùc, chaát ñoäng laø gioù, chaát aám laø löûa. Boán chaát naøy thieáu moät thì thaân phaûi hoaïi. Song boán chaát naøy luoân luoân thuø ñòch choáng ñoái nhau. Löûa khoâng öa nöôùc, ñaát khoâng öa gioù, ngöôïc laïi cuõng theá. Khi löûa thaïnh hôn nöôùc sanh noùng böùc ñau ñaàu; gioù thaïnh hôn ñaát sanh nhoïc nhaèn ñau nhöùc. Chuùng haèng choáng ñoái nhau, neân luùc naøo thaân naøy cuõng saün saøng beänh hoaïn hay chöïc tan raõ. Ta kheùo ñieàu hoøa thì thaân coøn an oån, khoâng kheùo chuùng seõ baêng hoaïi. Söï baêng hoaïi cuûa thaân thaät baát ñònh, moät maïch maùu beå, moät caùi saåy chaân, moät luoàng gioù ñoäc, moät vieân ñaïn xuyeân qua... laø maát maïng. Söï hoøa hôïp cuûa töù ñaïi thaät laø khoù khaên khoâng baûo ñaûm laâu daøi, vì chuùng mang baûn chaát thuø ñòch nhau. Nhö boán ngöôøi thuø ñòch nhau chung laøm moät coâng taùc, neáu thieáu moät trong boán ngöôøi thì coâng taùc phaûi ñoå vôõ. Thöû hoûi, chuùng ta daùm baûo ñaûm boán ngöôøi naøy hoøa hôïp laâu daøi chaêng? Vaø coâng taùc hoï ñang laøm coù theå thaønh töïu vieân maõn khoâng? Thaät khoâng ai daùm höùa ñieàu ñoù heát, vì thaáy roõ tính chaát thuø ñòch cuûa chuùng. Söï hoøa hôïp cuûa boán keû thuø, duø ai ngu toái maáy cuõng bieát raát taïm bôï moûng manh. Theá thì, noùi thaân taïm bôï hö doái laø noùi ñuùng söï thaät khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa.

Chaúng nhöõng söï hoøa hôïp cuûa chuùng raát taïm bôï moûng manh, chính khi ñang hoøa hôïp, chuùng caàn phaûi vay möôïn töù ñaïi beân ngoaøi hoã trôï môùi ñöôïc toàn taïi. Söï vay möôïn töù ñaïi beân ngoaøi bò thieáu hay ngöng treä, nguy cô tan vôõ xuaát hieän ngay. Loã muõi chuùng ta ñang hít thôû laø möôïn gioù, mieäng ta uoáng nöôùc, aên côm laø möôïn nöôùc, möôïn ñaát vaø löûa. Söï vay möôïn aáy ñöôïc thuaän chieàu oån thoûa thì thaân an vui khoûe maïnh. Söï vay möôïn bò trôû ngaïi khoù khaên laø thaân ñau ñôùn nguy kòch. Quaû thaät cuoäc soáng an vui haïnh phuùc laø do söï vay möôïn vaø toáng traû moät caùch an oån ñieàu hoøa, ngöôïc laïi laø söï soáng baát haïnh. Söï soáng coøn laø nhôø vay möôïn, laøm sao daùm noùi thaân naøy laø thaät, laø laâu daøi?

Theá maø ngöôøi ñôøi bò si meâ nhieàu kieáp, cöù nghó thaân naøy laø thaät, laø laâu beàn, laø cuûa ta. Thaäm chí ñaát nöôùc gioù löûa beân ngoaøi laø cuûa thieân nhieân trôøi ñaát, maø moät khi möôïn vaøo xaøi, lieàn chaáp cuûa mình. Nhö loã muõi vöøa möôïn khoâng khí ñem vaøo chöa ñeán moät phuùt, thôû traû ra lieàn noùi hôi cuûa toâi. Nöôùc, ñaát cuõng chaáp nhö vaäy. Moät vaät gì vöøa qua thaân naøy ñeàu noùi laø cuûa toâi, khoâng ngôø caùi toâi naøy cuõng vay möôïn noát. Bao nhieâu ñoù ñuû thaáy, caùi si meâ chaáp ngaõ cuûa chuùng ta thaät quaù naëng neà. Vì chaáp ngaõ neân muø quaùng, khoâng thaáy leõ thaät. Bôûi vaäy neân nghe noùi thaân naøy nhö huyeãn hoùa lieàn haèn hoïc choáng ñoái ngay.

