Chaân lyù tuyeät ñoái

            Moät thöïc theå khoâng leä thuoäc nhaân quaû, duyeân sanh, thoaùt ngoaøi ñoái ñaõi laø chaân lyù tuyeät ñoái. Khoâng thuoäc nhaân quaû neân khoâng sanh dieät voâ thöôøng. Khoâng thuoäc duyeân sanh neân khoâng phaûi hôïp töôùng giaû doái. Thoaùt ngoaøi voøng ñoái ñaõi neân khoâng trò lieäu, khoâng so saùnh, khoâng luaän baøn, khoâng suy nghó ñeán ñöôïc. Thöïc theå naøy khoâng leä thuoäc thôøi gian, khoâng bò chi phoái cuûa khoâng gian, vöôït ngoaøi moïi ñoái töôïng trong vuõ truï. Chính noù laø sanh maïng laø maïch soáng cuûa chuùng sanh, maø chuùng sanh khoâng nhaän ra noù. Noù hieån nhieân haèng coù maët nôi chuùng ta, maø chuùng ta laõng queân noù moät caùch ñaùng thöông. Noù laø theå chaúng sanh chaúng dieät vónh cöûu tröôøng toàn cuûa chuùng ta, chuùng ta khoâng bieát ñeán noù, ñi nhaän caùi sanh dieät taïm bôï laøm mình. Boû queân thöïc theå naøy laø voâ minh laø si meâ, nhaän ñöôïc noù laø giaùc ngoä laø trí tueä. Boû queân noù, ñi theo sanh dieät laø luaân hoài, nhaän soáng vôùi noù laø voâ sanh giaûi thoaùt. Bôûi thöïc theå naøy heä troïng döôøng aáy, neân chuùng ta phaûi bieát: noù teân gì? Laøm sao nhaän ra noù? Nhaän ñöôïc noù coù lôïi ích gì? Chuùng toâi seõ theo thöù töï giaûi quyeát nhöõng thaéc maéc naøy.

            Thöïc theå naøy nguyeân khoâng coù teân, trong Phaät phaùp tuøy coâng duïng gaéng göôïng ñaët raát nhieàu teân: Kinh Kim Cang goïi laø Kim Cang Baùt-nhaõ Ba-la-maät töùc laø trí tueä cöùu kính nhö kim cang. Bôûi vì trí tueä naøy khoâng coù caùi gì phaù hoaïi ñöôïc noù, maø noù hay phaù hoaïi taát caû, nhö chaát kim cang. Kinh Vieân Giaùc goïi noù laø Vieân giaùc taùnh, laø taùnh giaùc troøn ñaày. Vì ñoái vôùi caùc thöù chaân lyù, chuùng ta nhaän ñöôïc töøng phaàn chaân lyù naøo thì, giaùc ngoä phaàn chaân lyù aáy, neân goïi laø phaàn giaùc. Chæ nhaän ñöôïc Chaân lyù tuyeät ñoái naøy, môùi goïi laø giaùc ngoä vieân maõn. Kinh Phaùp Hoa goïi laø Tri kieán Phaät hay Phaät thöøa. Bôûi vì noù laø caùi thaáy bieát Phaät, laø coã xe ñöa ngöôøi ñeán Phaät quaû. Kinh Hoa Nghieâm goïi laø Trí tueä Phaät. Vì nhaän ñöôïc thöïc theå naøy laø trí tueä giaùc ngoä cuûa chö Phaät. Kinh Laêng Nghieâm goïi laø Chaân taâm hay Nhö lai taøng. Noù laø taâm theå chaân thaät hay kho taøng Nhö Lai cuûa chuùng sanh. Kinh Duy-ma-caät goïi laø Phaùp moân baát nhò, vì noù vöôït ra ngoaøi voøng ñoái ñaõi hai beân. Thieàn toâng goïi laø Chaân taùnh. Noù laø taùnh chaân thaät cuûa taát caû chuùng sanh. Laïi coøn nhöõng teân thoâng duïng laø: Chaân nhö, Phaät taùnh, Phaùp thaân, Ñaïo, Baûn lai  dieän  muïc..., khoâng theå keå xieát.

            Taïm bieát teân theå naøy moät caùch khaùi quaùt roài, chuùng ta caàn phaûi nhaän ra maët maøy noù môùi laø ñieàu thieát yeáu. Song phaøm coù noùi naêng coù trình baøy ñeàu thuoäc veà töông ñoái, laøm sao dieãn ñaït khieán ngöôøi chöa hieåu nhaän ñöôïc. Ñaây quaû laø ñieàu thieân nan vaïn nan. Tuy nhieân, chuùng toâi cuõng gaéng göôïng tröôùc taïm ñaët nhöõng nguyeân taéc, keá daãn lôøi Phaät daïy trong kinh, sau cuøng nhaéc laïi nhöõng phöông tieän cuûa Thieàn sö, hoïa chaêng quí ñoäc giaû coù nhaän ñöôïc phaàn naøo chaêng?

            Chuùng ta taïm ñaët nhöõng nguyeân taéc ñeå khaû dó nhaän ra maët maøy cuûa noù. Phaøm caùi gì “coù hình töôùng ñeàu do duyeân hôïp laø hö giaû”, caùi gì “coù taùc ñoäng laø sanh dieät”, caùi gì “ñoái ñaõi laø khoâng thaät”. Ngöôïc laïi, caùi gì “khoâng hình töôùng, khoâng taùc ñoäng, khoâng ñoái ñaõi laø chaân thaät thöôøng coøn voâ sanh”. Caùi khoâng hình töôùng thì khoâng giôùi haïn choã nôi trong ngoaøi. Vöøa ñaët caâu hoûi tìm choã nôi noù laø sai. Caùi khoâng taùc ñoäng thì khoâng sanh dieät, khoâng bò voâ thöôøng theo thôøi gian. Ñaët vaán ñeà thôøi gian vôùi noù laø sai. Caùi khoâng ñoái ñaõi thì khoâng coøn so saùnh khoâng phaân bieät. Ñaët vaán ñeà so saùnh phaân bieät vôùi noù laø sai. Thöïc theå naøy traøn ñaày hieän höõu nôi chuùng ta. Vöøa daáy taâm tìm kieám noù laø sai. Noù laø thöïc theå cuûa giaùc tri, khoâng phaûi caùi ñoái töôïng giaùc tri. Neáu khôûi nghó caàu bieát noù laø sai. Noù khoâng hình töôùng, khoâng taùc ñoäng, khoâng ñoái ñaõi, maø coù maët khaép ba nôi aáy. Cho neân nghó ly khai hình töôùng taùc ñoäng ñoái ñaõi ñeå tìm noù laø sai. Yeáu chæ nhaän ra noù laø töï ta “tröïc nhaän, thaàm nhaän”. Lôøi Phaät daïy, phöông tieän Toå chæ ñeàu laø loái “ñaäp coû raén sôï” hay “voã nöôùc caù ñau ñaàu” maø thoâi. Chuùng ta muoán nhaän ra noù phaûi kheùo nhìn theo tinh thaàn “ngoùn tay chæ maët traêng”. Maët traêng khoâng naèm taïi ñaàu ngoùn tay, kheùo nöông theo ngoùn tay thaáy maët traêng ôû taän trong hö khoâng. Hoaëc nhìn theo tinh thaàn soi göông. Nhaân thaáy boùng trong göông, bieát ñöôïc maët thaät cuûa mình, ñöøng chaáp boùng laø thaät, ñôïi khi xoay göông maát boùng la hoaûng leân “maát mình”.

            Ñaây laø phöông tieän taïm ñaët nhöõng nguyeân taéc, nöông noù khaû dó chuùng ta thaáy ñöôïc thöïc theå chính mình.

            Thöïc theå naøy bieåu loä thöôøng xuyeân nôi saùu cô quan (maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù) cuûa chuùng ta, maø khoâng leä thuoäc hoaøn toaøn saùu cô quan aáy. Deã nhaän deã thaáy nhaát laø, ôû maét vaø tai. Vì theá, ñöùc Phaät khi muoán chæ thöïc theå chaúng sanh chaúng dieät aáy, thöôøng duøng phöông tieän chæ ngay nôi maét vaø tai cuûa chuùng ta.

            Kinh Laêng Nghieâm coù ñoaïn:

            ...Phaät ôû trong ñaïi chuùng ñöa tay leân roài naém laïi xoøe ra, naém laïi xoøe ra, hoûi ngaøi A-nan: Nay oâng thaáy caùi gì? A-nan thöa: Con thaáy baøn tay traêm baùu cuûa Nhö Lai ôû trong chuùng xoøe naém. Phaät baûo A-nan: OÂng thaáy tay ta ôû trong chuùng xoøe naém, laø tay ta coù xoøe coù naém hay caùi thaáy cuûa oâng coù xoøe coù naém? A-nan thöa: Tay traêm baùu cuûa Theá Toân ôû trong chuùng xoøe naém. Con thaáy tay Nhö Lai töï xoøe naém, chaúng phaûi taùnh thaáy cuûa con coù xoøe naém. Phaät hoûi: Caùi naøo ñoäng caùi naøo tònh?  A-nan thöa: Tay Phaät ñoäng, taùnh thaáy cuûa con coøn khoâng coù tònh, huoáng nöõa laø ñoäng. Phaät khen: Ñuùng theá!

