TAM ÑOÄC 

I.- MÔÛ ÑEÀ

            Raén ñoäc thuoác ñoäc laø thöù ngöôøi ñôøi raát kinh sôï, nhöng khoâng ñaùng sôï baèng tam ñoäc. Vì raén ñoäc thuoác ñoäc haïi ngöôøi chæ moät thaân naøy, tam ñoäc haïi ngöôøi ñeán bao nhieâu ñôøi, bao nhieâu kieáp. Neáu ñaùng sôï chuùng ta neân sôï tam ñoäc hôn taát caû thöù ñoäc khaùc. Theá maø, ngöôøi ñôøi chaúng nhöõng khoâng sôï tam ñoäc, laïi coøn nuoâi döôõng chöùa chaáp baûo veä, khieán noù caøng ngaøy caøng taêng tröôûng. Do ñoù, ngöôøi ñôøi luoân luoân soáng trong maâu thuaãn, moät maët caàu mong ñöôïc an oån vui töôi, moät maët nuoâi döôõng tam ñoäc laø ñoäng cô baát an vaø ñau khoå. Coù khaùc gì, ngöôøi kia muoán gia ñình ñöôïc bình an, maø nuoâi keû giaëc trong nhaø. Theá thì söï bình an chaúng nhöõng khoâng coù, maø ñau khoå tan hoaïi seõ ñeán nay mai. Ngöôøi hoïc ñaïo chuùng ta phaûi saùng suoát nhaän dieän ñuùng maët thaät keû phaù hoaïi, tieâu dieät chuùng thì söï an vui seõ ñeán vôùi chuùng ta. Tam ñoäc laø nguoàn ñau khoå cuûa chuùng sanh, laø coäi reã baát an cuûa nhaân loaïi, chuùng ta phaûi hieåu noù vaø coá gaéng tröø noù.

II. HÌNH TÖÔÙNG TAM ÑOÄC

            Tam ñoäc laø ba thöù aùc ñoäc mang ñau khoå ñeán cho con ngöôøi, phaù hoaïi moïi haïnh phuùc an vui cuûa con ngöôøi. Theo thöù töï thoâng thöôøng cuûa noù laø Tham, Saân, Si; song ñaët ñuùng traät töï töø goác ra ngoïn phaûi noùi Si, Tham, Saân.

            1. Si: Si laø si meâ. Khoâng bieát ñuùng leõ thaät giaû, khoâng nhaän ra phaûi traùi, khoâng thaáy ñöôïc taø chaùnh, ngu toái môø mòt laø töôùng traïng cuûa Si. Caùi si meâ caên baûn nhaát laø nhaän laàm thaân giaû doái laøm caùi ta chaân thaät, taâm sanh dieät laøm caùi ta vónh cöûu. Nôi ta ñaõ nhaän laàm thì ñoái taát caû ñeàu laàm, phaùt sanh bao nhieâu thöù toäi loãi veà sau ñeàu goác töø caùi laàm naøy maø ra.

            Thaân laø töôùng duyeân hôïp hö giaû maø laàm chaáp thaân mình thaät. Ñaõ thaáy thaân thaät roài, sanh bao nhieâu thöù baûo veä gìn giöõ nuoâi döôõng toâ ñieåm cho thaân, giaønh giaät ñuoåi baét tìm caàu cho ñöôïc nhöõng nhu caàu maø thaân ñoøi hoûi. Nhöng khoâng bao giôø coù söï thoaû maõn cuûa baûn thaân, vì noù laø moät thöù gheû lôû, caøng ñöôïc laïi caøng ñoøi hoûi. Chính noù laø caùi goác cuûa loøng tham voâ taän sau naøy. Laàm chaáp thaân laø thaät thì moïi söï vaät leä thuoäc veà thaân cuõng thaáy laø thaät. Do ñoù chaúng nhöõng lo tìm caùch baûo veä thaân, cuõng lo tìm caùch baûo veä nhöõng söï vaät leä thuoäc. Chuùng ta coá gìn giöõ thaân mình, coá tìm kieám nhöõng nhu caàu ñeå thoûa maõn thaân mình, coá baûo veä nhöõng söï vaät leä thuoäc veà mình, keû khaùc cuõng theá. Ai cuõng muoán thoûa maõn, muoán baûo veä, song mình ñöôïc thì keû khaùc phaûi maát, ñoù laø choã ñuïng nhau cuûa con ngöôøi. Nhaân loaïi tranh ñaáu nhau ñeå ñöôïc töøng maûnh vuïn vaät chaát, goác töø chaáp thaân thaät phaùt sanh. Bôûi cho thaân laø thaät, moät khi noù saép hoaïi thì moïi sôï seät lo aâu khoâng sao keå heát.