      Neáu thaân naøy laø thaät, phaûi coù baûo ñaûm toàn taïi trong thôøi gian bao laâu. Quaû thaät khoâng daùm baûo ñaûm, laøm sao noùi thaân naøy laø thaät ñöôïc. Coù ngöôøi ra chôï mua haøng, thaáy moùn haøng vöøa yù muoán mua, song coøn ngaïi ñoà giaû. Chaøng ta hoûi coâ baùn haøng: Ñaây laø ñoà thaät hay ñoà giaû? Coâ baùn haøng ñaùp: Ñoà thaät! Toâi baûo ñaûm oâng ñoà toát laâu beàn... coù thaät môùi daùm baûo ñaûm, neáu giaû ñaâu daùm baûo ñaûm, tröø keû böôùng. Thaân naøy ñaõ khoâng, coù ai daùm baûo ñaûm, noùi giaû doái laø hôïp lyù coøn gì nghi ngôø. Song noùi giaû doái hay huyeãn hoùa ñeå chæ söï coù maët cuûa noù raát taïm bôï khoâng laâu beàn, khoâng chuû teå, chôù chaúng phaûi khoâng ngô, khoâng coù gì heát. Coù ngöôøi baûo ñaïo Phaät noùi thaân nhö huyeãn hoùa, taïi sao caùc ngöôøi tu theo Phaät vaãn aên, vaãn maëc v.v... vaø v.v...? Bieát thaân huyeãn hoùa laø thaáy noù coù moät caùch taïm bôï ngaén nguûi, deã tan hoaïi, chaúng phaûi laø khoâng, söï aên maëc ñoái vôùi noù laø leõ thöôøng coù gì phaûi nghi. Thaáy ñöôïc leõ thaät taïm bôï cuûa thaân naøy, chuùng ta phaù ñöôïc caùi chaáp ngaõ sai laàm voâ lyù, döøng tay, khoâng taïo nghieäp aùc, ñem laïi söï caûm thoâng töông trôï laãn nhau, ñeå ñöôïc chuùt an vui trong cuoäc ñôøi taïm bôï.

THAÁY THAÂN HUYEÃN HOÙA ÑEÅ TRÖØ TAM ÑOÄC

Tham, saân, si laø ba con raén ñoäc saùt haïi ngöôøi khoâng theå keå xieát. Chaúng nhöõng chuùng gieát haïi ngöôøi trong ñôøi naøy, maø coøn gaây hoïa öông khoâng bieát bao nhieâu kieáp nöõa. Coøn tham saân si laø con ngöôøi coøn ñau khoå. Thaáy thaân nhö huyeãn hoùa laø loái nhìn ñuùng nhö thaät baèng con maét trí tueä. Con maét trí tueä môû saùng thì si meâ tan bieán laø phaù ñöôïc si. Si ñaõ tan thì tham theo ñoù maø döøng. Tham heát thì saân khoâng coøn lyù do troãi daäy. Bôûi si meâ neân thaân duyeân hôïp hö doái ta töôûng laàm laø chaân thaät quí baùu. Do töôûng thaân thaät quí, neân sanh loøng tham muoán thu goùp moïi nhu caàu maø thaân yeâu thích. Söï thu goùp bò ngaên trôû lieàn noåi saân leân. Theá laø, töø si khôûi tham, töø tham sanh saân, taïo nghieäp gaây khoå cho mình cho ngöôøi. Haønh giaû bieát roõ coäi goác cuûa tam ñoäc laø si meâ duøng caây xeûng trí tueä böùng tung goác si meâ leân. Goác si meâ ñaõ troâùc thì thaân tham vaø caønh laù saân cuõng ñoå ngaõ theo, caây tam ñoäc ngang ñaây seõ khoâ khan raõ muïc. Quaû laø chuùng ta ñaõ thaùo ñöôïc caây choát cöûa giaûi thoaùt. Baøi kinh Baùt-nhaõ boå khuyeát cho taát caû thôøi khoùa tu taäp chuû yeáu laø ôû choã naøy. Chuùng ta tu theo ñaïo Phaät laø ñi treân con ñöôøng giaùc ngoä, neáu khoâng thaép saùng ngoïn ñuoác trí tueä thì muïc ñích giaùc ngoä aét phaûi xa vôøi. Kinh Phaùp Cuù Phaät daïy “caùc oâng töï thaép ñuoác leân maø ñi, thaép leân vôùi chaùnh phaùp”. Trong möôøi hai nhaân duyeân, baét ñaàu töø voâ minh. Töø voâ minh tieáp noái ñeán sanh töû laø löu chuyeån. Voâ minh dieät cho ñeán sanh töû dieät laø hoaøn dieät. Do voâ minh daãn maõi ñi trong luaân hoài sanh töû. Voâ minh laø teân khaùc cuûa si meâ. Chuùng ta ñaõ thaáy ñích thöïc boä maët aùc ñoäc cuûa haén roài, khoâng ra tay tieâu dieät haén, bieát bao giôø chuùng ta môùi heát khoå. Vì theá, haønh giaû thaúng tay tröøng trò ñích ñaùng keû aùc ñoäc naøy, vôùi caây kieám trí tueä caàm saün trong tay. Baát cöù nôi choán naøo, thôøi gian naøo, haønh giaû haèng lia kieám trí tueä, boïn quaân si meâ ngaõ raïp khoâng coøn moät ñöùa daùm xaùp laïi gaàn laø thaéng traän, treân ñöôøng tieán ñeán thaønh giaùc ngoä. Ngöôïc laïi, laø keû baïi traän khoâng theå cöùu.