            Luùc ñoù, trong loøng baøn tay Phaät phoùng moät laøn haøo quang baùu soi beân phaûi ngaøi A-nan, A-nan lieàn xoay ñaàu nhìn beân phaûi; laïi phoùng quang soi beân traùi ngaøi A-nan, A-nan xoay ñaàu nhìn beân traùi.

            Phaät hoûi A-nan: Hoâm nay taïi sao ñaàu oâng dao ñoäng? A-nan thöa: Con thaáy haøo quang baùu cuûa Nhö Lai phoùng ñeán beân traùi beân phaûi cuûa con, con nhìn theo hai beân neân ñaàu töï dao ñoäng.  Phaät hoûi: OÂng nhìn haøo quang Phaät soi beân traùi beân phaûi neân ñaàu dao ñoäng, theá laø ñaàu oâng ñoäng hay caùi thaáy ñoäng?  A-nan thöa: Baïch Theá Toân! Ñaàu con töï ñoäng, taùnh thaáy cuûa con coøn chaúng döøng, huoáng laø dao ñoäng. Phaät khen: Ñuùng theá!

            Khi aáy, Nhö Lai baûo khaép ñaïi chuùng raèng: Neáu nhö chuùng sanh nhaän laáy caùi dao ñoäng goïi laø traàn, nhaän laáy caùi dao ñoäng goïi laø khaùch. Caùc oâng xem  A-nan, ñaàu töï dao ñoäng caùi thaáy khoâng ñoäng. Laïi xem ta, tay töï xoøe naém caùi thaáy khoâng xoøe naém. Taïi sao hoâm nay caùc oâng laáy ñoäng laøm thaân, laáy ñoäng laøm caûnh, töø thuûy ñeán chung nieäm nieäm sanh dieät, queân maát chaân taùnh laøm vieäc ñieân ñaûo, taâm taùnh ñaõ maát chaân, neân nhaän vaät laøm mình, ôû trong luaân hoài töï chòu löu chuyeån.

(Kinh Laêng Nghieâm cuoái quyeån 1 Haùn töï)

            Qua ñoaïn kinh naøy, chuùng ta nhaän thaáy thaâm yù Phaät muoán chæ cho ngaøi A-nan vaø ñaïi chuùng bieát: Ngoaïi caûnh bieán ñoäng sanh dieät nhö baøn tay Phaät xoøe naém, thaân naøy dao ñoäng voâ thöôøng nhö ñaàu ngaøi A-nan xoay qua laïi. Chæ coù caùi thaáy, xem thaáy caûnh bieán ñoäng maø khoâng bò bieán ñoäng, töïa nôi ñaàu dao ñoäng maø khoâng bò dao ñoäng. Caùi bieán ñoäng vaø dao ñoäng laø voâ thöôøng hö giaû, taïi sao chuùng ta nhaän noù laøm thaät thaân mình, laøm thaät caûnh cuûa mình? Traùi laïi, caùi thaáy bieát chöa töøng dao ñoäng laø chaân thaät voâ sanh, maø chuùng ta laïi boû queân noù, ñeå cam chòu löu chuyeån luaân hoài.

            Laïi cuõng moät ñoaïn trong kinh Laêng Nghieâm:

            Vua Ba-tö-naëc ñöùng daäy baïch Phaät: Con xöa chöa töøng nghe söï chæ daïy cuûa Phaät, gaëp Ca-chieân-dieân, Tyø-la-chi-töû ñeàu noùi: “Thaân naøy sau khi cheát khoâng coøn gì nöõa, goïi laø nieát-baøn.” Nay con tuy gaëp Phaät vaãn coøn hoà nghi “laøm sao phaùt huy chöùng bieát choã taâm naøy chaúng sanh chaúng dieät”? Ñaïi chuùng ôû ñaây, nhöõng ngöôøi coøn trong haøng höõu laäu, thaûy ñeàu thích ñöôïc nghe. Phaät hoûi: Ñaïi vöông! Nhuïc thaân hieän taïi cuûa oâng laø ñoàng kim cang thöôøng truï chaúng hoaïi hay laø bieán hoaïi? Vua thöa: Baïch Theá Toân! Thaân con hieän nay troïn theo bieán dieät. Phaät baûo: Ñaïi vöông! OÂng chöa töøng dieät laøm sao bieát noù dieät? Vua thöa: Baïch Theá Toân! Thaân bieán hoaïi voâ thöôøng cuûa con tuy chöa töøng dieät, song con xem hieän tieàn nieäm nieäm ñoåi dôøi luoân luoân chaúng döøng, nhö löûa taøn thaønh tro daàn daàn tieâu maát, maát heát khoâng döøng, neân bieát thaân naøy seõ theo tieâu dieät. Phaät baûo: Ñaïi vöông! Ñuùng theá. Nay oâng ñaõ giaø, ñi theo suy yeáu, nhan maïo ñaâu gioáng luùc coøn treû? Vua thöa : Baïch Theá Toân! Thuôû xöa con coøn treû da deû töôi nhuaän, ñeán luùc tröôûng thaønh khí huyeát sung maõn, nay con giaø caû suy yeáu hình saéc khoâ khan, tinh thaàn môø toái, toùc baïc maët nhaên khoâng coøn bao laâu seõ cheát, laøm sao saùnh ñöôïc vôùi luùc sung thaïnh? Phaät baûo: Ñaïi vöông! Hình dung cuûa oâng ñaâu leõ giaø lieàn? Vua thöa: Baïch Theá Toân! Noù thaàm bieán hoùa ñoåi dôøi thaät con chaúng bieát, noùng laïnh ñoåi thay daàn daàn ñeán nhö theá. Vì sao? Khi con hai möôi tuoåi tuy noùi nieân thieáu, nhan maïo ñaõ giaø hôn luùc möôøi tuoåi, ñeán ba möôi tuoåi laïi suy hôn hai möôi tuoåi, nay ñaõ saùu möôi hai tuoåi xem laïi thuôû naêm möôi tuoåi roõ raøng cöôøng traùng. Baïch Theá Toân! Söï thaàm ñoåi dôøi tuy ñaët thôøi haïn möôøi naêm, song con suy xeùt kyõ noù bieán ñoåi ñaâu nhöõng möôøi naêm hai möôi naêm, maø thaät dôøi ñoåi töøng naêm; ñaâu chæ töøng naêm, maø dôøi ñoåi töøng thaùng, ñaâu nhöõng töøng thaùng maø dôøi ñoåi töøng ngaøy. Suy xeùt chín chaén teá nhò hôn thì khoaûng moãi saùt-na, moãi nieäm ñoåi dôøi. Vì theá, bieát thaân con troïn theo bieán dieät. Phaät baûo: Ñaïi vöông! OÂng thaáy söï bieán hoùa ñoåi dôøi chaúng döøng, ngoä bieát thaân oâng tieâu dieät; cuõng chính khi dieät ñoù, oâng bieát trong thaân coù caùi chaúng dieät chaêng? Vua chaáp tay baïch Phaät: Thaät con chaúng bieát. Phaät baûo: Nay toâi chæ cho oâng bieát caùi taùnh chaúng sanh dieät. Ñaïi vöông! OÂng khi maáy tuoåi ñöôïc thaáy soâng Haèng? Vua thöa: Khi con ñöôïc ba tuoåi meï boàng ñi yeát kieán Kyø-baø Thieân sang ngang soâng naøy, khi aáy laø bieát soâng Haèng. Phaät baûo: Ñaïi vöông! Nhö oâng ñaõ noùi, khi hai möôi tuoåi giaø hôn möôøi tuoåi, cho ñeán saùu möôi tuoåi, naêm thaùng ngaøy giôø nieäm nieäm ñoåi dôøi, aét khi oâng ba tuoåi thaáy soâng Haèng ñeán naêm möôøi ba tuoåi thaáy soâng Haèng, caùi thaáy aáy theá naøo? Vua thöa: Nhö luùc ba tuoåi roõ raøng khoâng ñoåi, cho ñeán hieän nay saùu möôi hai tuoåi vaãn khoâng coù khaùc. Phaät baûo: Nay oâng töï lo toùc baïc maët nhaên, quyeát ñònh maët nhaên hôn luùc coøn treû, song hieän nay oâng thaáy soâng Haèng cuøng vôùi caùi thaáy soâng Haèng thuôû xöa coù treû coù giaø chaêng? Vua thöa: Baïch Theá Toân! Khoâng. Phaät baûo: Ñaïi vöông! Maët oâng tuy nhaên, song taùnh thaáy cuûa oâng chöa töøng nhaên; nhaên thì bieán ñoåi, chaúng nhaên thì khoâng bieán ñoåi; bieán ñoåi thì bò sanh dieät, caùi khoâng bieán ñoåi voán khoâng sanh dieät, taïi sao ôû trong aáy chòu sanh töû vôùi oâng, maø oâng daãn lôøi  Maïc-daø-leâ... ñeàu noùi thaân naøy sau khi cheát laø dieät heát? ...