            Veà taâm, cho nhöõng thöù suy tö nghó töôûng caûm xuùc phaân bieät... laø taâm mình thaät. Song nhöõng thöù aáy laø töôùng duyeân theo boùng daùng traàn caûnh, chôït coù chôït khoâng, boãng sanh boãng dieät, khoâng coù thöïc theå cuõng khoâng laâu daøi. Baùm vaøo caùi giaû doái taïm bôï aáy cho laø taâm mình. Khi ñaõ chaáp laø taâm mình roài, mình nghó caùi gì cuõng cho laø ñuùng, mình töôûng caùi gì cuõng cho laø hay, mình phaân bieät ñieàu gì cuõng cho laø phaûi. Baûo veä yù kieán mình choáng ñoái yù kieán keû khaùc. Neáu söï choáng ñoái cuûa moät caù nhaân vôùi moät caù nhaân, laø yù kieán baát ñoàng trong phaïm vi caù nhaân. Neáu söï choáng ñoái cuûa quaàn chuùng naøy vôùi quaàn chuùng khaùc, laø tranh ñaáu yù thöùc heä. Baát ñoàng yù kieán laø maàm ñau khoå trieàn mieân töø trong gia ñình ñeán ngoaøi xaõ hoäi. Nhöng maø, yù kieán laøm sao ñoàng ñöôïc, bôûi moãi ngöôøi soáng trong moãi moâi tröôøng khaùc nhau, söï huaân taäp haáp thuï khaùc nhau, keå caû nhöõng chuûng nghieäp cuûa thôøi quaù khöù cuõng khaùc nhau, ñöông nhieân voïng töôûng taâm thöùc phaûi khaùc nhau. Bôûi nhöõng thöù aáy do huaân taäp maø coù neân nhöõng baát ñoàng aáy khoâng theå traùnh khoûi. Theá maø chuùng ta laïi baûo thuû yù kieán mình laø ñuùng, keû khaùc aét cuõng nhaän yù kieán hoï laø ñuùng, hai caùi ñuùng aáy seõ laø goác ñaáu tranh. Neáu noùi thaúng, yù kieán khoâng coù ñuùng, chæ vì phuø hôïp vôùi moät soá ngöôøi naøo vôùi khoaûng thôøi gian naøo, ñeán nhöõng keû khaùc vaø thôøi gian khaùc laø sai. Vì theá, ngöôøi coá chaáp yù kieán mình ñuùng, quaû laø hoï ñaõ sai. Caøng coá chaáp caøng baûo thuû yù kieán mình laø nguyeân nhaân ñau khoå traàm troïng cuûa con ngöôøi. Chæ kheùo leùo dung hoøa buoâng xaû ñeå cuøng vui veû vôùi nhau, laø ngöôøi khoân ngoan nhaát.

            2. Tham: Do chaáp thaân laø thaät neân khôûi tham lam moïi nhu caàu vaät chaát cho thaân. Loøng tham laø caùi hang khoâng cuøng, caùi tuùi khoâng ñaùy, cho neân khoâng bieát ñeán ñaâu laø ñuû. Khoâng coù, tham lam muoán coù; ñaõ coù, tham lam muoán thaät nhieàu, caøng ñöôïc laïi caøng tham. Tham maø khoâng toaïi nguyeän lieàn noåi saân. Quaû thaät tham laø nhaân ñau khoå voâ haïn, con ngöôøi ñeán khi saép taét thôû vaãn chöa thoûa maõn loøng tham. Tham coù nhieàu loaïi:

            Tham muoán thaân naøy soáng maõi khoâng cheát, ngöôøi ta coi caùi cheát laø moät hoïa haïi toái ñaïi cuûa con ngöôøi. Theá neân, thaêm hoûi nhau, chuùc möøng nhau, ngöôøi ta luoân moàm caàu khoûe maïnh, caàu soáng laâu traêm tuoåi. Bôûi coù aùm aûnh mình soáng laâu, neân kinh doanh söï nghieäp ñuoåi theo danh voïng, meâ say saéc ñeïp, thích uoáng aên ngon laønh... cho thoûa maõn thaân naøy. Vì sôï cheát neân ngöôøi ta luoân luoân traùnh neù tieáng cheát, duø cho ñeán khi beänh ngaët saép cheát, ñi mua hoøm veà vaãn noùi nhaéc caùi “thoï”. Söï theå tham soáng ñaày ngaäp nôi con ngöôøi, coù nhöõng ngöôøi mang thaân soáng moät caùch khoå ñau ñen toái, maø nghe noùi cheát cuõng sôï seät. Song coù sanh nhaát ñònh phaûi coù töû, laø moät ñònh aùn khoâng theå di dòch, laøm sao traùnh ñöôïc. Chæ coù sôï cheát maø khoâng bieát ñöôøng traùnh, ñaây laø noãi khoå tuyeät voïng cuûa con ngöôøi.

            Vì tham soáng laâu neân ngöôøi ta muoán ñöôïc nhieàu tieàn cuûa ñeå baûo ñaûm ñôøi soáng. Muoán ñöôïc tieàn cuûa nhieàu, ngöôøi ta phaûi tranh ñua giaønh giaät vôùi nhau. Ñaõ laø giaønh giaät thì coù keû ñöôïc ngöôøi maát, keû ñöôïc vui cöôøi thì ngöôøi maát töùc toái. Vì theá ngöôøi ñöôïc caøng nhieàu thì thuø haän caøng laém. Coù khi trong luùc giaønh giaät, chæ nghó phaàn ñöôïc veà mình, ngöôøi ta ñaõ caøng laán daãm ñaïp treân sanh maïng keû khaùc. Cho neân caùi ñöôïc cuûa ta cuõng laø moà hoâi nöôùc maét cuûa ngöôøi. Ngöôøi tham tieàn cuûa nhieàu thì ñau khoå cuõng nhieàu. Bôûi vì ñaâu phaûi muoán laø ñöôïc, phaûi lao taâm nhoïc trí, phaûi toán hao bao nhieâu söùc löïc môùi ñöôïc. Ñaõ ñöôïc laïi sôï ngöôøi ta phaù, tìm moïi caùch gìn giöõ baûo veä, nhöng coù khi noù cuõng ra ñi. Khoå coâng quaù nhieàu môùi ñöôïc, ñöôïc roài laïi maát, thaät laø khoå ñau voâ keå.

            Danh voïng laø nhöõng haït nöôùc loùng laùnh tröôùc aùnh naéng maët trôøi, ngöôøi thích nhöõng danh voïng cao sang, nhöng khi naém vaøo tay noù lieàn tan bieán. Song ngöôøi theá gian naøo coù bieát chaùn, cöù moät beà ngoù leân, ñöôïc moät baäc laïi muoán leân moät baäc. Chính vì tham lam mong muoán, ngöôøi ta phaûi chaïy choït caàu caïnh bôï ñôõ nhöõng ngöôøi coù khaû naêng ñöa mình leân. Mong caàu maø ñöôïc, ngöôøi ta laïi theâm mong caàu. Mong caàu maø khoâng ñöôïc, ngöôøi ta phaûi khoå ñau saàu thaûm. Danh voïng laø mieáng moài ngon, neân ta mong öôùc keû khaùc cuõng mong öôùc. Neáu ta naém ñöôïc noù trong tay thì keû khaùc cuõng tìm ñuû caùch ñeå gôõ ra. Vì theá, ngöôøi xöa ñaõ noùi “caøng cao danh voïng caøng daøy gian nan”. Ít coù ngöôøi ngoài treân chieác gheá danh voïng ñöôïc an oån suoát ñôøi. Song vì taùnh caùch haøo nhoaùng cuûa danh voïng haáp daãn moïi ngöôøi daùn maét vaøo ñoù khoâng bieát moûi. Ñuoåi baét danh voïng, nhö nhöõng ñöùa beù ñuoåi baét boùng, cuoái cuøng chæ chuoác laáy söï meät nhöø. Chæ ai khoân ngoan kheùo bieát döøng, ngöôøi ñoù seõ ñöôïc an oån.