THAÁY THAÂN HUYEÃN HOÙA ÑAÏT ÑEÁN KHOÂNG HUYEÃN HOÙA

Lyù do khoâng bi quan cuûa ñaïo Phaät laø thaáy thaân huyeãn hoùa ñeå ñaït ñeán khoâng huyeãn hoùa. Khoâng phaûi nhö nhöõng keû phaøm phu tuïc töû, coù luùc nhaøn haï ngoài yeân suy gaãm cuoäc ñôøi, thaáy noù ngaén nguûi taïm bôï ñaâm ra chaùn chöôøng kinh hoaûng. Thaáy cuoäc soáng ñi vaøo ngoõ cuït, hoï eâ cheà chaùn ngaùn coù khi lieàu mình töï töû. Haønh giaû duøng trí tueä quaùn saùt thaáy thaân ñuùng leõ thaät, noù hö doái taïm bôï khoâng coù gì ñaùng quí. Song laïi coù caùi chaân thaät taøng aån trong aáy, chæ coù ngöôøi ñaït ñaïo môùi thaáy ñöôïc. Ta haõy nghe ba caâu trong baøi ca Chöùng Ñaïo cuûa Thieàn sö Huyeàn Giaùc:

Huyeãn hoùa khoâng thaân töùc phaùp thaân

Phaùp thaân giaùc lieãu voâ nhaát vaät

Baûn nguyeân töï taùnh Thieân Chaân Phaät.

Ngay trong thaân khoâng thaät huyeãn hoùa naøy töùc laø phaùp thaân. Giaùc ngoä phaùp thaân thaáy khoâng coù moät hình töôùng söï vaät gì. Phaùp thaân naøy cuõng goïi laø baûn nguyeân, töï taùnh, Thieân Chaân Phaät. Phaùp thaân laø teân khaùc cuûa taâm theå laëng leõ, traøn ñaày trong saùng cuûa moïi chuùng ta. Noù khoâng coù hình töôùng neân khoâng bò voâ thöôøng, khoâng daáy ñoäng neân khoâng sanh dieät, haèng trong saùng neân chaúng phaûi khoâng ngô. Vì chuùng ta quen nhìn caùi gì cuõng theo hình töôùng, theo daáy ñoäng môùi cho laø coù, ngöôïc laïi baûo laø khoâng? Ñeå saùng toû yù naøy, chuùng ta nghe lôøi ñoái ñaùp cuûa Thieàn sö Hoaøi Nhöôïng vôùi Luïc Toå. Sö ñeán Taøo Kheâ, Luïc Toå hoûi: ÔÛ ñaâu ñeán? Sö thöa: ÔÛ Tung Sôn ñeán. Toå hoûi: Vaät gì ñeán? Sö thöa: Noùi in tuoàng moät vaät töùc khoâng truùng. Toå hoûi: Laïi coù tu chöùng chaêng? Sö thöa: Tu chöùng töùc chaúng khoâng, nhieãm oâ töùc chaúng ñöôïc. Toå baûo: Chính caùi khoâng nhieãm oâ naøy laø choã hoä nieäm cuûa chö Phaät, ngöôi ñaõ nhö theá, ta cuõng nhö theá.