(Kinh Laêng Nghieâm ñaàu quyeån 2 Haùn töï)

            Ñoïc ñoaïn kinh naøy, chuùng ta thaáy Phaät chæ roõ raøng ngay nôi thaân naøy caùi naøo sanh dieät, caùi naøo chaúng sanh dieät. Thaân laø doøng bieán ñoäng thay ñoåi töøng phuùt giaây, töùc laø voâ thöôøng hoaïi dieät. Taùnh thaáy xöa nay chöa töøng thay ñoåi thì laøm gì coù hoaïi dieät. Noùi taùnh thaáy laø chæ caùi thaáy bieát thöôøng xuyeân nôi maét chuùng ta, khi chöa hôïp taùc vôùi nieäm thöù hai ñeå so saùnh ñeïp xaáu hôn keùm. Cho ñeán maét chuùng ta môû hay nhaém, noù cuõng luoân luoân hieån loä. Noù khoâng leä thuoäc hoaøn toaøn vaøo maét, cô quan maét toát thì noù hieän saùng toû, cô quan maét xaáu thì noù hieän lu môø, cho ñeán cô quan maét hoaïi noù cuõng khoâng bò hoaïi theo. Ñoù laø ñaëc tính chaúng sanh chaúng dieät cuûa noù vaäy.

            Chaúng nhöõng thöïc theå chaúng sanh chaúng dieät haèng bieåu loä ôû maét, maø ôû tai noù cuõng coù maët luoân luoân. Cuõng kinh Laêng Nghieâm coù ñoaïn:

            ... Phaät baûo La-haàu-la ñaùnh moät tieáng chuoâng, hoûi A-nan: Hieän giôø oâng nghe chaêng? A-nan vaø ñaïi chuùng ñoàng thöa: Chuùng con nghe. Tieáng chuoâng baët döùt, Phaät laïi hoûi: Hieän giôø caùc oâng nghe chaêng? A-nan vaø ñaïi chuùng ñoàng thöa: Chaúng nghe. La-haàu-la laïi ñaùnh moät tieáng chuoâng, Phaät hoûi: Hieän giôø caùc oâng nghe chaêng? A-nan vaø ñaïi chuùng ñoàng ñaùp: Nghe. Phaät hoûi A-nan: OÂng taïi sao nghe, taïi sao chaúng nghe? A-nan vaø ñaïi chuùng ñoàng baïch Phaät: Neáu ñaùnh tieáng chuoâng thì chuùng con ñöôïc nghe, ñaùnh laâu tieáng baët aâm vang döùt heát thì goïi laø khoâng nghe.

            Phaät laïi baûo La-haàu-la ñaùnh chuoâng, hoûi A-nan: Hieän giôø coù tieáng chaêng? A-nan vaø ñaïi chuùng ñoàng thöa: Coù tieáng. Ñôïi giaây laâu tieáng baët, Phaät laïi hoûi: Hieän giôø coù tieáng chaêng? A-nan vaø ñaïi chuùng ñaùp: Khoâng tieáng. Giaây laùt La-haàu-la laïi ñaùnh chuoâng, Phaät hoûi: Hieän giôø coù tieáng chaêng? A-nan vaø ñaïi chuùng ñoàng ñaùp: Coù tieáng. Phaät hoûi A-nan: OÂng noùi theá naøo laø coù tieáng, theá naøo laø khoâng tieáng? A-nan vaø ñaïi chuùng ñoàng baïch: Neáu ñaùnh chuoâng thì goïi coù tieáng, ñaùnh laâu tieáng baët aâm vang döùt heát thì goïi khoâng tieáng. Phaät quôû A-nan vaø ñaïi chuùng: Hoâm nay taïi sao caùc oâng töï noùi roái loïan?

            Ñaïi chuùng vaø A-nan ñoàng thôøi hoûi Phaät: Theá naøo hoâm nay chuùng con noùi roái loaïn? Phaät baûo: Toâi hoûi caùc oâng nghe thì caùc oâng ñaùp nghe, toâi hoûi caùc oâng tieáng thì caùc oâng ñaùp tieáng. Chæ nghe vôùi tieáng maø ñaùp khoâng nhaát ñònh. Taïi sao nhö theá chaúng goïi laø roái loaïn?

            Naøy A-nan! Tieáng baët khoâng coøn aâm vang oâng noùi khoâng nghe, neáu thaät khoâng nghe thì taùnh nghe ñaõ dieät, gioáng nhö caây khoâ, laïi ñaùnh tieáng chuoâng thì oâng laøm sao maø bieát? Bieát coù bieát khoâng chính laø thanh traàn (tieáng) hoaëc coù hoaëc khoâng, ñaâu phaûi taùnh nghe kia laø coù laø khoâng. Neáu taùnh nghe thaät khoâng thì ai bieát noù khoâng? Theá neân, A-nan! Tieáng ôû trong taùnh nghe töï coù sanh dieät, chaúng phaûi taùnh nghe cuûa oâng do coù tieáng, khoâng tieáng maø noù thaønh coù thaønh khoâng. OÂng coøn ñieân ñaûo nhaän laàm tieáng laøm caùi nghe, ñaâu coøn laï gì chaúng meâ laàm cho caùi thöôøng laøm ñoaïn. Troïn khoâng neân noùi lìa caùc thöù ñoäng tònh, thoâng bít maø baûo khoâng coù taùnh nghe...

(Kinh Laêng Nghieâm cuoái quyeån 4 Haùn töï)

            Ñaây laø caùi meâ laàm chung cuûa toaøn theå chuùng ta, nhaän tieáng laøm caùi nghe, nhaän hình töôùng laøm caùi thaáy. Coù tieáng goïi laø coù nghe, khoâng tieáng goïi laø khoâng nghe. Coù hình töôùng goïi laø coù thaáy, khoâng hình töôùng goïi laø khoâng thaáy. Nghe thaáy laø caùi giaùc tri cuûa chính mình, hình töôùng vaø aâm thanh laø traàn caûnh beân ngoaøi. Nhaän laàm traàn caûnh laø mình, traùch gì khoâng maát mình vaø troâi laên theo caùi sanh dieät maõi maõi. Ñoù laø baèng chöùng hieån nhieân ñeå thaáy chuùng ta ñang bò voâ minh ñieân ñaûo. Neáu ngay nôi ñaây maø chuùng ta khoâng chòu thöùc tænh, phaùt minh taùnh chaân thöôøng chaúng hoaïi, khoâng bieát bao giôø ra khoûi voøng sanh töû luaân hoài.

            Ñaùnh thöùc moïi ngöôøi giaùc ngoä theå taùnh Chaân thöôøng cuûa chính mình, aâu cuõng laø muïc ñích chung cuûa chö Phaät. Kinh Phaùp Hoa coù ñoaïn:

            ...Naøy Xaù-lôïi-phaát! Chö Phaät tuøy nghi noùi phaùp yù thuù khoù hieåu. Vì côù sao? Vì ta duøng voâ soá phöông tieän caùc thöù nhaân duyeân lôøi leõ thí duï dieãn noùi caùc phaùp. Phaùp aáy khoâng phaûi do SUY NGHÓ PHAÂN BIEÄT hay hieåu, chæ coù chö Phaät môùi hay bieát ñoù. Vì côù sao? Vì chö Phaät Theá Toân chæ do moät ÑAÏI SÖÏ NHAÂN DUYEÂN maø hieän ra ñôøi.

            Xaù-lôïi-phaát! Theá naøo noùi chö Phaät Theá Toân chæ do moät ÑAÏI SÖÏ NHAÂN DUYEÂN maø hieän ra ñôøi? Vì chö Phaät Theá Toân muoán chuùng sanh MÔÛ TRI KIEÁN PHAÄT khieán ñöôïc thanh tònh maø hieän ra ñôøi, muoán chuùng sanh NGOÄ TRI KIEÁN PHAÄT maø hieän ra ñôøi, muoán chuùng sanh NHAÄP TRI KIEÁN PHAÄT maø hieän ra ñôøi.

            Xaù-lôïi-phaát! Ñoù laø chö Phaät chæ do moät ÑAÏI SÖÏ NHAÂN DUYEÂN maø hieän ra ñôøi...