            Saéc ñeïp cuõng laø moät thöù men say khieán nhieàu ngöôøi ñaém meâ ñeo ñuoåi. Bao nhieâu danh töø haïnh phuùc yeâu ñöông eâm tai, ngoït dòu, thuùc ñaåy khaùch si tình chìm saâu trong bieån aùi, roát cuoäc chæ laø nhöõng aûo töôûng ñaûo ñieân, do con ngöôøi ñieân ñaûo baøy bòa. Haïnh phuùc laø chieác maët naï cuûa khoå ñau, moät khi loät chieác maët naï aáy ra lieàn loä nguyeân hình ñau khoå. Nhöng con ngöôøi laø beänh nhaân cuûa saéc duïc, maëc duø bieát noù laø nhaân ñau khoå, maø hoï vaãn la caø beâ beát, khoâng chòu traùnh xa. Ngöôøi ta ñuoåi theo saéc duïc khoâng khi naøo bieát chaùn, nhö ngöôøi khaùt uoáng nöôùc muoái caøng uoáng caøng khaùt. Noù mang hoïa haïi cho baûn thaân choùng taøn coãi, laïi theâm nhieàu saàu thaûm khoå ñau. Ñam meâ saéc duïc laø ngöôøi töï phaù hoaïi sanh maïng cuûa chính mình.

            Nhöõng thöùc ngon aên uoáng chæ coù giaù trò khi coøn taïi löôõi, nuoát qua khoûi coå naøo coù ra gì. Theá maø ngöôøi ñôøi vì mieáng aên giaønh giaät nhau, gieát haïi nhau. Toán bao nhieâu moà hoâi, bao nhieâu söùc löïc, chæ vì moät moùn aên ngon. Hoâm nay thích aên moùn naøy, ngaøy mai ñoøi aên moùn noï, söï theøm khaùt ñoøi hoûi thoâi thuùc ngöôøi ta phaûi khoán khoå nhoïc nhaèn suoát ñôøi. Roát cuoäc moät ñôøi soáng chæ  vì noâ leä cho caùi löôõi. Duø coù ngöôøi baûo raèng aên uoáng boài boå söùc khoûe con ngöôøi, caàn thieát cho söï soáng, song chuùng ta chæ caàn aên nhöõng thöùc coù ñuû sinh toá nuoâi döôõng cô theå laø toát, ñöøng caàu kyø moùn ngon vaät laï, ñöøng ñoøi hoûi chaû phuïng khoâ laân. Bieát choïn thöùc aên ñuû boài döôõng thaân naøy khoûe maïnh laø ñuùng, chôù ñeå caû ñôøi noâ leä cho caùi löôõi.

            Laïi coù laém ngöôøi cöù thích nhaøn roãi thaûnh thôi, thong thaû qua ngaøy, chaúng öng laøm luïng vieäc gì. Hoï töï cho thaân sung söôùng laø treân heát, khoâng muoán laøm ñoäng moùng tay. Quan nieäm naøy laâu ngaøy trôû thaønh löôøi bieáng heøn nhaùt. Hoï laø nhöõng khoái thòt thöôøng ñöôïc vaát leân chieác giöôøng, neùm xuoáng chieác voõng. Caû ngaøy hoï chæ bieát thuï höôûng, maø khoâng öng laøm moät coâng taùc gì ñeå coù lôïi cho mình vaø giuùp ích xaõ hoäi. Neáu moät ñôøi soáng maø taäp nhö theá, keû ñoù töï chuoác beänh hoaïn vaøo thaân vaø voâ ích cho xaõ hoäi. Caøng ôû khoâng caøng thaáy thaân löø nhöø nhoïc meät, vì thaân naøy laø moät caùi maùy hoaït ñoäng, neáu khoâng chòu hoaït ñoäng maùu huyeát khoâng ñöôïc löu thoâng, gaân coát khoâng deûo dai, laø caùi côù ñeå beänh hoaïn. Ngöôøi coá ôû khoâng cho sung söôùng, ñaâu ngôø hoï töï chuoác beänh hoaïn khoå ñau.

            3. Saân: Saân laø noùng giaän. Do tham lam maø khoâng toaïi nguyeän, hoaëc bò ngaên trôû lieàn noåi saân. Moät khi noåi saân thì moïi toäi aùc naøo cuõng daùm laøm, moïi khoå ñau naøo cuõng daùm taïo. Taát caû söï hung tôïn döõ daèn aùc ñoäc ñeàu do saân maø phaùt sanh. Saân coù loaïi boäc phaùt, coù loaïi thaàm kín.