Taâm theå laëng leõ traøn ñaày trong saùng coù saün trong moïi ngöôøi, neân noùi laø baûn nguyeân, laø töï taùnh. Taïi vì voïng töôûng daáy khôûi lieân mieân, khieán chuùng ta chæ thaáy voïng töôûng, khoâng thaáy ñöôïc taâm theå naøy. Bôûi chæ thaáy voïng töôûng neân chaáp nhaän voïng töôûng laøm taâm mình, haøi loøng ngang ñaây, cam chòu noù loâi chaïy trong luïc ñaïo luaân hoài. Moãi voïng töôûng daáy leân, hay moãi nieäm khôûi, ñaõ caét xeùn taâm theå traøn ñaày thaønh nhöõng maûnh vuïn. Nhöõng maûnh vuïn naøy tung toùe leân che khuaát taâm theå laëng leõ traøn ñaày trong saùng. Nhö maët bieån laëng leõ traøn ñaày trong saùng, moät côn gioù maïnh thoåi qua, nhöõng löôïn soùng troãi daäy noái tieáp, ñaõ caét xeùn maët bieån phaúng lì thaønh voâ löôïng maûnh vuïn, ñang saên ñuoåi nhau. Khi naøy, ngöôøi ta nhìn khoâng coøn thaáy maët bieån phaúng, chæ thaáy bao nhieâu löôïn soùng gaàm theùt röôït baét nhau.

Soùng ñaõ daäy laøm sao döøng? Chæ khi naøo gioù laëng. Soùng taâm muoán döøng chæ khi naøo gioù nghieäp laëng. Voïng töôûng daáy leân ñeàu coù ñoái töôïng. Ngaõ vaø phaùp laø ñoái töôïng chuû yeáu cuûa voïng töôûng. Nghó caùi gì? Nghó veà ta, veà ngöôøi hay vaïn vaät. Thaáy thaân duyeân hôïp nhö huyeãn, caûnh duyeân hôïp nhö huyeãn laø voâ hieäu hoùa gioù nghieäp. Ñaõ bieát thaân caûnh hö doái coøn gì phaûi baän loøng, ñoái töôïng ñaõ phaù vôõ thì voïng nieäm khoâng coøn choã töïa ñeå phaùt sanh. Theá laø gioù nghieäp laëng, soùng voïng nieäm töø töø im baët, chæ coøn maët bieån taâm laëng leõ traøn ñaày trong saùng nhö xöa. Coâng taùc quan troïng cuûa ngöôøi tu laø trí tueä Baùt-nhaõ, nhôø noù chuùng ta môùi phaù ñöôïc meâ laàm muoân kieáp. Noù goùp coâng lôùn lao trong vieäc ñem laïi an bình cho taâm theå.

Voïng nieäm daáy khôûi laø loaïn ñoäng, sanh dieät, laø caét xeùn vuïn vaët, laø che phuû ngaøu ñuïc. Coù voïng nieäm thì khoâng theå thaáy ñöôïc taâm theå laëng leõ traøn ñaày trong saùng. Vì theá, moïi ngöôøi ñeàu coù taâm theå laëng leõ traøn ñaày trong saùng maø ít ngöôøi nhaän ra. Ñaõ khoâng nhaän ra, duø tu haønh cuõng khoâng tin mình thaønh Phaät. Ñaây laø nguyeân nhaân lui suït cuûa ña soá ngöôøi tu. Nghe trong kinh noùi coù chaân taâm, Phaät taùnh, tri kieán Phaät..., thöïc teá khoâng bao giôø hoï nhaän thaáy maët maøy cuûa noù. Tu laâu roài, hoï xoay ra lo caát chuøa to, toå chöùc leã lôùn... laáy ñoù laøm Phaät söï, vieäc giaùc ngoä giaûi thoaùt xem nhö voâ phaàn. Muoán thaáy chaân taâm, Phaät taùnh, tröôùc tieân chuùng ta phaûi döøng voïng nieäm. Voïng nieäm ñaõ döøng thì taâm theå laëng leõ traøn ñaày trong saùng hieän tieàn, chaúng caàn caàu mong troâng ñôïi cuõng töï thaáy. Song voïng nieäm khoâng phaûi deã döøng, noù ñaõ thaønh moät doøng sanh dieät lieân tuïc trong chuùng ta. Ñeå chaän ñöùng noù, tröôùc tieân chuùng ta phaûi ñaäp naùt ñoái töôïng chuû yeáu laøm cô sôû phaùt sanh cuûa noù laø ngaõ vaø phaùp. Duøng trí Baùt-nhaõ thaáy ngaõ phaùp nhö huyeãn hoùa, laø chieác buùa thaàn ñaäp tan ñoái töôïng chuû yeáu cuûa voïng nieäm. Ñoái töôïng ñaõ ñoå vôõ thì voïng nieäm coøn nöông ñaâu phaùt sanh. Theá laø, nhôø trí tueä Baùt-nhaõ thaáy ngaõ phaùp nhö huyeãn hoùa, haønh giaû ñaït ñeán taâm theå chaân thaät khoâng huyeãn hoùa.