(Kinh Phaùp Hoa phaåm Phöông Tieän)

            Yeáu chæ chö Phaät khoâng coù hai, duy daãn ñöôøng chuùng sanh vaøo TRI KIEÁN PHAÄT. Tri kieán Phaät töùc laø caùi thaáy bieát Phaät, saün coù nôi chuùng ta. Chuùng ta thaáy nhaân nôi saéc töôùng, saéc töôùng maát, noùi khoâng thaáy. Bieát nhaân traàn caûnh, traàn caûnh khoâng, noùi khoâng bieát. Ai thaáy saéc töôùng maát maø noùi khoâng thaáy? Ai bieát traàn caûnh khoâng maø noùi khoâng bieát? Quaû tang chuùng ta queân maát chuùng ta moät caùch ñaùng thöông. Moãi hoâm, saùng ra vöøa môû maét, chuùng ta ñaõ ñaët saün bao nhieâu vaán ñeà phaûi giaûi quyeát trong ngaøy nay. Ñeán toái aên côm xong, leân göôøng naèm kieåm ñieåm laïi ñaõ giaûi quyeát ñöôïc maáy vaán ñeà, coøn caën laïi vaø theâm nhöõng vaán ñeà môùi ngaøy mai phaûi giaûi quyeát. Cöù theá maõi, ngaøy nay ngaøy mai... cho ñeán ngaøy taét thôû maø nhöõng vaán ñeà vaãn chöa giaûi quyeát xong. Nhöõng vaán ñeà laø vieäc beân ngoaøi maø thieát tha giaûi quyeát, coøn chính oâng chuû ñaët vaán ñeà vaø giaûi quyeát vaán ñeà laïi queân baüng. Song oâng chuû aáy laïi laø ngöôøi khoâng coù vaán ñeà. Queân mình chaïy theo caûnh laø caùi thaáy bieát cuûa chuùng sanh. Nhaân caûnh nhaän ñöôïc taùnh chaân thöôøng cuûa chính mình laø caùi thaáy bieát Phaät (Tri kieán Phaät). Queân mình laø meâ, nhaän ñöôïc maët thaät cuûa mình laø giaùc. Chuyeån meâ khai ngoä cho chuùng sanh ñoù laø baûn hoaøi cuûa chö Phaät.

            Chính vì ñaùnh thöùc chuùng sanh soáng trôû laïi caùi thaáy bieát Phaät cuûa mình, ñöøng chaïy theo traàn caûnh maø queân maát mình, kinh Kim Cang coù ñoaïn:

            ... Theá neân, Tu-boà-ñeà! Boà-taùt neân lìa taát caû töôùng phaùt taâm Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc (Phaät), khoâng neân truï nôi saéc, khoâng neân truï thanh, höông, vò, xuùc, phaùp, neân phaùt taâm khoâng coù choã truï. Neáu taâm coù truï töùc laø chaúng truï.

(Kinh Kim Cang)

            Taâm Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc laø taâm Phaät. Taâm Phaät khoâng dính maéc saùu traàn, vì saùu traàn laø phaùp sanh dieät, dính maéc phaùp sanh dieät laø taâm hö voïng cuûa chuùng sanh. Cho neân Boà-taùt muoán an truï nôi taâm Phaät thì khoâng neân dính maéc saùu traàn. Coøn chaïy theo saùu traàn laø coøn thaáy trong coù taâm ngoaøi coù caûnh, naèm trong phaùp ñoái ñaõi giaû doái. Bieát traàn caûnh duyeân hôïp giaû doái, döøng taâm khoâng chaïy theo noù laø, soáng trôû veà taùnh chaân thaät tuyeät ñoái cuûa mình. Ñoù laø phaùp moân baát nhò trong kinh Duy-ma-caät.

            Kinh Duy-ma-caät coù ñoaïn:

            OÂng Duy-ma-caät noùi vôùi caùc vò Boà-taùt: Caùc nhaân giaû! Theá naøo laø Boà-taùt vaøo “phaùp moân khoâng hai”? Cöù theo choã hieåu cuûa mình maø noùi.

            Boà-taùt Phaùp Töï Taïi noùi: Caùc nhaân giaû! Sanh dieät laø hai. Phaùp voán khoâng sanh cuõng khoâng dieät, ñöôïc voâ sanh phaùp nhaãn, ñoù laø vaøo “phaùp moân khoâng hai”.

            Boà-taùt Ñöùc Thuû noùi: Ngaõ, ngaõ sôû laø hai. Nhaân coù ngaõ môùi coù ngaõ sôû, neáu khoâng coù ngaõ thì khoâng coù ngaõ sôû, ñoù laø vaøo “phaùp moân khoâng hai”.

            ...

            Boà-taùt Vaên-thuø noùi: Nhö yù toâi, ñoái vôùi taát caû Phaùp khoâng noùi khoâng baøn, khoâng chæ khoâng bieát, xa lìa caùc vaán ñaùp, ñoù laø vaøo “phaùp moân khoâng hai”.

            Ngaøi Vaên-thuø hoûi oâng Duy-ma-caät: Chuùng toâi ai cuõng noùi roài, ñeán löôït nhaân giaû noùi theá naøo laø “phaùp moân khoâng hai”?

            OÂng Duy-ma-caät ngoài im laëng.

            Ngaøi Vaên-thuø khen: Hay thay! Hay thay! Cho ñeán khoâng coù vaên töï ngöõ ngoân, ñoù môùi thaät vaøo “phaùp moân khoâng hai”.

(Kinh Duy-ma-caät phaåm Phaùp Moân Baát Nhò)

            Ngöôøi ñoïc kinh Phaät raát khoù hieåu vì caùch laäp ngoân trong kinh. Theá thöôøng noùi hai hoaëc noùi moät, neáu khoâng phaûi moät, laø hai, khoâng phaûi hai laø moät. Taïi sao trong kinh noùi “khoâng hai” maø chaúng noùi moät? Bôûi moät ñoái hai, hai ñoái moät, ôû ñaây chæ phaùp thoaùt ngoaøi ñoái ñaõi neân noùi “khoâng hai”. Neáu coù duøng ngoân ngöõ cuõng vì ñeå deïp ngoân ngöõ, nhö ñoaïn ngaøi Vaên-thuø noùi. Ñeán choã cöùu kính aáy khoâng coøn lôøi ñeå dieãn baøy, vöøa coù dieãn baøy ñeàu rôi vaøo ñoái ñaõi, chæ ngay ñoù nhaän ñöôïc môùi laø ngöôøi ñaït ñaïo. Chính ñoù laø choã im laëng cuûa oâng Duy-ma-caät. Noùi maø khoâng noùi laø möôïn ngoân ngöõ ñeå deïp ngoân ngöõ, khoâng noùi maø noùi laø im laëng ñeå thaàm chæ Chaân Lyù Tuyeät Ñoái baët heát ngöõ ngoân. Ñoù laø thaùi ñoä hai vò Boà-taùt ôû cuoái phaåm naøy.

            Trong caùc kinh coøn ñaày daãy nhöõng ñoaïn chæ daïy Chaân Lyù Tuyeät Ñoái naøy, chæn e daãn laém theâm röôøm, chuùng ta haõy böôùc sang laõnh vöïc Thieàn sö.

            Tröôùc tieân laø baøi thuyeát phaùp kyø dieäu cuûa Toå Hueä Naêng:

            Sau khi khai ngoä, ñöôïc Nguõ Toå truyeàn y baùt baûo trôû veà phöông Nam, Toå ñi ñeán ngoïn Ñaïi Döõu bò Hueä Minh ñuoåi theo kòp. Toå ñeå y baùt treân taûng ñaù vaøo röøng aån. Hueä Minh ñeán gaëp y baùt, song giôû leân khoâng noåi, goïi:

            - Haønh giaû! Toâi ñeán ñaây vì phaùp, khoâng phaûi vì y baùt.

            Toå nghe goïi, böôùc ra ngoài treân taûng ñaù baûo:

            - Neáu oâng vì phaùp, haõy bình taâm nghe toâi noùi.

            Hueä Minh ñöùng yeân laëng giaây laâu.

            Toå baûo:

            - Khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc, caùi gì laø baûn lai dieän muïc cuûa Thöôïïng toïa Minh?

            Nghe caâu naøy, Hueä Minh lieàn ñaïi ngoä.

            Baøi thuyeát phaùp ngaén, goïn naøy phaûn aûnh trung thöïc moät söï nghieäp to taùt Toå vöøa laõnh hoäi nôi Nguõ Toå vaø ñang mang noù veà phöông Nam. Chính ñoù cuõng laø baûn hoaøi cuûa chö Phaät.