            Nghe moät lôøi noùi traùi tai, thaáy moät haønh ñoäng khoâng vöøa yù lieàn noåi noùng la où aàm aàm laø saân boäc phaùt. Loaïi saân naøy raát nguy hieåm, song ñoái phöông deã thaáy deã bieát. Nhöõng ñieàu gì mình muoán ñöôïc bò keû khaùc ngaên trôû, lieàn noåi giaän maët ñoû, mieäng thoát ra lôøi baát haûo, tay chaân quô muùa, toaøn thaân cöû ñoäng moät caùch maát ñieàu hoøa. Neáu khi naøy, ñoái phöông nhöôøng nhòn ñi thì khaû dó dòu laïi, baèng khoâng thì côn aåu ñaû khoù traùnh. Moät phen noåi saân laø moät traän baõo buøng hoïa haïi hieåm nguy khoâng theå löôøng tröôùc ñöôïc. Moïi hieåm nguy hoïa haïi trong ñôøi soáng cuûa chuùng ta ñeàu do saân mang laïi. Ngöôøi oâm aáp loøng saân laø keû chöùa chaáp raén ñoäc trong nhaø, tai hoïa ñeán moät caùch deã daøng chæ trong giaây phuùt.

              Coù ngöôøi ñöôïc söùc maïnh daèn eùp löûa saân boäc phaùt, nhöng hoï laïi nuoâi döôõng noù moät caùch ngaám ngaàm. Khi nghe noùi traùi tai, hoï noåi giaän, maø ghìm ôû trong loøng. Loøng saân naøy thaàm laëng maø aùc ñoäc voâ keå, vì ñoái phöông khoâng bieát ñöôïc ñeå ngöøa ñoùn. Nhöõng keû coù loøng saân thaàm kín laø con ngöôøi saâu ñoäc nguy hieåm. Ñaây laø ñoáng löûa than, khoù thaáy maø laâu taøn. Ngöôøi oâm loøng saân naøy nhö ngoâi nhaø ñeïp maø chöùa ñaày hôi ñoäc. Nhöõng keû thieáu tinh teá, nhaän xeùt hôøi hôït, khoâng sao traùnh khoûi bò hôi ñoäc laøm ngaït thôû. Song haïi ñöôïc ngöôøi chính mình cuõng khoâng an oån gì. Theá neân saân laø moái hieåm hoïa cho mình cho ngöôøi, moïi khoå ñau trong ñôøi naøy ñeán muoân kieáp ñeàu do saân gaây ra.

III.- TRÖØ TAM ÑOÄC

            Nhö treân ñaõ thaáy, tam ñoäc laø hoïa haïi voâ cuøng baát taän cuûa con ngöôøi. Chuùng ta phaûi noã löïc thuû tieâu chuùng thì ñôøi mình môùi an oån vaø ñem an oån laïi cho moïi ngöôøi. Tam ñoäc nhö moät caây to, si laø goác caây, tham laø thaân caây, saân laø caønh laù. Tröø tam ñoäc, chuùng ta phaûi nhaém thaúng vaøo goác cuûa noù maø ñoaïn dieät. Goác cuûa noù töùc laø si, neân phöông phaùp tröø noù phaûi laø trí tueä. ÔÛ ñaây chuùng ta duøng hai phöông phaùp ñeå tröø dieät chuùng: 