BI TRÍ TROØN ÑUÛ

      Trí tueä khai phaùt, haønh giaû thaùo gôõ laàn nhöõng moái roái boøng bong trong taâm tö. Ñeán khi moïi vieäc suoân seû, trí giaùc troøn saùng laø xong phaàn töï giaùc. Phaàn giaùc tha do taâm töø bi thuùc ñaåy, ñeán luùc vieân maõn thì coâng phu haønh giaû môùi ñöôïc troøn ñuû. Khi thöïc hieän giaùc tha, haønh giaû phaûi chuaån bò theá naøo? Taâm töø bi laø ban vui cöùu khoå. Chuùng sanh coù nhieàu loaïi khoå, khoâng ngoaøi hai thöù, khoå veà vaät chaát, khoå veà tinh thaàn. Khoå veà vaät chaát tuy caáp baùch song khoâng traàm kha mieân vieãn baèng khoå veà tinh thaàn. Theå hieän loøng töø bi baèng haønh ñoäng boá thí, trong ba thöù boá thí, taøi thí laø ñöùng ñaàu. Vì thích öùng vôùi nhu caàu caáp baùch vaät chaát, neân phaûi thöïc hieän taøi thí tröôùc. Ngöôøi ñang ñoùi reùt maø môøi ñi nghe phaùp laø vieäc laøm cuûa keû daïi khôø. Tröôùc nhaát, chuùng ta phaûi cho hoï coù côm aên, caû aùo maëc, sau môùi höôùng daãn veà ñaïo lyù thaâm saâu. Do ñoù, phaùp thí Phaät ñaët sau taøi thí. Phaät töû muoán cöùu ngöôøi thoaùt khoûi caùi khoå traàm kha, mieân vieãn cuûa tinh thaàn, tröôùc phaûi lo giuùp ñôõ ngöôøi giaûm bôùt caùi khoå veà vaät chaát. Vì theá, tuy thaáy thaân nhö huyeãn hoùa, caùc phaùp nhö huyeãn hoùa, chuùng ta vaãn phaûi caàn cuø lao ñoäng laøm ra nhieàu taøi saûn cuûa caûi ñeå giuùp nhöõng ngöôøi caàn giuùp, nhieân haäu môùi ñem chaùnh phaùp höôùng daãn giaùo hoùa hoï. Thaáy thaân nhö huyeãn, caùc phaùp nhö huyeãn, ñeå roài nhìn caûnh ngaém traêng nhòp ñuøi ngaâm thô, laø ngöôøi khoâng coù loøng töø bi, khoâng hieåu thaáu yù nghóa Phaät daïy. Hoaëc gaëp ai cuõng coá gaéng khai môû trí Baùt-nhaõ cho hoï, maø khoâng ñeám xæa gì baûn thaân ngöôøi ñang no hay ñoùi, laø keû thuyeát phaùp chaúng hôïp thôøi cô. Vì muoán cöùu caùi khoå traàm kha mieân vieãn tinh thaàn cuûa moïi ngöôøi, chuùng ta phaûi coá gaéng noã löïc cöùu caùi khoå caáp baùch vaät chaát cho hoï tröôùc ñaõ. Ñöôïc vaäy, söï töï giaùc giaùc tha, chuùng ta môùi troøn ñuû. Töï giaùc laø trí, giaùc tha laø bi, ñaïo Phaät chuû yeáu ñöa ngöôøi ñeán giaùc ngoä, neân bi trí ñeàu cuøng moät chöõ giaùc.