            Baûn lai dieän muïc laø “boä maët thaät xöa nay” cuûa chuùng ta, noù laø teân khaùc cuûa Ñaïo, cuûa Phaùp thaân, cuûa Phaät taùnh, cuûa Chaân taâm... Chuùng ta coù boä maët thaät muoân ñôøi khoâng ñoåi, maø töï boû queân noù, baùm vaøo thaân hình taïm bôï cho laø thaät mình. Caùi thaân hình ñang chaáp giöõ laø thaät mình, noù thay ñoåi töøng phuùt giaây, hôïp tan khoâng nhaát ñònh. Theá thì laáy gì baûo chöùng cho noù laø thaät? Quaû thaät moät hình töôùng bieán thieân, moät hôïp theå taïm bôï. Noù coù, maø khoâng thaät coù vì luoân luoân ñoåi thay, coøn maø khoâng thaät coøn vì hôïp tan chaúng ñònh. Neáu chaáp chaët noù laø ta, thaät laø caùi ta taïm bôï laøm sao! Hoaëc coù ngöôøi bieát thaân naøy giaû doái, chính caùi taâm bieát thieän, bieát aùc, bieát phaûi, bieát quaáy, toát xaáu... môùi thaät laø ta. Song caùi taâm phaân bieät hai beân, cuõng laø ñoåi thay taïm bôï. Vì vöøa daáy nghó veà laønh veà döõ thì noù ñaõ sanh dieät roài. Neáu buoâng heát moïi vaán ñeà ñoái ñaõi, tìm laïi noù thì tung tích vaéng tanh. Theá laø, ta ôû ñaâu? Maát roài sao? Thaät boái roái voâ cuøng, neáu chaáp caùi suy nghó laøm ta. Chæ vì chaáp thaân taïm bôï, taâm giaû doái laøm ta neân muoân kieáp troâi laên trong sanh dieät, goïi laø luaân hoài.

            Ngay nôi thaân taïm bôï, taâm giaû doái, chuùng ta nhaän ra “boä maët thaät xöa nay” cuûa mình vaø soáng haún vôùi noù, doøng sanh dieät ngang ñaáy lieàn döøng, kieáp luaân hoài ñeán ñaây giaûi thoaùt. “Boä maët thaät xöa nay” chöa töøng bò sanh dieät, moät thöïc theå khoâng do duyeân hôïp, laøm gì bò ñoåi thay, tan hôïp? Noù vaãn coù vaø thöôøng coøn maø chuùng ta queân ñi, goïi laø voâ minh, nhaän ra noù khoâng coøn laàm queân nöõa, goïi laø giaùc ngoä.

            Muoán chæ “Boä maët thaät xöa nay” cho ngöôøi, khoâng coù caùch kyø dieäu naøo baèng caâu “khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc, caùi gì laø baûn lai dieän muïc cuûa Thöôïng toïa Minh” cuûa Luïc Toå. Ngöôøi ta cöù thaéc maéc “caùi gì laø baûn lai dieän muïc cuûa Thöôïng toïa Minh” maø chaúng nhôù “khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc”, laø toái quan troïng. Chính khi “khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc” laø baûn lai dieän muïc cuûa Thöôïng toïa Minh chôù gì. Bôûi khi taâm bình thöôøng tænh taùo, khoâng daáy nghó thieän aùc, phaûi quaáy..., quaû laø “boä maët thaät xöa nay” xuaát hieän. Vöøa daáy nghó thieän aùc...laø ñoäng, laø chaïy theo sanh dieät, “boä maët thaät xöa nay” bò khuaát laáp maát roài. Cho neân qua caâu noùi naøy, Thöôïng toïa Minh kheùo thaáy ñöôïc “boä maët thaät xöa nay” cuûa mình, goïi laø ngoä ñaïo.

            Döôùi ñaây theâm nhöõng baøi thuyeát phaùp ñôn giaûn bình dò maø hay tuyeät cuûa caùc Thieàn sö.

            “Thieàn sö Tuøng Thaåm (Trieäu Chaâu) ñeán tham vaán Nam tuyeàn (Phoå Nguyeän), hoûi:

            - Theá naøo laø ñaïo?

            Nam Tuyeàn ñaùp:

            - Taâm bình thöôøng laø ñaïo.

            - Laïi coù theå nhaèm tieán ñeán chaêng?

            - Nghó nhaèm tieán ñeán laø traùi.

            - Khi chaúng nghó laøm sao bieát laø ñaïo?

            - Ñaïo chaúng thuoäc bieát chaúng bieát, bieát laø voïng giaùc, khoâng bieát laø voâ kyù. Neáu thaät ñaït ñaïo thì chaúng nghi, ví nhö hö khoâng theânh thang roãng rang ñaâu theå gaéng noùi phaûi quaáy.

            Ngay caâu noùi naøy, Sö ngoä ñaïo.”

            Ñaïo laø teân khaùc cuûa Baûn lai dieän muïc hay Phaùp thaân... Noù laø thöïc theå tuyeät ñoái naèm saün nôi taâm taùnh chuùng ta. Chuùng ta vöøa daáy nieäm tìm noù, tieán ñeán noù laø traùi maát roài. Khôûi nghó bieát noù ñaõ rôi vaøo voïng giaùc, khoâng nghó bieát noù ñeå taâm môø môø mòt mòt laïi thuoäc beänh voâ kyù. Daáy taâm phaùn ñoaùn phaûi quaáy caøng xa vôùi ñaïo.

            Caâu TAÂM BÌNH THÖÔØNG LAØ ÑAÏO, quaû thaät ñaõ veùn böùc maøn voâ minh cho moïi ngöôøi thaáy ñöôïc “Boä maët thaät xöa nay” cuûa mình roài. Bôûi khôûi taâm tìm kieám laø maát bình thöôøng, xeùt ñoaùn phaûi quaáy laø maát bình thöôøng ... Chæ taâm tænh taùo saùng suoát maø khoâng daáy ñoäng, môùi thaät TAÂM BÌNH THÖÔØNG. Taâm bình thöôøng khoâng töôùng maïo, khoâng hình daùng, theå noù theânh thang roãng rang ñoàng vôùi hö khoâng. Thaáy ñöôïc taâm theå naøy laø ngöôøi ñaït ñaïo.

*

            “Thieàn sö Ñaïo Ngoä baûo ñeä töû laø Suøng Tín raèng:

            - Ngöôi laøm thò giaû ta, ta seõ chæ taâm yeáu cho ngöôi.

            Suøng Tín nhaän laøm thò giaû, traûi qua maáy naêm maø khoâng ñöôïc chæ daïy ñieàu gì. Suøng Tín thöa:

            - Töø ngaøy con vaøo ñaây ñeán giôø, chöa ñöôïc Hoøa thöôïng chæ daïy taâm yeáu.

            Ñaïo Ngoä baûo:

            - Töø ngaøy ngöôi vaøo ñaây ñeán nay, ta chöa töøng chaúng chæ daïy taâm yeáu.

            - Chæ daïy ôû choã naøo?

            - Ngöôi daâng traø leân, ta vì ngöôi tieáp. Ngöôi böng côm ñeán, ta vì ngöôi nhaän. Ngöôi xaù lui ra thì ta gaät ñaàu. Choã naøo chaúng chæ daïy taâm yeáu?

            Suøng Tín cuùi ñaàu suy nghó giaây laâu.

            Ñaïo Ngoä baûo:

            - Thaáy thì thaúng ñoù lieàn thaáy, suy nghó lieàn sai.

            Ngay caâu naøy, Suøng Tín khai ngoä.”

            Ñaïo Ngoä noùi taâm yeáu töùc laø Nam Tuyeàn noùi Taâm bình thöôøng. Trong moïi haønh ñoäng aên côm, maëc aùo, tôùi lui qua laïi cuûa chuùng ta ñeàu bieåu loä taâm yeáu ñaày ñuû. Chæ ñaùng tieác, khi aên chuùng ta chaúng chòu aên, laïi nghó ñeán caùc vieäc naøy, khi maëc chaúng chòu maëc laïi suy caùc vieäc noï. Chuùng ta khoâng theå soáng ñöôïc vôùi taâm bình thöôøng trong moïi hoaït ñoäng cuûa mình. Haèng bò voïng töôûng cuoán huùt qua moïi laõnh vöïc hoaït ñoäng cuûa noù. Do ñoù caû ngaøy chuùng ta maõi ñuoåi theo voïng töôûng, heát thöù naøy ñeán loaïi khaùc, khoâng bao giôø ñöôïc döøng nghæ.