            1/  Quaùn voâ thöôøng: Bôûi do si meâ chaáp thaân naøy laø thaät vaø cuoäc soáng laâu daøi, neân daáy khôûi loøng tham soáng laâu, tham cuûa caûi, tham danh voïng... ÔÛ ñaây chuùng ta duøng trí tueä quaùn chieáu theo chieàu thôøi gian, xem thaân naøy quaû thaät soáng laâu daøi hay khoâng? Nhö Phaät ñaõ noùi: “maïng ngöôøi soáng trong hôi thôû”. Ñaây laø moät söï thaät cuûa kieáp ngöôøi, chæ moät hôi thôû ra khoâng hít vaøo ñaõ cheát. Duø coù ñeán traêm ngaøn loái cheát, song baát cöù loái cheát naøo cuõng thôû khì ra maø khoâng hít laïi laø xong moät cuoäc ñôøi. Thôøi gian thôû ra khoâng hít laïi khoaûng bao laâu, quaû thaät ngaén nguûi voâ cuøng, chæ trong voøng moät tích taéc ñoàng hoà. Nhö theá, chuùng ta keát luaän maïng ngöôøi soáng bao laâu, maø tham lam ñuû thöù. Caøng xeùt neùt chuùng ta caøng thaáy thaân naøy thaät quaù moûng manh, moät luoàng gioù ñoäc xuoâng vaøo cuõng coù theå cheát, daãm chaân leân con raén ñoäc bò caén cuõng coù theå cheát, ñi ñöôøng saåy chaân ngaõ boå cuõng coù theå cheát, ngoài treân xe ñuïng nhau cuõng coù theå cheát, moät gaân maùu beå cuõng coù theå cheát v.v... söï coøn maát cuûa thaân naøy quaù nhanh, khoâng coù gì baûo ñaûm cho söï soáng cuûa noù heát. Phuùt giaây naøo coøn soáng laø bieát noù soáng, phuùt giaây khaùc khoâng chaéc noù laïi coøn. Moät côn baát thaàn lieàn ngaõ ra cheát, neân noùi thaân naøy laø voâ thöôøng. Ñaõ thaáy thaân moûng manh nhö vaäy thì söï tham lam cho thaân coøn coù giaù trò gì. Do trí tueä thaáy ñuùng nhö thaät thaân naøy voâ thöôøng, moïi söï tham lam theo ñoù ñöôïc döøng, loøng saân haän cuõng nguoäi laïnh.

            Nhöõng suy tö nghó töôûng cuûa taâm thöùc cuõng ñoåi thay töøng giaây phuùt. Chuùng thay hình ñoåi daïng luoân luoân neân cuõng thuoäc voâ thöôøng. Trong moät ngaøy maø buoàn giaän thöông gheùt ñoåi maøy thay maët khoâng bieát bao nhieâu laàn. Moïi söï ñoåi thay aáy laø töôùng traïng voâ thöôøng, coøn gì tranh chaáp laø chaân lyù. Chaáp suy tö nghó töôûng cuûa mình laø ñuùng laø chaân lyù, quaû laø vieäc daïi khôø, coù khi naøo laáy moät caùi buùa trong boùng ñeå ñaäp naùt moät vieân ñaù thaät ñöôïc. Cuõng theá, voïng töôûng laø caùi voâ thöôøng taïm bôï laøm sao duøng noù suy ra ñöôïc moät chaân lyù muoân ñôøi. Chaáp chaët nhöõng nghó töôûng mình laø ñuùng chaân lyù, quaû laø phi lyù roài. 

            2/ Quaùn duyeân sanh: Si meâ chaáp thaân naøy laø thaät, chuùng ta haõy duøng trí tueä ñöùng veà maët khoâng gian xem xeùt coi coù ñuùng hay chaêng? Töø tinh cha huyeát meï coäng vôùi thaàn thöùc hoøa hôïp thaønh baøo thai, khi ra khoûi loøng meï phaûi nhôø töù ñaïi beân ngoaøi nuoâi döôõng boài boå thaân naøy môùi sanh tröôûng. Theá laø do hoøa hôïp maø coù thaân, cuõng do hoøa hôïp ñöôïc sanh tröôûng. Ñaõ laø duyeân hôïp thì khoâng phaûi moät theå, chæ laø hôïp töôùng töø duyeân sanh. Nhö caùi nhaø laø hôïp töôùng cuûa nhieàu duyeân, treân hôïp töôùng aáy khoâng coù caùi naøo laø chuû cuûa caùi nhaø, caùi nhaø laø giaû töôùng cuûa nhieàu duyeân hôïp laïi. Neáu chuùng ta chæ caây coät cuõng khoâng phaûi caùi nhaø, caây keøo cuõng khoâng phaûi caùi nhaø, cho ñeán taát caû khoâng coù caùi naøo laø caùi nhaø, ñuû nhöõng thöù ñoù hôïp laïi taïm goïi laø caùi nhaø. Caùi nhaø aáy laø moät giaû töôùng do duyeân hôïp, thaân naøy cuõng theá. Moïi söï duyeân hôïp ñeàu hö giaû, chuùng ta tìm ñaâu cho ra leõ thaät cuûa thaân naøy. Treân caùi khoâng thaät maø laàm chaáp cho laø thaät quaû thaät si meâ. Thaáy roõ thaân naøy duyeân hôïp khoâng thaät laø trí tueä. Thaáy thaân naøy khoâng thaät roài, coøn gì tham lam nhieãm tröôùc nôi thaân. Ñoái vôùi thaân khoâng tham nhieãm thì moïi nhu caàu cuûa noù coøn coù nghóa lyù gì. Thaáy thaân ñuùng leõ thaät thì si meâ tan taønh tham saân cuõng theo ñoù bieán hoaïi.