KEÛ SI MEÂ NGÖÔØI TRÍ TUEÄ CAN ÑAÛM HY SINH

Keû si meâ can ñaûm hy sinh khoâng ngoaøi ba yeáu toá chính laø tham lam, saân haän, si meâ. Vì tham danh, tham lôïi, tham saéc..., hoï can ñaûm hy sinh, vì ñam meâ khoâng maõn yù, hoï can ñaûm hy sinh, vì noùng giaän haän thuø, hoï can ñaûm hy sinh. Söï can ñaûm hy sinh cuûa hoï do ñoäng löïc beân ngoaøi thuùc ñaåy. Hoï can ñaûm trong caùi sôï seät, hy sinh trong caùi lieàu lónh. Ngöôøi ñôøi muoán lôïi duïng loøng can ñaûm, hy sinh cuûa hoï, beøn caùm doã baèng danh lôïi, kích ñoäng baèng haän thuø, xaây döïng baèng lyù töôûng. Bôûi khoâng töï chuû ñöôïc, hoï phaûi laøm theo caùi gì maø ngöôøi khaùc muoán hoï laøm. Cuoäc soáng cuûa hoï xem ra raát ngang doïc anh huøng, song laø caùi anh huøng cuûa ngöôøi khaùc taïo neân. Hoï hy sinh trong caùi töï cao, ngaõ maïn, hoaëc trong nhaém maét ñaùnh lieàu.

     Ngöôøi trí tueä can ñaûm hy sinh do nhaän chaân leõ thaät, vì loøng töø bi cöùu khoå chuùng sanh. Khi thaáy roõ thaân naøy duyeân hôïp nhö huyeãn, chuùng sanh khoâng bieát chaáp laø thaät, gaëp caûnh khoå lieàn kinh hoaøng, hoaûng sôï. Ngöôøi trí tueä thaáy theá daùm hy sinh thaân mình ñeå ñem söï an vui cho ngöôøi. Ñoâi maét trí tueä vôùi loøng töø bi, ngöôøi trí tueä can ñaûm hy sinh giuùp ngöôøi, cöùu vaät, khoâng do ñoäng löïc naøo khaùc thuùc ñaåy. Noùi can ñaûm hy sinh, maø thaät khoâng coù gì ñaùng hy sinh. Bôûi thaáy thaân nhö huyeãn hoùa, söï coøn maát coù ñaùng gì, goïi laø hy sinh. Cho neân, hy sinh cho moïi ngöôøi, vaãn khoâng thaáy coù mình hy sinh, ñaây laø taâm hoàn Boà-taùt. Boà-taùt thaáy chuùng sanh khoå coi nhö mình khoå, xaû thaân mình giaûi khoå cho ngöôøi laø vieäc laøm deã daøng thöôøng nhaät cuûa Boà-taùt.

KEÁT THUÙC

Qua nhöõng lyù do treân, chuùng ta ñöôïc quyeàn khaúng ñònh raèng thaáy thaân giaû doái laø ñuùng leõ thaät, laø dieät tröø tam ñoäc, laø giaûi thoaùt sanh töû, laø tích cöïc vì ngöôøi, laø can ñaûm hy sinh, khoâng phaûi laø quan nieäm bi quan yeám theá. Moïi khoå ñau, moïi heøn nhaùt, phaùt nguoàn töø baûn ngaõ khoång loà. Phaù tan ñöôïc baûn ngaõ naøy, coù söï lôïi ích naøo chaúng daùm laøm, söï ñau khoå naøo maø chaúng daùm cöùu, söï hieåm nguy naøo maø chaúng xoâng vaøo. Boà-taùt Ñòa Taïng ñaâu khoâng noùi “ta khoâng vaøo ñòa nguïc, ai vaøo ñòa nguïc”. Coù phaûi chaêng laø moät söùc maïnh voâ bieân, khi thaáy thaân khoâng thaät. Chæ tröø boïn phaøm phu, sau khi traø dö töûu haäu, ngoài suy gaãm cuoäc ñôøi, thaáy kieáp soáng moûng manh cuoäc ñôøi taïm bôï, naûy sanh ra quan nieäm chaùn ñôøi. Vôùi caùi nhìn cuûa boïn ngöôøi naøy, khoâng dính daùng gì vôùi trí tueä Baùt-nhaõ. Trí tueä Baùt-nhaõ khoâng rôøi töø bi. Bi trí vieân maõn môùi troøn Phaät quaû. 

]