            ÔÛ ñaây, Thieàn sö Ñaïo Ngoä chæ taâm yeáu phaùt hieän nôi daâng traø, nhaän côm, gaät ñaàu..., thaät laø bình thöôøng ñôn giaûn. Taâm yeáu haèng hieän höõu nôi moïi hoaït ñoäng cuûa chuùng ta, maø chuùng ta thoâng qua khoâng chòu nhaän. Bôûi trong ñaàu oùc chuùng ta chöùa daãy ñaày caùc thöù quaùi töôïng, hieáu kyø thì laøm sao nhaän ñöôïc caùi bình thöôøng ñôn giaûn naøy. Noùi ñeán Taâm yeáu, Ñaïo, Phaùp thaân..., chuùng ta töôûng töôïng phaûi laø caùi gì phi thöôøng kyø ñaëc môùi ñöôïc. Ñaâu ngôø, noù laïi laø caùi raát giaûn ñôn bình dò. Neùm phaét moïi voïng töôûng cuoàng loaïn, chæ soáng vôùi taâm theå an nhieân trong moïi hoaït ñoäng bình thöôøng laø, chuùng ta ñaït ñaïo, ngoä taâm yeáu. Caùc löôïn soùng laën huïp treân maët bieån laø hieän töôïng sanh dieät. Khi moïi löôïn soùng ñeàu laëng yeân, chæ coøn moät maët bieån phaúng lì, thöû hoûi caùi gì laø sanh dieät? Coù soùng noåi leân laø coù hình töôùng sai bieät, khi soùng laëng heát tìm xem coøn hình töôùng gì? Song ñeán ñoù khoâng theå noùi khoâng coù maët bieån. Taâm theå chuùng ta cuõng theá, chæ caàn laëng heát moïi voïng töôûng thì theå taùnh hieån baøy. Theá neân vöøa suy nghó laø laáp maát theå taùnh roài.

*

            “Thieàn sö Hoaøi Haûi (Baù Tröôïng) theo haàu Maõ Toå ñi daïo vöôøn, boãng coù baày chim bay qua. Maõ Toå hoûi:

            - Bay ñoù laø gì?

            Hoaøi Haûi thöa:

            - Baày vòt trôøi.

            - Bay ñi ñaâu?

            - Bay qua maát.

            Maõ Toå naém loã muõi cuûa Sö vaën maïnh moät caùi, ñau quaù Sö la thaát thanh.

            Maõ Toå baûo:

            - Sao khoâng noùi bay qua maát?

            Nhaân ñaây Sö tænh ngoä.”

            Taâm yeáu luoân luoân hieån loä ñaày ñuû nôi saùu caên, maø chuùng ta khoâng nhaän thaáy. Chuùng ta moät beà buoâng thaû saùu caên chaïy theo saùu traàn. Maét ñoái saéc cho laø coù thaáy, saéc traàn qua maát noùi laø khoâng thaáy, leä thuoäc haún ngoaïi caûnh. Saéc traàn laø töôùng sanh dieät chôït coù chôït khoâng, caùi thaáy bieát saéc traàn coù khi naøo sanh dieät, maø chuùng ta chæ nhaän saéc traàn khoâng nhaän caùi thaáy. Caùi thaáy laø hieän thaân cuûa taâm yeáu, laø maïng soáng ngaøn ñôøi cuûa chuùng ta. Theá maø, chuùng ta queân ñi maïng soáng cuûa chính mình, phoùng taâm ñuoåi theo doøng sanh dieät cuûa ngoaïi giôùi. Tröôøng hôïp Thieàn sö Hoaøi Haûi cuõng theá, chæ nhôù baày chim bay qua maát, khoâng nhôù taùnh thaáy thöôøng coøn cuûa mình. Maõ Toå naém loã muõi vaën maïnh, baûo “sao khoâng noùi bay qua maát”. Sö chôït tænh ngoä caùi khoâng maát cuûa mình, hay thöùc ñöôïc giaác meâ “queân mình theo vaät”.

            Chuùng ta soáng nhôø loã muõi hít voâ thôû ra, noù laø sanh maïng cuûa mình, loã muõi haèng coù maët thöôøng tröïc ôû tröôùc chuùng ta, maø chuùng ta khoù thaáy vaø ít nhôù. Haèng ngaøy chuùng ta chæ nhôù nhöõng vaán ñeà: aên, maëc, ñeïp, xaáu... coøn hôi thôû laø ñieàu toái thieát yeáu laïi queân ñi. Queân hôi thôû töùc laø ñaõ queân maïng soáng cuûa mình. Maïng soáng ñaõ queân ñi thì söï soáng khoâng coøn yù nghóa cuûa söï soáng. Soáng cuûa caùi cheát, cuûa caùi cuoàng loaïn. Phaät, Toå coá ñaùnh thöùc chuùng ta nhôù laïi maïng soáng cuûa chính mình. Haèng soáng vôùi maïng soáng cuûa chính mình, laøm gì coù nghóa cheát. Nhö maõi coøn thôû ra vaøo, sao noùi cheát ñöôïc. Bôûi vì cheát laø maát ñi caùi soáng, laø döøng hôi thôû. Taùnh thaáy haèng hieän höõu nôi chuùng ta maø chuùng ta khoâng thaáy, ví nhö loã muõi thöôøng coù maët ôû tröôùc maét maø chuùng ta deã queân. Caùi naém muõi vaën maïnh cuûa Maõ Toå, khieán Thieàn sö Hoaøi Haûi ñau la thaát thanh, lieàn ñoù tænh ngoä, quaû laø dieäu thuaät trong nhaø Thieàn, cuõng laø moät baøi thuyeát phaùp khoâng lôøi kyø dieäu.

*

            “Töôùng quoác Buøi Höu vaøo vieáng chuøa Khai Nguyeân, thaáy treân vaùch chuøa coù veõ hình cao taêng, Buøi Höu hoûi Thieàn sö Hy Vaän (Hoaøng Baù):

            - Hình thaáy taïi ñaây, Cao taêng ôû ñaâu?

            Sö caát gioïng trong thanh goïi:

            - Buøi Höu!

            Buøi Höu:

            - Daï!

            Sö hoûi:

            - ÔÛ ñaâu?

            Buøi Höu lieàn ngoä ñöôïc haït chaâu treân buùi toùc.”

            Chuùng ta ñeán thaêm nhaø ngöôøi baïn, vöøa aán nuùt chuoâng ñieän ngoaøi coång, lieàn coù ngöôøi môû cöûa, bao nhieâu laàn cuõng theá. Chuùng ta bieát chaéc chaén raèng nhaø naøy coù ngöôøi gaùc cöûa thöôøng tröïc. Cuõng vaäy, nôi tai chuùng ta neáu khoâng coù caùi linh tri thöôøng tröïc, khi ñoäng laøm sao coù phaûn öùng kòp thôøi. ÔÛ ñaây vöøa goïi lieàn ñaùp, khoâng coù phuùt giaây chôø ñôïi nghó suy gì caû. Cho ñeán ñang luùc nguû say, boãng coù tieáng goïi to cuõng giaät mình thöùc giaác. Caøng thaáy roõ caùi linh tri nôi tai chuùng ta khoâng khi naøo vaéng maët. Chæ khi thöùc caùc cô quan hoaït ñoäng thì noù saùng, luùc nguû caùc cô quan ñoùng bít thì noù môø. Caùi linh tri naøy môùi thaät laø chuû nhaân oâng hay “Boä maët thaät xöa nay” cuûa chuùng ta. Chuùng ta queân löûng oâng chuû, cöù chaïy theo khaùch traàn beân ngoaøi. Moät beà queân mình theo vaät, neân maõi traàm luaân sanh töû. Ñang luùc hoaït ñoäng laêng xaêng, coù ngöôøi hoûi: caùi gì laø oâng chuû, chuùng ta baøng hoaøng söûng soát khoâng bieát ñaùp theá naøo. Theá laø, haèng ngaøy chuùng ta noùi soáng vì mình, lo cho mình, maø quaû thaät chuùng ta ñaõ maát mình. Neáu bieát roõ oâng chuû cuûa mình, chuùng ta môùi daùm noùi thaät soáng, baèng khoâng bieát oâng chuû theá naøo, laøm sao noùi raèng mình ñang soáng ñöôïc. Coù hoaït ñoäng coù soáng cuõng chæ laø cuoäc soáng vay möôïn maø thoâi.

            OÂng Buøi Höu thaáy hình Cao taêng maø khoâng bieát Cao taêng ôû ñaâu. Ñoù laø taâm traïng queân maát oâng chuû, ñang thao thöùc doø taàm. Moät tieáng goïi cuûa Thieàn sö Hy Vaän, döôøng nhö moät tieáng seùt ngang tai, khieán oâng baát chôït öùng thanh “daï”, choàng theâm moät caâu hoûi “ôû ñaâu”, hoát nhieân oâng saùng maét. OÂng chuû ñaõ laâu oâng baên khoaên thaéc maéc kieám tìm, baát chôït hieän loà loä tröôùc maét. Haït chaâu quí trong buùi toùc cuûa nhaø vua, trong kinh Phaùp Hoa, chæ daønh taëng rieâng cho vò töôùng quaân coù coâng to nhaát, hoâm nay oâng nhaän ñöôïc. Caùi cao caû quí baùu nhaát trong ñôøi soáng con ngöôøi laø oâng chuû. Nhaø khoâng coù chuû laø nhaø hoang, xaùc thaân khoâng nhaän ra oâng chuû laø xaùc thaân roãng. Vì theá, muïc ñích duy nhaát cuûa Phaät, Toå laø chæ cho chuùng ta nhaän ra oâng chuû. OÂng chuû aáy haèng coù maët nôi tai, maét... chuùng ta, chæ kheùo nhaän lieàn thaáy.