            Ñeán nhö suy tö nghó töôûng thöông gheùt... trong taâm ñeàu do saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn maø phaùt sanh. Baûn thaân cuûa nhöõng taâm lyù aáy khoâng töï coù, do caên traàn thöùc hoøa hôïp maø sanh. Ñaõ do duyeân hôïp thì khoâng thaät theå, caùi khoâng thaät maø coá chaáp laø thaät thaät quaù si meâ. Duøng trí tueä soi thaáu nhöõng taâm tö theo duyeân thay ñoåi ñeàu laø hö giaû, chuùng ta ñaõ ñaäp tan ñöôïc caùi si meâ chaáp ngaõ nôi noäi taâm con ngöôøi. Bieát roõ bao nhieâu thöù suy nghó töôûng töôïng ñeàu laø aûo aûnh, coøn gì chaáp chaët caùi nghó mình laø ñuùng, caùi töôûng mình laø thaät nöõa. Do ñoù, chuùng ta buoâng xaû moïi voïng töôûng giaû doái, soáng moät ñôøi an laønh trong caùi bình laëng cuûa taâm tö. 

IV.- KEÁT LUAÄN

            Tam ñoäc laø coäi nguoàn ñau khoå cuûa chuùng sanh, tröø dieät ñöôïc noù chuùng sanh seõ höôûng moät ñôøi an vui haïnh phuùc. Khoå vui voán do chöùa chaáp tam ñoäc hay toáng khöù chuùng ñi, ñaây laø caên baûn cuûa söï tu haønh. Ba thöù ñoäc naøy, si laø chuû choát. Dieät ñöôïc si thì hai thöù kia töï hoaïi. Nhaém thaúng vaøo goác maø ñoán thì thaân vaø caønh ñoàng thôøi ngaõ theo. Vì theá, trong möôøi hai nhaân duyeân caùi ñaàu laø voâ minh, muoán caét ñöùt voøng xuùc xích luaân hoài cuûa nhaân duyeân, chæ nhaém thaúng voâ minh, voâ minh dieät thì haønh dieät v.v... Si ñoäc laø ñoäng cô chính yeáu cuûa tam ñoäc, chaän ñöùng ñöôïc si thì toaøn theå tam ñoäc ñeàu döøng. Ñöùc Phaät thaáy ñöôïc coäi goác cuûa ñau khoå vaø ñaàu nguoàn cuûa thoaùt khoå, neân Ngaøi daïy Phaät töû cöù ngay caùi goác aáy maø tröø, ngöôøi öùng duïng ñuùng nhö theá seõ ít toán coâng maø keát quaû vieân maõn. Si laø goác ñau khoå, cuõng nhö voâ minh laø goác luaân hoài, vì dieät taän goác aáy, ñöùc Phaät daïy duøng caây buùa Trí Tueä ñaäp tan noù, hoaëc thaép saùng ngoïn ñuoác trí tueä phaù tan maøn ñeâm voâ minh. Bôûi leõ aáy, ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä, chæ coù giaùc ngoä môùi dieät taän coäi reã si meâ, chæ coù maët trôøi giaùc ngoä xuaát hieän thì ñeâm toái voâ minh môùi hoaøn toaøn heát saïch. Dieät ñöôïc tam ñoäc cuûa mình laø töï cöùu baûn thaân, cuõng ñaõ ñem söï an oån laïi cho moïi ngöôøi chung quanh. Moät vieäc laøm töï lôïi lôïi tha ñaày ñuû, taát caû Phaät töû chuùng ta phaûi taän löïc coá gaéng thöïc hieän kyø ñöôïc môùi thoâi. Ñöôïc vaäy môùi xöùng ñaùng laø ngöôøi Phaät töû chaân chaùnh. 

]