*

            “Thieàn sö Sö Bò (Huyeàn Sa) ngoài trong thaát, coù vò taêng ñöùng haàu, nhìn xuoáng neàn thaát coù moät ñieåm traéng, Sö hoûi taêng:

            - OÂng thaáy chaêng?

            Taêng thöa:

             - Thaáy.

            Sö baûo:

            - Ta thaáy oâng cuõng thaáy, taïi sao coù ngöôøi ngoä ngöôøi khoâng ngoä?”

            Hai thaày troø ñoàng thaáy moät ñieåm traéng treân neàn thaát, taïi sao thaày ngoä maø troø laïi meâ? Bôûi vì troø thaáy chæ thaáy caùi bò thaáy, cho neân queân maát oâng chuû töùc laø meâ. Thaày thaáy maø khoâng chaïy theo caùi bò thaáy, nhaân caùi bò thaáy nhaän ra oâng chuû hay thaáy cuûa chính mình, töùc laø ngoä. Ñoàng moät caûnh maø meâ ngoä khaùc nhau, goác taïi queân mình theo vaät hay nhaân vaät nhaän ñöôïc mình. ÔÛ hoäi Linh Sôn ñöùc Phaät ñöa caønh hoa sen leân, Toân giaû Ca-dieáp mieäng cöôøi chuùm chím, ñoàng yù nghóa naøy. Chö Toå Thieàn toâng taän duïng moïi phöông tieän, naøo ñöa tay, döïng phaát töû... khieán ngöôøi nhaän ñöôïc oâng chuû qua caùi thaáy cuûa mình.

            Ngay khi thaáy söï vaät, taâm khoâng bò daáy moät nieäm naøo, chính khi aáy “boä maët thaät xöa nay” baøy hieän. Vì coù thaáy laø coù bieát, caùi bieát khoâng do suy nghó, khoâng do phaân bieät, môùi laø caùi bieát chaân thaät, thoaùt ngoaøi ñoái ñaõi sanh dieät. Caùi bieát do suy nghó, do phaân bieät ñeàu laø ñoäng, taïm coù roài khoâng, laøm sao noùi chaân thaät ñöôïc. Caùi suy nghó phaân bieät laëng xuoáng, taùnh giaùc tri hieän baøy rôõ rôõ, noù môùi thaät laø oâng chuû muoân ñôøi cuûa ta. Giaùc tri maø laëng leõ thì laøm gì coù sanh dieät. Choã naøy coøn nghi ngôø gì, khoâng noùi noù chaân thaät vónh cöûu. Theá neân, maét thaáy saéc töôùng maø nhaän ñöôïc taùnh thaáy cuûa mình, laø ngoä ñaïo, traùi laïi laø meâ.

*

            “Thieàn sö Caûnh Thanh ngoài trong thaát, coù vò taêng ñöùng beân caïnh, Sö hoûi:

            - Beân ngoaøi coù tieáng gì?

            Taêng thöa:

            - Tieáng con nhaùi bò con raén baét keâu.

            Sö noùi:

            - Seõ baûo chuùng sanh khoå, laïi coù khoå chuùng sanh.

            Hoâm khaùc, Sö hoûi vò taêng beân caïnh:

            - Beân ngoaøi coù tieáng gì?

            Taêng thöa:

            - Tieáng möa rôi.

            Sö baûo:

            - Chuùng sanh ñieân ñaûo queân mình theo vaät.

            - Hoøa thöôïng thì sao?

            - Vaãn chaúng queân mình.

            - Vaãn chaúng queân mình, yù nghóa theá naøo?

            - Xuaát thaân coøn laø deã, thoaùt theå noùi raát khoù.”

            Raén baét nhaùi ñoù laø chuùng sanh khoå, vì con lôùn hieáp con beù. Song laïi coù khoå chuùng sanh, chính laø ngöôøi queân maát mình chaïy theo ngoaïi caûnh. Haèng ngaøy tai chuùng ta chæ laéng nghe tieáng ñoäng tònh beân ngoaøi, coù khi naøo nhaän bieát mình coù taùnh nghe thöôøng tröïc. Vöøa nghe tieáng ñoäng lieàn phaân bieät thuoäc loaïi naøo, hay dôû, lôïi haïi , phaûi quaáy... roài sanh taâm yeâu gheùt. Cöù theá maõi khoâng döøng, laøm sao chaúng baûo laø “chuùng sanh ñieân ñaûo queân mình theo vaät”? Chæ coù ngöôøi tænh giaùc môùi bieát phaûn quan laïi mình, moïi ñoäng tònh beân ngoaøi ñeàu laø phaùp sanh dieät, oâng chuû bieát ñöôïc moïi ñoäng tònh aáy môùi laø ngöôøi chaúng sanh dieät. Vì khi ñoäng vaãn bieát ñoäng, luùc tònh vaãn bieát tònh, hai töôùng ñoäng tònh ñuoåi nhau, oâng chuû vaãn ngoài yeân xem söï ñoåi thay cuûa chuùng. Ngöôøi bieát soáng trôû veà oâng chuû cuûa mình, maëc söï sanh dieät ñoåi thay cuûa traàn caûnh, laø “vaãn khoâng queân mình”. Choã khoâng queân mình aáy, laøm sao dieãn taû ñöôïc, neân noùi “xuaát thaân coøn laø deã, thoaùt theå noùi raát khoù”.

            Tai nghe tieáng maø khoâng chaïy theo phaân bieät tieáng, laïi nhaän nôi mình haèng coù taùnh nghe, laø phaùp tu “Phaûn vaên vaên töï taùnh” cuûa Boà-taùt Quaùn Theá AÂm. AÂm thanh nhoû lôùn xa gaàn luùc naøo cuõng coù, taùnh nghe thöôøng haèng neân môùi thöôøng nghe. Neáu taùnh nghe coù giaùn ñoaïn, aét chuùng ta coù khi nghe  khi khoâng. Song khoâng khi naøo chuùng ta chaúng nghe, duø khi khoâng coù tieáng ñoäng vaãn nghe khoâng tieáng. Ñaây laø chöùng cöù cuï theå, taùnh nghe thöôøng tröïc nôi moïi ngöôøi chuùng ta. Trong caùc phöông phaùp tu “trôû veà töï taùnh”, bieát phaûn chieáu laïi taùnh nghe cuûa mình laø öu vieät hôn caû. Cho neân trong kinh Laêng Nghieâm ñöùc Phaät baûo Boà-taùt Vaên-thuø choïn phöông phaùp naøo vieân thoâng, Ngaøi choïn ngay phaùp “nhó caên vieân thoâng” cuûa Boà-taùt Quaùn Theá AÂm.

            Thieàn sö coù ñeán ngaøn vaïn phöông tieän, laõnh hoäi moät thì taát caû ñeàu thoâng. Sau khi thoâng lyù tuyeät ñoái, coù giaù trò theá naøo?

            Bôûi vì taát caû chuùng ta ñeàu troâng thaáy moïi leõ taïm bôï cuûa cuoäc ñôøi, khieán khaùt khao tìm kieám höôùng veà choã tröôøng cöûu mieân vieãn. Song noùi ñeán choã naøy, döôøng nhö moïi ngöôøi ñeàu thôû daøi töï nhaän laø voâ phaàn. Haàu heát ñeàu boù tay cuùi ñaàu tröôùc thöïc theå baát sanh baát dieät aáy. Khao khaùt öôùc mô maø khoâng theå tìm ñöôïc, khoâng daùm moø tôùi, thaät laø ñau ñôùn voâ cuøng. Moät khi baát ngôø baét gaëp ñöôïc noù thì coøn gì sung söôùng cho baèng. Chính taâm traïng Toân giaû Xaù-lôïi-phaát v.v... ôû trong kinh Phaùp Hoa cuõng theá. Töø khi tu haønh cho ñeán nay, caùc ngaøi chæ mong ñöôïc quaû Nhò thöøa, khoâng khi naøo daùm öôùc mô ñeán Phaät quaû. Baát ngôø ñöôïc ñöùc Phaät thoï kyù cho seõ thaønh Phaät, thaät laø moät ñieàu quaù söùc öôùc mong. Noùi thí duï chaøng cuøng töû ñöôïc oâng tröôûng giaû trao söï nghieäp ñeå baøy toû taâm traïng cuûa caùc Ngaøi. Thieàn sö Thuûy Laïo noùi vôùi ñoà ñeä: “Töø khi aên caùi ñaïp cuûa Maõ Toå ñeán giôø, cöôøi maõi khoâng thoâi.” Thieàn sö Hueä Haûi cuõng noùi: “Töø khi nhaän ñöôïc kho baùu nhaø mình ñeán nay, duøng maõi khoâng thieáu.” Cöôøi maõi khoâng thoâi, vì haït chaâu voâ giaù bò ñaùnh maát, baát chôït tìm thaáy naém ñöôïc trong tay, keå töø ñaây heát roài moät kieáp lang thang ngheøo ñoùi. Duøng maõi khoâng thieáu, vì noù laø kho baùu voâ taän, öùng duïng tuøy taâm, neân goïi laø “baûo chaâu nhö yù”. Coù ñöôïc haït baûo chaâu nhö yù trong tay, töï thaân moïi nhu caàu ñeàu toaïi nguyeän, coøn theâm tuøy yù cöùu giuùp tha nhaân. Thaät laø töï lôïi, lôïi tha vieân maõn.

            Haït “Minh chaâu voâ giaù” hay “Baûo chaâu nhö yù”, ñeàu do ñöùc Phaät laáy laøm thí duï ñeå chæ theå taùnh tuyeät ñoái naøy. Bôûi vì maïng soáng laø cöùu kính cuûa chuùng sanh, maïng soáng caøng daøi thì giaù trò caøng cao. Cho neân ôû theá gian khoâng ôn gì to baèng ôn cöùu maïng. Chæ caàn ñöôïc cöùu soáng theâm moät vaøi möôi naêm, ngöôøi ta cho ñoù laø ôn saâu trôøi beå. Ñaït ñöôïc theå taùnh naøy, laø nhaän laáy sanh maïng tröôøng toàn mieân vieãn, vöôït ngoaøi voøng thôøi gian, khoâng coøn duøng con soá naøo tính keå ñöôïc. Ñöùc Phaät duøng thí duï “ñieåm möïc” nôi phaåm Nhö Lai Thoï Löôïng trong kinh Phaùp Hoa laø noùi roõ yù naøy. Ñem theá giôùi tam thieân nghieàn thaønh buïi nhoû, laáy buïi aáy laøm möïc, ñi sang phöông ñoâng traûi qua traêm ngaøn muoân öùc theá giôùi môùi ñieåm moät ñieåm möïc..., gom heát nhöõng theá giôùi coù ñieåm möïc khoâng ñieåm möïc ñaõ ñi qua, nghieàn naùt thaønh buïi, moãi haït buïi tính laø moät kieáp, thöû tính tuoåi thoï Phaät laø bao nhieâu? Duø coù nhaø toaùn hoïc taøi tình maáy cuõng khoâng sao tính noåi tuoåi thoï cuûa Phaät. Phaät ôû ñaây laø chæ Phaät phaùp thaân, töùc laø thöïc theå tuyeät ñoái saün coù nôi moïi chuùng sanh vaäy.

            Thöïc theå naøy khoâng nhöõng vöôït ngoaøi thôøi gian, maø cuõng bao truøm khaép khoâng gian. Kinh Hoa Nghieâm ñöùc Phaät duøng thí duï “phaù vi traàn xuaát kinh quyeån”, ñeå noùi leân theå roäng lôùn cuûa noù. Noùi raèng “Coù moät quyeån kinh löôïng baèng theá giôùi tam thieân ñaïi thieân, voø troøn nheùt trong haït buïi nhoû, coù ngöôøi trí tueä xem bieát, duøng phöông tieän ñaäp vôõ haït buïi laáy quyeån kinh. Trong quyeån kinh ghi cheùp ñaày ñuû moïi söï thaät cuûa theá giôùi tam thieân ñaïi thieân...”. Quyeån kinh duï theå taùnh tuyeät ñoái hay Phaät taùnh, haït buïi duï thaân töù ñaïi cuûa chuùng sanh. Muoán bieát moïi söï vaät trong vuõ truï, khoâng gì hôn ngay nôi thaân naøy nhaän ra theå taùnh tuyeät ñoái, moïi söï thaät hieän baøy ñaày ñuû trong aáy. Coù ai ngôø trong haït buïi nhoû laïi chöùa quyeån kinh to nhö theá, chæ ngöôøi trí tueä (Phaät) môùi nhaän thaáy ñöôïc noù. Chuùng ta khoâng khi naøo daùm thöøa nhaän mình coù theå taùnh roäng lôùn truøm khaép vuõ truï, maø haèng töï nhaän mình nhö caây lau, caây saäy treân ñòa caàu, nhö haït caùt trong baõi sa maïc. Vì theá, ñoïc kinh Duy-ma-caät thaáy noùi “oâng Duy-ma-caät ñöa tay naém theá giôùi dôøi ñi nôi khaùc...”, laøm sao chuùng ta daùm tin. Toân giaû A-nan sau khi ngoä ñöôïc chaân taâm, baïch Phaät raèng “con xem thaân cha meï sanh (so vôùi chaân taâm) nhö haït buïi trong hö khoâng, nhö hoøn boït ngoaøi beå caû...(Kinh Laêng Nghieâm). Tueä Trung Thöôïng Só, moät Thieàn sö Vieät Nam, coù vò taêng hoûi: “Sanh töû laø vieäc lôùn laøm sao giaûi quyeát?” Thöôïng Só ñaùp: “Trong hö khoâng daøi coù chöôùng gì hai vaønh xe, ngoaøi beå caû coù ngaïi gì hoøn boït noåi.” YÙ noùi raèng, söï sanh töû cuûa thaân naøy ñoái vôùi phaùp thaân nhö hai vaønh xe neùm trong hö khoâng, nhö hoøn boït noåi trong beå caû, coù nghóa lyù gì maø quan troïng. Haït buïi saùnh vôùi hö khoâng, hoøn boït so vôùi beå caû, giaù trò quaù roõ raøng, neân noùi “vieân ngoïc voâ giaù”.

            Soáng ñöôïc vôùi theå taùnh naøy thì dieäu duïng voâ cuøng, lôïi mình lôïi ngöôøi vieân maõn. Haèng ngaøy chuùng ta chæ soáng vôùi voïng töôûng, maø coøn coù traêm ngaøn taùc duïng, taïo ra traêm ñieàu ngaøn vieäc. Phöông chi soáng vôùi theå taùnh linh minh thì dieäu duïng laøm sao löôøng ñöôïc. Caên cöù hieän töôïng theá gian phaùn xeùt, ñeå thaáy roõ ñieàu naøy. Treân theá gian caùi gì caøng thoâ thì duïng caøng yeáu, caùi gì caøng teá thì duïng caøng maïnh. Nhö ñaát theå thoâ hôn nöôùc, neân bò nöôùc cuoán; nöôùc theå thoâ hôn gioù, neân bò gioù ñuøa. Söùc maïnh cuûa gioù laøm tan caû ñaát, cuoän phaêng caû nöôùc maø khoâng thaáy hình daùng töôùng maïo gì. Söùc maïnh cuûa nguyeân töû, cuûa khinh khí cuõng töông tôï nhö theá. Voïng töôûng laø töôùng taâm duyeân theo phaùp traàn... neân coù töôùng maïo. Khi taâm ta töôûng quaû nuùi, lieàn coù quaû nuùi hieän nôi taâm, taâm nhôù ngöôøi lieàn coù ngöôøi hieän... Daáy taâm thì coù caûnh, taâm caûnh dính lieàn nhau. Taâm khoâng rôøi caûnh, ñoù laø taâm hö voïng cuõng goïi laø voïng töôûng. Caûnh coù ñeán ngaøn vaïn neân taâm duyeân caûnh cuõng caû traêm thöù. Coù töôùng maïo laø taâm thoâ, chia nhieàu thöù laø bò phaân taùn. Taâm thoâ vaø phaân taùn neân coâng duïng cuûa noù yeáu ôùt taàm thöôøng. Khi voïng töôûng ñaõ laëng saïch, chæ coøn moät taâm theå linh minh, khoâng hình daùng töôùng maïo, neân öùng duïng voâ cuøng. Ñeán choã naøy goïi laø “dieäu duïng khoâng theå nghó baøn”. Bôûi dieäu duïng khoâng theå nghó baøn, neân duï laø Baûo Chaâu Nhö YÙ. Naém haït chaâu naøy trong tay thì moïi vieäc ñeàu nhö yù, töùc laø maõn nguyeän töï taïi. Moät beân coâng duïng taàm thöôøng cuoäc haïn, moät beân dieäu duïng khoâng theå nghó baøn töï do töï taïi, ñoái chieáu nhau chuùng ta thaáy roõ giaù trò sai bieät cuûa ñoâi beân roài.

            Chaân lyù tuyeät ñoái khoâng coù ôû beân ngoaøi, maø naèm saün ngay nôi chuùng ta. Chuùng ta muoán tìm noù, phaûi bieát quay laïi mình, ñöøng chaïy ra ngoaøi tìm kieám voâ ích. Chaân lyù tuyeät ñoái nôi mình, chính laø oâng chuû cuûa mình, nhaän ra oâng chuû thì moïi chaân lyù trong vuõ truï ñeàu thaáy roõ. Nhaän ra vaø soáng ñöôïc vôùi oâng chuû cuûa mình thì, voøng luaân hoài chaám döùt, moïi khoå ñau heát saïch, ñöôïc giaùc ngoä giaûi thoaùt hoaøn toaøn. 

]